Kichik sarlavha sifatida keltirilgan bu maqolni bugun hech ikkilanmay tibbiyot xodimlari va tegishli mutasaddi sohalar vakillari hamda imom-xatiblarimizga qarata aytishimiz mumkin. Chunki ular kunni tunga, tunni tongga ulab, shu yurtning har bir fuqarosi sog‘lig‘i uchun qayg‘urishmoqda. Ular – bugungi kun QAHRAMONLARIdir!
Bugun butun dunyo bir bo‘lib mudhish illat – koronavirusga qarshi kurashmoqda. Afsuski, COVID-19infeksiyasi yurtimizda ham tarqalib, odamlarning tinchini buzdi. O‘ttiz to‘rt milliondan ziyod aholi muhtaram Yurtboshimiz atrofida jipslashib, bir yoqadan bosh chiqarib, hamjihatlikda bu o‘latni yengishga kirishdi.
Koronavirus tarqalishining oldini olish maqsadida karantin holati e’lon qilinganidan keyinimom-xatiblarimiz ham xalq orasida bo‘lib, imkoniyat darajasida ehtiyojmand fuqarolarga ko‘maklashib, kam ta’minlangan oilalarni qo‘llab-quvvatlayotganini ko‘rib beixtiyor to‘lqinlanib ketasan kishi. Ayniqsa, o‘z mablag‘lari hisobidan tibbiyot niqoblari, zarur dori-darmonlarni aholining muhtoj qatlamlariga yetkazib berish asnosida ularga xavotirga tushmaslikni, bu bir sinov ekanini, albatta, bunday kunlar tez orada ortda qolishini tushuntirishmoqda. Bu jarayonning bevosita ichida yurib xayolimga hazrat Alisher Navoiy bobomizning “Futuvvat – barcha qilmakdir, demak yo‘q”degan so‘zlari keldi. Darhaqiqat, muqaddas dinimizning ham asl mohiyati shu – Haq rizoligi uchun xalqqa xizmat qilish.
Bunday xayrli ishlardan, tabiiyki, odamlarimiz xursand bo‘lishmoqda.Imomlarimizga: “Shuncha xayrli ishlar qilibsiz, insonlar tashakkur aytishyapti”, desangiz, ular: “Savob ish qilib, maqtanish to‘g‘ri kelmaydi”; “Xalq ichidamiz”; “Zimmamizdagi vazifani bajaryapmiz, xolos” kabi javoblarni berishyapti. Aksariyat imomlarimiz amalga oshirgan ezgu ishlarini hisobot tarzida berishga ham xijolat bo‘lishmoqda. Shunday fidoyi insonlar bor ekan, biz hech qachon yengilmaymiz! Shunday farzandlarni tarbiyalagan ota-onalariga MING RAHMAT! Hech shubhasiz, bunday insonlarni, ya’ni o‘ng qo‘li bilan bergan sadaqasini chap qo‘li sezmaydigan kishilarni Qiyomat kuni aslo soya bo‘lmagan paytda Alloh taolo Arshining soyasiga oladi. Bu haqda Imom Buxoriy bobomiz rivoyat qilganlar.
Virus tarqalganidan keyin har kuni oynai jahon orqali karantin paytida nimalarga rioya qilish zarurligi haqida ijtimoiy roliklar efirga uzatilyapti. Bundan tashqari, ijtimoiy tarmoqlar, internet saytlari orqali ham turli xabarlar tarqatilyapti. Xo‘sh, bunday vaziyatda mo‘min-musulmon kishi qanday yo‘l tutishi kerak? Infeksiya tarqalibdi, karantin payti falon sayt unday debdi, pismadoni bunday tavsiyalarni tarqatyapti, deb har qanday ma’lumotga ishonib, har qanday tavsiyaga rioya qilaverishi kerakmi? Bu haqda dinimiz ko‘rsatmalari qanday?
“Itoat ham – ibodatdir”
Islomda musulmonlar o‘z rahbarlariga, ayni hozirgi holatda har bir kishi tabib-shifokorlar ko‘rsatmalariga ham qat’iy rioya etishlari zarur va shart! Ushbu kasallikning oldini olish bo‘yicha shifokorlar qanday yo‘l-yo‘riq va tavsiyalar berishsa, ularga amal qilishimiz lozim. Zero, oyati karimada: “Ey imon keltirganlar! Allohga itoat etingiz, Payg‘ambarga va o‘zlaringizdan (bo‘lmish) boshliqlarga itoat etingiz!” –deb marhamat qilinadi (Niso surasi 59 oyat).
Dinimizda itoat bejiz ibodat darajasiga ko‘tarilmagan. Chunonchi, shoir aytganidek: “Ibodat ne? Yaratganga itoat ham – ibodatdir, Haqiqiy bandalik birlan sadoqat ham – ibodatdir”.
Islomda poklikka shunchalik e’tibor qaratiladiki, u ibodat darajasiga, hatto imon (!) darajasiga olib chiqilgan. Payg‘ambarimiz alayhissalom: “Poklik – imonning yarmidir”, – dedilar. Boshqa bir hadisi shariflarida: “Alloh taolo– pokdir va poklikni yaxshi ko‘radi”, – deyilgan.
Bugun har qadamda ana shu hadislarning amaldagi in’ikosini ko‘rayotgandekmiz. Aslida, xalqimiz qadimdan poklikni juda qadrlab kelgan. Bobo-buvilarimiz, ota-onalarimizning tozalik haqidagi pandu nasihatlari shuurimizga shu qadar singib ketganki, bu amallar hayotimizning mazmuniga aylanib ulgurgan.
Oltinga teng bu pandu o‘gitlarni bugun farzandlarimizning, nabirayu abiralarimizning qulog‘iga quyishimiz kerak. Virusdan saqlanish uchun niqob taqib, qo‘llarni yaxshilab sovunlab yuvishga e’tibor qaratishimiz darkor!
Yurtimizdagi har bir mo‘min-musulmon ortiqcha vahimaga berilib, sarosimaga tushmasdan, dinimizga ham, qonun-qoidalarimizga ham, milliy qadriyatlarimizga ham, sharqona odob-axloqimizga ham to‘g‘ri kelmaydigan harakatlar qilmasdan, balki uni o‘rniga o‘zimizga ham, oila a’zolarimizga ham tozalik-ozodalikni lozim tutib, gigiyena qoidalariga qat’iy rioya etsak, inshoalloh, bu balo tezda yurtimizdan daf bo‘ladi.
“Ko‘pning duosi – ko‘l”
Xalqimizda yaxshi bir odat shakllangan: ishi yurishmay qolgan kishi ham, yangi ish boshlamoqchi bo‘lgan ham, boshiga og‘ir kunlar tushgan odam ham darhol yoshi ulug‘ kishilardan,oz bo‘lsada qiynalganlardan, tabarruk odamlardan duo olishga shoshiladi. Bu bejiz emas, albatta. Chunki duoda gap ko‘p... “Duo bilan el ko‘karar, yomg‘ir bilan – yer”, “Ko‘pning duosi – ko‘l”, “Oltin olma, duo ol” kabi dono xalqimizning maqollari duoning ahamiyati nechog‘li yuksak ekanini ifodalaydi.
Hozir qamariy taqvim hisobi bo‘yicha sha’bon oyida turibmiz. Xalqimiz bu oyni qadimdan juda ulug‘lab keladi. Bu oyda “baroat kechasi” bor. Baroat kechasida Alloh azza va jalla bandalariga rahmat nazari bilan qaraydi; bir yil ichida bo‘ladigan ishlar haqida qazoyu qadar hukm qilinadi; amallar sahifalari Alloh taoloning huzuriga ko‘tariladi; Alloh taolo mushrik, ginachi va silai rahmni uzuvchilardan boshqa barchani mag‘firat qiladi; Alloh taoloning rahmati Yer yuziga yog‘iladi, deb Rasululloh sallallohu alayhi va sallam marhamat qilganlar.
Janob Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam sha’bon oyining kechasida Alloh taolo shunday marhamat qilishini aytganlar: “Qani: istig‘for aytuvchilar bormi, ularni mag‘firat qilaman?! Qani: rizq so‘rovchilar bormi, ularga rizq beraman?! Qani: boshiga mushkul ish tushganlar bormi, ularga ofiyat beraman?! Qani: biror narsa so‘rovchilar bormi, ularga so‘raganlarini beraman?!”(Imom Ibn Moja rivoyati).
Ulug‘ va fazilatli oyning sharofatidan, muqaddas dinimiz hurmatidan ajdodlarimiz Sha’bon (Baroat) oyida tug‘ilgan farzand-nevaralariga “Barot”, “Baroatulloh”, “Bo‘rot”, “Baratbek”, “Baroat”, “Barotxon”, “Muhammadjon”, “Rasuljon”, “Nabijon”, “Omina”, “Oysha”, “Fotima” deb ism qo‘yishgan. Demak, Sha’bon oyi – fazilatli oy ekan.
Baroat barakali va ulug‘ oy bo‘lib, undagi ozgina yaxshi amal evaziga ko‘plab ajru savoblar beriladi. Ibodatlar va duolar ijobat bo‘ladi. Baroat oyida nafl ro‘za tutish ham savobli ish hisoblanadi. Hadis kitoblarida keltirilgan ba’zi rivoyatlarda Sha’bon oyida ro‘za tutganlarga ulkan savoblar va’da qilingan. Ko‘p hadisi shariflarda kelgan tavsiyalar ushbu muborak va ulug‘ oyning kechalarini toat-ibodatda, zikr va duolarda o‘tkazishga qaratilgan. Shuningdek, bu muborak oyda asosiy qilinadigan narsa tavba-tazarru ekanligi alohida ta’kidlangan. Alloh taolo baroat oyida, ayniqsa, gunoh ishlardan saqlanishga, mazkur oyni imkon qadar ko‘proq ibodat, zikrulloh bilan o‘tkazishga buyuradi.
Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallamning muborak so‘zlarini shunday fazilatli oylarda eslasak, foydadan xoli bo‘lmas:
– “Kim musulmonlarning dardini o‘z dardi deya bilmasa, ular bizdan emas” (ImomTabaroniy rivoyati);
– “Eng fazilatli ibodat – boshiga tushgan bir qiyinchilikning ketkizilishini duo qilib kutishdir” (Imom Termiziy rivoyati);
– “Alloh taolo Undan hech narsa duo qilib so‘ramaydigandan g‘azablanadi” (Imom Termiziy rivoyati);.
– “Sadaqa baloni qaytaradi”;
– “Kimki doimo Allohga istig‘for aytib yurar ekan, Alloh taolo har qanday qiyin vaziyatdan chiqish yo‘lini unga ko‘rsatadi. Musibatlarini yengillashtiradi (ko‘taradi) va kutmagan tarafidan meros (ne’mat, rizq) jo‘natadi” (Imom Abu Dovud rivoyati);
– “Ikki duo borki, u duolar bilan Alloh orasida qabuli uchun hech bir parda yo‘q. Biri – mazlum (zulmga uchragan)ning duosi; ikkinchisi – mo‘minning boshqa mo‘min birodari haqiga qilgan maxfiy duosi”;
– “Duo boshga kelgan va kelmagan har narsaga qarshi foydalidir. Qazo(taqdir)ni faqat duo oldini oladi. Inchunin, duoga mahkam yopishing!” (Imom Termiziy rivoyati).
Hikmat izlaganga...
Bir tafakkur qilaylik. “Birni qarab shukr qil, birni qarab fikr qil” deganlariday, millatiga, diniga, irqiga, jinsiga, ijtimoiy holatiga, turar joyiga, yoshiga qaramasdan, inson zotini ayamasdan, koronavirus bezovta qilayotgan holatlardan har qanday aqlli odam o‘ziga o‘zi to‘g‘ri, yetarli va aqlli xulosasini chiqarib oladi.
Endi ushbu koronavirus COVID-19 balosidan ham, boshqa illatlardan ham o‘zimizni, oilamizni, yurtimizni asrashimiz uchun “Asranganni asrayman” degan Buyuk Parvadigori olamning amrlariga, Janobi Payg‘ambarimiz Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning tavsiyalariga amal etib, avvalo rahbarlarimizga bo‘ysunishimiz lozim. Ishlab turgan sohamizdan, egallab turgan lavozimimizdan, erishgan mavqeimizdan qat’iy nazar.
Shu bilan birga COVID-19 koronavirusini oddiy ko‘z bilan ko‘rish ilojisi yo‘q bo‘lib, faqatgina mikroskop ko‘zi bilan ko‘rish mumkinligiday, illatlarni ham oddiy ko‘z bilan qarab emas, balki har bir ishimizga qalb ko‘zimiz bilan qarasakgina, muhtaram Yurtboshimizning iboralari bilan aytganda, halollik vaksinasi bilangina davolansak bo‘ladi.
Har bir ishdan, har bir yaxshiligu yomonlikdan hikmat axtarishga odatlangan xalqmiz, alhamdulillah. Bu borada o‘zimizga Jaloliddin Rumiy hazratlarining “Hikmat izlaganga – hikmatdir dunyo” degan so‘zlarini shior qilib olganmiz. Shunga ko‘ra, albatta, bu sinovli kunlardan ham iloji boricha hikmat izlab yashaylik. Zero, bizga yomon ko‘ringan narsa zamirida yaxshilik bordir. Alloh taolo O‘zining kalomi –Qur’oni karimda marhamat qiladi: “Balkim, sizlar yoqtirmagan narsa (aslida) o‘zlaringiz uchun yaxshi, yoqtirgan narsangiz esa (aslida) sizlar uchun yomon bo‘lib chiqar. Alloh bilur, sizlar esa bilmaysizlar”(Baqara surasi 216-oyat).
Xulosa
Azizlar, bunday ulug‘ oylar – Baroat oylarini, fazilatli kunlarni g‘animat bilib, yurtimizning, el-xalqimizning, mahallamizning, oilamizning, qarindoshlarimizning, qo‘shnilarimizning, do‘stlarimizning, yaqinlarimizning, Yer yuzidagi barcha insonlarning haqlariga Yaratgandan yaxshi tilaklar so‘raylik…
Iloho, jannatmakon yurtimiz tinchligi, muqaddas Vatanimiz ravnaqi, dono xalqimiz farovonligi yo‘lida olib borilayotgan barcha xayrli ishlarda Alloh taolo madadkor bo‘lsin! Parvardigori olam barcha bemorlarimizga O‘zi shifo bersin! Koronavirus infeksiyasini tez va qisqa fursatda daf etib, turli balo-qazo, ofatu kulfat, tuhmatlardan, yomon ko‘z, yomon so‘zlardan, fitnalardan, dardlardan, illatlardan, turli viruslardan O‘zi asrasin!
Ibrohimjon INOMOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari
Manba: http://uza.uz
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Kishilik tarixini kuzatsak, kishi har bir zamon va jamiyatning salohiyati, ravnaqi uning ilmga bo‘lgan munosabati bilan o‘lchanishini bilib olamiz. Musulmonlar ham Allohning buyruqlari va Uning Rasuli ko‘rsatmalariga amal qilib, ilmu irfonni o‘rgangan, ma’rifatga talpingan davrlarida qo‘llari uzun, tillari o‘tkir, martaba-maqomlari baland bo‘lgan. Aksincha, ilm-fandan yuz o‘girib, loqaydlik va tanballik tufayli jaholatga yuz burishganida qo‘llaridan nusrat, saltanat, sarvat ketgan, o‘zlari xo‘rlanishgan.
Ilm insonga nima foyda-yu, nima zarar ekanini bildiradi, kishi orzu-maqsadlariga faqat ilm orqali yetishadi. Ilmu irfondan yuz o‘girgan yoki ilm olishga layoqati past bo‘lgan jamiyat esa hamisha kimgadir yukunib yashashga mahkum bo‘ldi. Zero, Alloh taolo ham Qur’oni Karimda: «...Biladiganlar bilan bilmaydiganlar teng bo‘larmidi?!» (Zumar surasi, 9-oyat) deb bu borada aniq mezonni belgilab berdi.
Azal-azaldan bu yurtning nuri butun dunyoga taralib, porlab turgani sir emas. Masalan, Imom Buxoriyni kim bilmaydi? Imom Termiziyni, imom Dorimiyni-chi? Yoki Burhoniddin Marg‘inoniy, Abu Mu’iyn Nasafiy kabi ulug‘ zotlarni kim e’tirof etmaydi? Bu ulug‘ imomlarning ilmiy meroslari asrlar davomida ushbu zaminning buyuk tarixidan dalolat berib kelmoqda. Butun Islom olami Buxoro so‘zini eshitganda cheksiz hurmat bajo keltirishi hammamizga ma’lum. Bunday ehtirom, avvalo buyuk vatandoshimiz – Imom Buxoriy hazratlari, qolaversa, yurtimizda yetishib chiqqan ulamolar sharofatidan.
Movarounnahr diyori har bir asrda Islom olamiga buyuk allomalarni, dunyo tan olgan olimlarni yetkazib bergani tarixiy haqiqat. Masalan, hijriy II asrda atoqli fiqh olimi Abu Hafs Kabir Buxoriy va ulug‘ muhaddis Abdulloh ibn Muborak yashab o‘tishgan bo‘lsa, keyingi asr Muhammad ibn Ismoil Buxoriy va Abu Iyso Termiziylarning davri bo‘ldi. To‘rtinchi asrda Abu Mansur Moturidiy, beshinchi yuzyillikda Abul Mu’in Nasafiy, oltinchi asrda Abul Qosim Zamaxshariy, Burhoniddin Marg‘inoniy, Alouddin Kosoniy, yettinchi asrda Abul Barakot Nasafiy kabi ulug‘ Islom olimlari yetishib chiqdi.
Ilm-fanning boshqa sohalarini olib ko‘rsak, bu boradagi yutuqlar ham ilg‘or bo‘lgan. Masalan, Kosinuslar teoremasini birinchi bo‘lib Abu Rayhon Beruniy kashf qilgan bo‘lsa-da, olti yuz yildan keyin Ovrupada fransuz olimi Veitga nisbat berildi. Paleontologiya va sedimentologiya sohasida ilk marta tajriba o‘tkazib, bu bo‘yicha kitob ham yozgan Abu Ali ibn Sino bo‘lsa-da, Albertga «Buyuk Albert» unvoni berildi.
Birgina tibbiyot sohasida yurtimizdan chiqqan ulug‘ olim va hakim Abu Ali ibn Sinoni butun dunyo zamonaviy meditsinaning otasi deb tan olgani, uning tibbiyotga oid «Al-Qonun» kabi shoh asari XVI asrgacha G‘arbdagi barcha tibbiyot dorilfununlarida darslik qilib o‘qitilgani, zamonaviy tibbiyot juda ko‘p jabhada Ibn Sinodan o‘rganganini gapirib o‘tirmaymiz. Chunki bu dalillarni Sharqu G‘arbda hamma juda yaxshi biladi.
Ulug‘ vatandoshimiz Muso Muhammad Xorazmiy birinchi bo‘lib algebra faniga asos solgan, «algebra» istilohi uning «Al-jabr val-muqobala» risolasidan olingan, olimning nomi esa «algoritm» shaklida fanga kirgan, uning arifmetikaga oid risolasi XII asrdayoq Ispaniyada tarjima qilinib, shu asosda darslik yozilgan. Yana bir ulug‘ olimimiz Ahmad Farg‘oniy falakshunoslikning (astronomiya) otasi sanaladi, uning «Samoviy harakatlar va umumiy ilmi nujum» kitobi XII asrda Ovrupa tillariga tarjima qilinib, «Alfraganus» degan lotincha nom bilan bir necha asr mobaynida G‘arb universitetlarida astronomiyadan asosiy darslik sifatida o‘qitilgan. Dunyoda birinchi hisoblash markazi Samarqand shahrida Mirzo Ulug‘bek rahbarligida qurilgan. XV asrda Mirzo Ulug‘bekning mashhur rasadxonasida ishlagan G‘iyosiddin Jamshid Koshiy birinchi bo‘lib o‘nli kasrlarni kashf etgan. Ovrupada esa undan 175 yil keyin Simon Stevin bunday sonlar haqida ilk fikrlarini ommaga taqdim etdi.
Yana bir atoqli qomusiy olimimiz Abu Rayhon Beruniy Xristofor Kolumbdan ancha oldin ummon ortida noma’lum qit’a borligini aytgan, Galileydan 600 yil avval Yerning aylanishini isbotlab va izohlab bergan, birinchi globusni yasagan, Yer bilan Oy o‘rtasidagi masofani o‘lchagan, konuslar teoremasini fransuz olimi Ventdan 500 yil oldin kashf etgan.
IX asrning 1-yarmida xalifa Ma’mun tomonidan Bag‘dodda tashkil etilgan «Bayt-ul hikma» («Bilim uyi») deb atalgan akademiyaga ham marvlik Abu Ali Yahyo ibn Mansurdan keyin Muhammad Xorazmiy rahbarlik kilgan edi. Bu davrda Xorazmiy nasabi shu darajada mashhur bo‘lib ketdiki, kimning Xorazmiy nasablik shogirdi bo‘lsa, obro‘ hisoblanar edi.
Endi shu joyda ozgina bugungi kunimizga nazar tashlaylik. Bugungi kunda ilm olish uchun hech qanday monelik yo‘q, aksincha, chorlov bor, imkoniyat bor. Ammo bizda rag‘bat yo‘q, ixlos sust, g‘ayrat-harakat yetishmayapti. Qanchalab vaqtimizni behuda amallarga, nomaqbul o‘tirishlarga, noshar’iy marosimlarga sarflab yuboryapmiz. Ilm olishga, hech bo‘lmasa, dunyo hayajon bilan voqif bo‘layotgan xabar-ma’lumotlar bilan tanishib qo‘yishga esa vaqt-imkon «topa olmayapmiz». Yaqin o‘tmishimizdagi oila dasturxoni ustida xonadon kattasining ertalab va kechqurunlari ilmiy-axloqiy mavzularda ixchamgina ma’rifiy suhbat qilgani, tojir, hunarmand va ziroatchilar uzoq qish oqshomlarida bir ustoz etagini tutib, ilm majlislari tashkil etishgani, yoshlarning ilm talabida hatto qo‘shni yurtlardagi ustozlarnikiga qatnashgani kabi holatlar bugun erish tuyuladigan bo‘lib qoldi.
Kundalik tashvishlarni bir chekkaga surib turib, o‘tmish va bugunimizni qiyoslab ko‘raylik. Kecha kim edik, kimlarning vorislarimiz degan savolni berish bilan birga unga yechimni izlaylik. Ajab emaski, shunda insoniyat tamaddunida o‘z so‘zi va o‘rniga ega bo‘lgan ajdodlarimizga munosib farzand bo‘lish bilan bir qatorda dunyo peshqadamlariga aylansak.
Mahmud Mahkam