Sayt test holatida ishlamoqda!
09 Yanvar, 2025   |   9 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:24
Quyosh
07:49
Peshin
12:35
Asr
15:31
Shom
17:15
Xufton
18:34
Bismillah
09 Yanvar, 2025, 9 Rajab, 1446

Oilada farzand tarbiyasi: SALOMLASHISH ODOBI

1.04.2020   4751   12 min.
Oilada farzand tarbiyasi: SALOMLASHISH ODOBI

«Qachon sizlarga biror salomlashish (iborasi) bilan salom berilsa, sizlar undan chiroyliroq qilib alik olingiz yoki o‘sha (ibora)ni qaytaringiz. Albatta, Alloh har bir narsani hisobga oluvchi Zotdir» (Niso, 86).

Salom beruvchi “Assalomu alaykum” desa, “Va alaykumus-salomu va rahmatulloh” deb alik olinadi. Agar u “Assalomu alaykum va rahmatulloh” deb salom bersa, “Va alaykumus-salomu va rahmatullohi va barakotuh” deb alik olinadi. Salom beruvchi “Va barokatuh” qo‘shimchasini ham qo‘shsa, alik oluvchi ham faqat o‘sha qo‘shimchani qo‘shadi. Piyodaga suvoriy (ulovdagi odam), ko‘pchilikka ozchilik, o‘tirgan yoki o‘rnida turganga yurgan kishilar salom berishi joiz. Lekin kichikdan oldin katta yoshdagi odam kamtarlik bilan salom bersa, bu fazilatdir. Salom berish sunnat, alik olish esa vojib.

Salomlashish tufayli kishilar o‘rtasida o‘zaro hurmat, samimiyat va bir-biriga nisbatan mehr-muhabbat paydo bo‘ladi. Bir-birimizning yonimizdan indamay o‘tgandan ko‘ra, musulmonning musulmon birodaridagi haqi bo‘lgan salomlashish, alik olishni odat qilsak, nur ustiga nur bo‘ladi.

“As-Salom” Alloh taoloning go‘zal ismlaridan biridir. Yaxshilab salom bering, yaxshilab alik oling. Ayrimlar “assomalaykum”, “vassomalaykum” deya noto‘g‘ri talaffuz qilishganda, bu go‘zal duoning ma’nosi buziladi.

Salomlashishning yana bir fazilati, uchrashganida kim birinchi bo‘lib salom bersa, uning savobi yanada ulug‘ bo‘ladi. Birinchi bo‘lib salom berishni odat qilish yaxshi.

Abu Hurayra (raziyallohu anhu) rivoyat qiladi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) «Alloh taolo Odamni (alayhissalom) o‘z suratida (ya’ni, unga O‘zida bor bo‘lgan “tirik, biluvchi, eshituvchi, ko‘ruvchi, so‘zlovchi” sifatlarni ato etib) yaratgach, unga: “Anavi farishtalarning oldiga bor-da, salom ber. So‘ng ularning senga oladigan aligini yaxshilab eshitib ol. Chunki bu senga va sendan tarqaladigan zurriyotlaringga yo‘llangan salom bo‘ladi”, dedi. Odam (alayhissalom) borib: “Assalomu alaykum”, dedilar. Farishtalar: “Assalomu alayka va rohmatullohi (Senga ham salom va Allohning rahmati bo‘lsin)” deb alik olishdi, so‘ng “Jannatga kiradigan barcha insonlarga ham Allohning rahmati bo‘lsin”, deb qo‘shib qo‘yishdi.   

Muhammad (sollallohu alayhi va sallam): “Bir-biringiz bilan salomlashib yuringlar, shunda o‘rtalaringizda mehr-muhabbat uyg‘onadi”, deya marhamat qilganlar. Mana shu birgina salom so‘zi kishini ezgulikka, mehr-shafqat va poklikka, haqiqiy insoniylikka chorlaydi.

“Assalomu alaykum” – “Sizga tinchlik tilayman”, “Va alaykum assalom” – “Sizga ham tinchlik bo‘lsin” so‘zlarida ulkan ma’no, ezgu tilak mujassam.

Farzandlarimizga chiroyli tarbiya berib, ko‘cha-ko‘yda tanigan va tanimagan kishilarga ham salom berishni o‘rgatsak, albatta, ularning murg‘ak qalbida mehru oqibatning ilk kurtaklari uyg‘onadi. Ulug‘ yoshdagi qariya yonidan salom berib o‘tgan bola bilan salom bermasdan o‘tgan bola barobar emas.

“Sizga tinchlik tilayman” degan insonning qalbida hamisha mehr-oqibat tuyg‘usi ufurib turadi. Aksincha, bezrayib o‘tib ketadigan, kibr-havoga berilganning yuragi tosh kabi qattiqdir.

Darhaqiqat, insonlarning bunday o‘zaro samimiy bo‘lish va bir-biriga yaxshilik tilash odati dunyo xalqlarining barchasiga xosdir. Garchi ularning aytilishi, yozilishi va ijro an’anasi turlicha bo‘lsa-da, ma’no va mohiyat jihatidan ancha o‘xshashdir.

Salom berishning ham bir qancha odoblari bo‘lib, har biri haqida alohida to‘xtalib, muhim jihatlariga e’tibor qaratamiz.

 

Salom berishni o‘rgatish

Alloh taolo mo‘minlarni salom berishga buyuradi:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَدۡخُلُواْ بُيُوتًا غَيۡرَ بُيُوتِكُمۡ حَتَّىٰ تَسۡتَأۡنِسُواْ وَتُسَلِّمُواْ عَلَىٰٓ أَهۡلِهَاۚ ذَٰلِكُمۡ خَيۡرٞ لَّكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَذَكَّرُونَ٢٧

«Ey imon keltirganlar! O‘z uylaringizdan o‘zga uylarga to izn so‘ramaguningizcha va egalariga s­lom bermaguningizcha kirmangiz! Mana shu sizlar uchun yaxshidir. Zora, (bu gapdan) eslatma olsangiz» (Nur, 27).

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) ummatlariga odobli bo‘lishda salomning o‘rni o‘ta muhimligini, unda ajru savob ziyoda bo‘lishini ta’kidlaganlar. Imom Buxoriy Abdulloh ibn Amr ibn Osdan rivoyat qiladi. «Bir kishi Rasulullohdan (sollallohu alayhi va sallam): “Islomning qaysi amali yaxshi?” deb so‘radi.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam): “Taom berish va tanigan-tanimagan odamga salom be­rish”, deya marhamat qildilar».

رَوَى مُسْلِمٌ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: « لاَ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا وَلاَ تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا أَوَلاَ أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيْءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ؟ أَفْشُوا السَّلاَمَ بَيْنَكُمْ»

Imom Muslim Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Mo‘min bo‘lmaguningizcha jannatga kirmaysizlar. O‘zaro muhabbat qilmaguningizcha mo‘min bo‘lolmaysizlar. Sizlarni o‘zaro muhabbatli bo‘lishga sabab bo‘ladigan amalga dalolat qilaymi? Orangizda salomni keng tarqatinglar”, dedilar.

 

Salom berish tartibi

Salom beruvchi kishi “Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh” deb salom berishi afzaldir. Unga javob beruvchi ham ko‘plik shaklida “Va alaykumus-salom va rahmatullohi va barakotuh” demog‘i farzdir, garchi salom beruvchi bir kishi bo‘lsa-da, shunday salom berish lozim.

Abu Dovud va Imom Termiziy Imron ibn Hasindan (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi. «Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) huzurlariga bir kishi keldi va “Assalomu alaykum”, dedi. Unga (salomiga) javob berildi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam): “O‘n”, dedilar. So‘ngra boshqa bir kishi keldi va: “Assalomu alaykum va rahmatullohi”, dedi. Unga (salomiga) javob berildi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam): “Yigirma”, dedilar. So‘ngra yana boshqa kishi keldi va: “Assalomu alaykum va rahmatullohi va barokatuh”, dedi. Unga ham javob berildi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam): “O‘ttiz”, dedilar». Bu yerda salomning savob darajasiga ishora qilingan.

Imom Buxoriy va Imom Muslim hazrat Oyshadan (roziyallohu anho) rivoyat qiladi. «Menga Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Bu Jabroil (alayhissalom) senga salom aytdi”, dedilar. Men: “Va alayhis-salomu va rahmatullohi va barokatuh”, dedim».

 

Salom berish odobi

Salom berish odobi ulovdagi kishining piyodaga, yuruvchi o‘tirganga, ozchilik ko‘pchilikka, kichikning kattaga salom berishidir.

رَوَى الشَّيْخَانُ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: يُسَلِّمُ الرَّاكِبُ عَلَى الْمَاشِي وَالْمَاشِي عَلَى القَاعِدِ وَالْقَلِيلُ عَلَى الْكَثِيرِ

Imom Buxoriy va Imom Muslim Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi. «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) “Ulovdagi piyodaga, yuruvchi o‘tirganga va ozchilik ko‘pchilikka salom beradi”, dedilar».

 

Musulmon bo‘lmaganlarga o‘xshab salom berishdan qaytarish

رَوَى التِّرْمِذِيُّ عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: لَيْسَ مِنَّا مَنْ تَشَبَّهَ بِغَيْرِنَا وَلاَ تَشَبَّهُوا بِالْيَهُودِ وَلاَ بِالنَّصَارَى فإِنَّ تَسْلِيمَ الْيَهُودِ الْإِشَارَةُ بِالْأَصَابِعِ وَتَسْلِيمَ النَّصَارَى الْإِشَارَةُ بِالْكَفِّ

Imom Termiziy Amr ibn Shuaybdan, u kishi otasidan, u kishi bobosidan rivoyat qiladi. Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam): “O‘zini bizlardan boshqalarga o‘xshatgan (taqlid qilgan) bizdan emas. Yahudiy va nasroniyga o‘zlaringni o‘xshatmanglar. Albatta, yahudiylarning salomi barmoqlari bilan ishora qilishdir va nasroniylarning salomi kaft bilan ishora qilishdir”, dedilar.

 

Birinchi bo‘lib salom berish

Kattalarning oldin salom berishi farzandga salom berish ta’limini singdirishning yaxshi yo‘lidir. Bu borada barchamizning ilk muallim va murabbiyimiz bo‘lgan Payg‘ambarimizga (sollallohu alayhi va sallam) ergashish lozim. Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) oldilaridan bolalar o‘tib qolsa, birinchi bo‘lib salom berardilar.

رَوَى الشَّيْخَانُ عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّهُ مَرَّ عَلَى الصِّبْيَانِ فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ وَقَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَفْعَلُهُ

Imom Buxoriy va Imom Muslim Anasdan (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi. “U kishi bolalarning yonidan o‘tayotib, ularga salom berdilar va: “Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) shunday qilardilar”, dedi.

وَفِي رِوَايَةِ أَبِي دَاوُدَ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرَّ عَلَى غِلْمَانٍ يَلْعَبُونَ فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ

Abu Dovud rivoyatida: “Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam) o‘ynab turgan bolalar yonidan o‘ta turib, ularga salom berdilar”, deyilgan.

Insoniyatning eng azizi va sayyidi bo‘lgan Habibur Rahmon biz ummatlariga bu xususda juda go‘zal ta’limni bergan ekanlar. Hatto yosh bolalarga ham oldin salom berganlari barchamizga birdek ulkan ibrat va saboq bo‘lishi lozim.

 

Musulmon bo‘lmaganning salomiga ham
“va alaykum” deb javob berish

رَوَى الشَّيْخَانُ عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : إذَا سَلَّمَ عَلَيْكُمْ أَهْلُ الْكِتَابِ فَقُولُوا: وَعَلَيْكُمْ

Imom Buxoriy va Imom Muslim Anasdan (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): «Sizlarga ahli kitoblar salom bersalar, “va alaykum” deya javob beringlar», dedilar.

 

Salom berish sunnat va unga alik olish vojib

Ibn Sunniy rivoyat qiladi. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) “Kim salomga alik olsa – unga va kim alik olmasa, u bizdan emas”, dedilar.

Imom Termiziy Abu Umomadan (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi:

رَوَى التِّرْمِذِيُّ عَنْ أَبِي أُمَامَةَ قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ الرَّجُلاَنِ يَلْتَقِيَانِ أيُّهُمَا يَبْدَأُ بِالسَّلَامِ؟ قَالَ: أَوْلَاهُمَا بِاللهِ تَعَالَى

“Yo Allohning Rasuli, ikki kishi yo‘liqqanida, qay biri birinchi salom beradi?” deyildi. “Alloh taologa yaqinrog‘i”, dedilar.

Uchrashib qolgan ikki kishining qaysi biri avval salom bersa, Yaratgan Rabbimiz nazdida aziz va darajasi baland sanalar ekan. Shu bois, yoshi kattalarning yoshi kichiklar oldin salom berishini kutib turmasdan salom bermog‘i fazilat hisoblanadi. Chunki bu amali bilan katta gunohlardan bo‘lgan kibrni sindirib, ulkan ajru savoblarga ega bo‘ladi. Dinimiz amallarining tarovatini qarang, bizning nazarimizda oddiy holat bo‘lib ko‘ringan birgina salom-alik bilan necha-necha qalblar bir-biriga mehr ila bog‘lanib, o‘rtadagi ginayu adovatlar unutilib, ezguliklar ko‘payadi. Insonlar o‘rtasidagi, xususan, aka-ukalar, qarindoshlar va qo‘ni-qo‘shnilarning o‘zaro hurmatlari, mehru oqibatlari ortadi, elu yurtning yanada obod bo‘lishi va jamiyatning ravnaq topishi yo‘lida hamjihatlik mustahkamlanadi.

 

Salom berish joiz bo‘lmagan o‘rinlar

Salom berish qanchalik fazilat bo‘lmasin, ba’zi holatlar va o‘rinlarda salom berish makruh hisoblanadi. Bu holatlar quyidagilardir:

Tahorat oluvchiga, hammomdagi kishiga, ovqatlanayotgan kishi, jang qilayotgan kishi, Qur’on o‘qiyotgan kishi, Allohni zikr qilayotgan kishi, hajda talbiya aytayotgan kishiga, jumada imom-xatib xutba qilayotganida va boshqa kunlari ham masjidda va’z qilayotganida, fiqhdan mav’iza qilayotganga, dars bilan mashg‘ul kishiga, ilmda tadqiqot qilayotganga, muazzinga, namoz o‘qiyotgan kishiga va shu kabilarga salom berish makruhdir.

Ushbu o‘rinlar va holatlardagi kishilarga salom berish makruh bo‘lsa, bu o‘rinlar va holatlardagi kishiga ham alik olish vojib bo‘lmaydi.

Demak, salom berish odobi ham murabbiylarimiz diqqat bilan e’tibor qaratadigan, farzandlarga chuqur o‘rgatadigan odoblar sirasidandir. “Bola aziz, odobi undan aziz” deganlar, farzandlarimiz odoblari hamisha havas qilsa arzigulik bo‘lsin.

 

KЕYINGI MAVZULAR:

 

RUXSAT SO‘RASH:

Avval salom berib, so‘ng izn so‘rash;

Ismini, sifatini yoki kimligini bildirish;

Uch marta izn so‘rash;

Eshikni ohista taqillatish;

Izn so‘rash paytida eshikka ters turish;

Uy egasi “qayt” desa, qaytish.

MAJLIS ODOBI:

Uchrashganida qo‘l berib ko‘rishish;

Uy egasi ko‘rsatgan joyga o‘tirish;

O‘rtada emas, kishilar qatorida o‘tirish;

Keyin kelgan oxiriga o‘tiradi;

Boshqalar huzurida sirlashmaslik;

Kim tashqariga chiqib qaytsa, o‘z o‘rniga o‘tirishi mumkin;

Majlisdan chiqishga izn so‘rash;

Majlisning kafforat duosini o‘qish.

Kutubxona
Boshqa maqolalar

Boshingizga tushgan g‘am-tashvishlardan qanday xulosa chiqardingiz?

9.01.2025   1653   4 min.
Boshingizga tushgan g‘am-tashvishlardan qanday xulosa chiqardingiz?

Bir o‘tirib, yashab o‘tgan shuncha yillik hayotimizda boshdan kechirgan g‘am-g‘ussalarimiz haqida fikr yuritib ko‘rsak, qayg‘ular ikki xil ekanini ko‘ramiz:

Birinchisio‘sha paytda ko‘zimizga katta ko‘rinib, hatto yig‘lashimizga sabab bo‘lgan qayg‘ularimiz. Lekin vaqt o‘tishi bilan ular aslida oddiy narsa ekani, yig‘lashga arzimasligi ma’lum bo‘ladi. Ba’zan o‘sha kunlarni eslaganimizda kulgimiz kelib, «Shu arzimas narsa uchun ham siqilib, yig‘lab yurgan ekanmanmi? U paytlarda ancha yosh bo‘lgan ekanmiz-da», deb qo‘yamiz.

Ikkinchisihaqiqatdan ham katta musibatlar. Ba’zilari hayotimizni zir titratgan. Bu qayg‘ular ham o‘tib ketadi, lekin o‘chmaydigan iz qoldirib ketadi. Bu izlar uzoq yillargacha qalbga og‘riq berib turaveradi. Bu qayg‘ular ba’zan to‘xtab, ba’zan harakatga kelib, yangilanib turadigan vulqonga o‘xshaydi. Bunday g‘am-qayg‘ularning yaxshi tarafi shundaki, ular hayotda ham, oxiratda ham yaxshiliklarning ko‘payishiga sabab bo‘ladi. Ular qalbimizda o‘chmas iz qoldirsa, har eslaganda ko‘zlarimizda yosh qalqisa, eng asosiysi – o‘shanda duoga qo‘l ochib, sabr bilan turib bera olsak, ko‘p-ko‘p yaxshiliklarga, ajr-savoblarga ega bo‘lamiz. G‘am-qayg‘u yangilanishi bilan yaxshiliklar ham yangilanib boraveradi.

G‘am-qayg‘usiz hayotni kutib yashayotgan qizga «Siz kutayotgan kun bu dunyoda hech qachon kelmaydi», deb aytish kerak.

Alloh taolo «Biz insonni mashaqqatda yaratdik», degan (Balad surasi, 4-oyat).

Bu hayot – g‘am-tashvishli, azob-uqubatli, mashaqqatli hayotdir. Mo‘min odam buni juda yaxshi tushunadi. Bu dunyoda qiynalsa, azob cheksa, oxiratda albatta xursand bo‘lishini biladi. Inson mukammal baxtni faqatgina oxiratda topadi. Shuning uchun ulug‘lardan biriga «Mo‘min qachon rohat topadi?» deb savol berishganda, «Ikkala oyog‘ini ham jannatga qo‘yganida», deb javob bergan ekan.

Allohning mehribonligini qarangki, oxirat haqida o‘ylab, unga tayyorgarlik ko‘rish hayotni go‘zal qiladi, qayg‘ularni kamaytirib, uning salbiy ta’sirini yengillatadi, qalbda rozilik va qanoatni ziyoda qiladi, dunyoda solih amallarni qilishga qo‘shimcha shijoat beradi, musibatga uchraganlarni bu g‘am-tashvishlar, azob-uqubatlar bir kun kelib, bu dunyoda bo‘lsin yoki oxiratda bo‘lsin, baribir yakun topishiga ishontiradi. Oxirat haqida o‘ylab, faqat solih amallar qilishga intilish insonni baxtli qiladi.

Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: «Kimning g‘ami oxirat bo‘lsa, Alloh uning qalbiga qanoat solib qo‘yadi, uni xotirjam qilib qo‘yadi, dunyoning o‘zi unga xor bo‘lib kelaveradi. Kimning g‘ami dunyo bo‘lsa, Alloh uning dardini faqirlik qilib qo‘yadi, parishon qilib qo‘yadi, vaholanki dunyodan unga faqat taqdir qilingan narsagina keladi».

Alloh taolo faqat oxirat g‘ami bilan yashaydigan (oxirat haqida ko‘p qayg‘uradigan, har bir amalini oxirati uchun qiladigan) qizning qalbini dunyoning matohlaridan behojat qilib qo‘yadi. Qarabsizki, bu qiz har qanday holatda ham o‘zini baxtli his qiladi, hayotidan rozi bo‘lib yashaydi. Xotirjamlikda, osoyishtalikda, qanoatda yashagani uchun istamasa ham qo‘liga mol-dunyo kirib kelaveradi. Zero, Alloh taolo oxirat g‘amida yashaydigan, shu bilan birga, hayotiy sabablarni ham qilish uchun harakatdan to‘xtamagan kishining rizqini kesmaydi, uni ne’matlariga ko‘mib tashlaydi.

Ammo Alloh taolo bor g‘am-tashvishi dunyo bo‘lgan qizni faqirlar qatorida qilib qo‘yadi. Bunday qiz mol-dunyoga ko‘milib yashasa ham, o‘zini faqir, bechora his qilaveradi. Natijada dardi yangilanaveradi, dardiga dard qo‘shilaveradi, fikrlari tarqoq bo‘lib, iztirobga tushadi. Afsuski, shuncha yelib-yugurgani bilan faqat dunyoning ne’matlariga erisha oladi, oxiratda nasibasi bo‘lmaydi.

Abdulloh Abdulmu’tiy, Huda Sa’id Bahlulning
“Qulog‘im senda qizim” kitobidan G‘iyosiddin Habibulloh,
Abdulhamid Umaraliyev 
tarjimasi.