Ma’lumki, Qur’oni Karim oyatlari makkiy va madaniyga taqsimlanadi. Bu boradagi ilm ham Qur’on ilmlaridan biri bo‘lib tanilgan. Ulamolarimiz bu ilmga ham alohida e’tibor qaratganlar. Boshqa Qur’on ilmlari kabi, oyatlarning Makka yoki Madinada nozil bo‘lganligini bilish ilmi ham foyda va hikmatlardan xoli emas. Ulumi Qur’on mutaxassislari bu ilmning hikmatlari haqida jumladan, quyidagilarni aytganlar:
Makkiy va madaniy oyatlar ilmi Qur’oni Karim oyatlarining nas'h qilinmishi hamda nas'h qiluvchisini aniqlashda yordam beradi.
Faraz qilaylik, Qur’oni Karimda bir mavzuda ikki yoki bir necha oyat nozil bo‘lgan. Ularning birining hukmi ikkinchisinikiga to‘g‘ri kelmayapti. Shunday holatda ulardan biri makkiy, boshqasi madaniy ekani bilinsa, madaniysi nah qiluvchi, makkiysi nas'h qilingani bo‘ladi.
Makkiy va madaniy oyatlar ilmining foydalaridan yana biri – shariatning tarixini va uning asta-sekin yo‘lga qo‘yilganini bilib olishga yordam beradi.
Makkiy va madaniy oyatlar ilmining foydalaridan yana biri – Qur’oni Karimga ishonchni kuchaytiradi. Ushbu ilohiy Kitobning bizgacha birorta o‘zgarishsiz, buzilishsiz yetib kelganini bilishga yordam beradi. Bu ilmni o‘rganish musulmonlarning Qur’oni Karimga qanchalik katta e’tibor bilan qaraganlarini, uning oyatlarining makkiy va madaniyligini ham qoldirmasdan o‘rganib, avloddan-avlodga yetkazib kelganini bildiradi.
MAKKIY VA MADANIY OYATLARNING TA’RIFI
Ulamolar Qur’oni Karim oyatlarining makkiy va madaniyligi xususida bir necha xil ta’rif aytganlar.
Birinchi ta’rif:
Makkiy oyatlar – Makkai Mukarramada nozil bo‘lgan oyatlar. Agar hijratdan keyin nozil bo‘lgan bo‘lsa ham.
Madaniy oyatlar – Madinai Munavvarada nozil bo‘lgan oyatlar.
Bunda Makkaga yaqin bo‘lgan, misol uchun, Mino, Arafot va Xudaybiyaga o‘xshash joylarda nozil bo‘lgan oyatlar ham makkiy oyatlar hisoblanadi.
Madaniy oyatlarga esa Madinai Munavvara atrofidagi Badr, Uhudga o‘xshash joylar ham kiradi.
Mulohaza qiladigan bo‘lsak, bu ta’rifda makon e’tiborga olingan. Shuning uchun ham u maqsadni to‘liq ifodalay olmagan. Chunki Qur’oni Karimda Makka va Madina hamda ularning atroflaridan boshqa joylarda ham nozil bo‘lgan oyatlar mavjud.
Misol uchun, Alloh taoloning Tavba surasidagi quyidagi qavlini olaylik:
لَوۡ كَانَ عَرَضٗا قَرِيبٗا وَسَفَرٗا قَاصِدٗا لَّٱتَّبَعُوكَ
«Agar o‘lja yaqin, safar oson bo‘lganida, senga albatta ergashar edilar» (42-oyat).
Ushbu oyati karima Tabukda nozil bo‘lgan.
Alloh taolo Zuxruf surasida marhamat qiladi:
وَسَۡٔلۡ مَنۡ أَرۡسَلۡنَا مِن قَبۡلِكَ مِن رُّسُلِنَآ أَجَعَلۡنَا مِن دُونِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ءَالِهَةٗ يُعۡبَدُونَ٤٥
«Sendan oldin yuborgan rasullarimizdan so‘ra-chi: Rohmandan boshqa ibodat qilinadigan ilohlar qilgan ekanmizmi?!» (45-oyat).
Ushbu oyati karima Isro kechasida, Baytul Maqdisda nozil bo‘lgan.
Ikkinchi ta’rif:
Makkiy oyatlar Makka ahliga xitob bo‘lib tushgan oyatlardir.
Madaniy oyatlar Madina ahliga xitob bo‘lib tushgan oyatlar.
Shu e’tibordan ba’zilar: «Ya ayyuhannas» lafzi bilan boshlangan oyatlar makkiydir. «Yaa ayyuhallaziyna aamanuu» lafzi bilan boshlangan oyatlar madaniydir», deganlar. Chunki Makkadagi odamlarning ko‘pchiligi kofir bo‘lgan. Shuning uchun ularga «Yaa ayyuhannaas» – «Ey odamlar!» deya xitob qilingan. Madinadagi odamlarning ko‘pi esa mo‘minlar bo‘lgan. Shuning uchun ularga «Yaa ayyuhallaziyna aamanuu» – «Ey iymon keltirganlar!» deya xitob qilingan.
Bu ta’rif ham avvalgisiga o‘xshab, nuqsonlardan xoli emas.
Birinchidan, Qur’oni Karimda mazkur ikki lafzdan boshqa lafzlar bilan boshlanadigan oyatlar juda ham ko‘p. Misol uchun:
Alloh taolo Zuxruf surasida marhamat qiladi:
وَلَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا مُوسَىٰ بَِٔايَٰتِنَآ إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ وَمَلَإِيْهِۦ فَقَالَ إِنِّي رَسُولُ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ٤٦
«Batahqiq, Musoni O‘z oyat(mo‘jiza)larimiz ila Fir’avnga va uning a’yonlariga rasul qilib yubordik. Bas: «Albatta, men olamlar Robbining rasulidirman», dedi» (46-oyat).
Alloh taolo Taloq surasida marhamat qiladi:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ إِذَا طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَأَحۡصُواْ ٱلۡعِدَّةَۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ رَبَّكُمۡۖ
«Ey Nabiy! Agar ayollarni taloq kiladigan bo‘lsangiz, iddalarida taloq qiling va iddani hisoblang va Robbingiz Allohga taqvo qiling» (1-oyat).
Ikkinchidan, bu taqsim Qur’oni Karimdagi voqe’likka to‘g‘ri kelmaydi. Barcha «Yaa ayyuhannaas» – «Ey odamlar!» xitobi bilan boshlangan oyatlar makkiy emas. Balki ushbu xi- tob bilan boshlangan madaniy oyatlar ham bor. Misol uchun:
Alloh taolo Niso surasida marhamat qiladi:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفۡسٖ وَٰحِدَةٖ وَخَلَقَ مِنۡهَا زَوۡجَهَا وَبَثَّ مِنۡهُمَا رِجَالٗا كَثِيرٗا وَنِسَآءٗۚ
«Ey odamlar! Sizlarni bir jondan yaratgan va undan uning juftini yaratib, ikkovlaridan ko‘plab erkagu ayollar taratgan Robbingizdan qo‘rqinglar!» (1-oyat).
Alloh taolo Baqara surasida marhamat qiladi:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ٢١
«Ey odamlar, sizlarni va sizdan oldingilarni yaratgan Robbingizga ibodat qiling. Shoyadki, taqvo qilsangiz» (21-oyat).
Barcha «Yaa ayyuhallaziyna aamanuu» – «Ey iymon keltirganlar!» xitobi bilan boshlangan oyatlar makkiy emas. Balki ushbu xitob bilan boshlangan madaniy oyatlar ham bor.
Alloh taolo Haj surasida marhamat qiladi:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱرۡكَعُواْ وَٱسۡجُدُواْۤ وَٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمۡ
«Ey iymon keltirganlar! Ruku’ qilinglar, sajda qilinglar va Robbingizga ibodat qilinglar...» (77-oyat)
Barcha ulamolar ushbu sura avvalidan oxirigacha makkiy ekaniga ittifoq qilganlar.
Uchinchi ta’rif:
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hijratlaridan avval nozil bo‘lgan oyatlar makkiy va u zotning hijratlaridan keyin nozil bo‘lgan oyatlar madaniydir.
Ushbu ta’rifni barcha ulamolar ittifoq ila qabul qilganlar. Unda zamon omili e’tiborga olingan. Bunda Makkai Mukarramada nozil bo‘lgan oyat ham, agar hijratdan keyin tushgan bo‘lsa, madaniy bo‘laveradi.
Alloh taolo Moida surasida marhamat qiladi:
ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗاۚ
«Bu kun sizga diningizni mukammal qilib berdim. Sizga ne’matimni batamom qildim. Va sizga Islomni din deb rozi bo‘ldim» (3-oyat).
Ushbu oyati karima vidolashuv hajida, Arafotda juma kuni nozil bo‘lgani hammaga ma’lum va mashhur. Shu bilan birga, hijratdan keyin nozil bo‘lgani uchun uni barcha madaniy oyat deb biladi.
Alloh taolo Niso surasida marhamat qiladi:
۞إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُكُمۡ أَن تُؤَدُّواْ ٱلۡأَمَٰنَٰتِ إِلَىٰٓ أَهۡلِهَا وَإِذَا حَكَمۡتُم بَيۡنَ ٱلنَّاسِ أَن تَحۡكُمُواْ بِٱلۡعَدۡلِۚ إِنَّ ٱللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُم بِهِۦٓۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ سَمِيعَۢا بَصِيرٗا٥٨
«Albatta, Alloh sizlarga omonatlarni o‘z ahliga topshirishingizni va odamlar orasida hukm qilganingizda adolat ila hukm qilishingizni amr qilur. Alloh sizlarga qanday ham yaxshi va’z qilur! Albatta, Alloh o‘ta eshituvchidir, ko‘rib turuvchidir» (58-oyat).
Ushbu oyati karima Makka fathi yili Makkada, Ka’baning ichida nozil bo‘lganiga qaramay, madaniy hisoblanadi. Chunki u xijratdan keyin nozil bo‘lgan.
Shunga o‘xshash Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning safarlarida, turli joylarda tushgan oyatlarning barchasi ham hijratdan avval yoki keyin nozil bo‘lishiga qarab, makkiy yoki madaniy deyilaveradi.
MAKKIY VA MADANIY OYATLARNI BILISHGA ELTUVCHI YO‘L
Qur’oni Karim oyatlarining makkiy va madaniysini bilishga eltuvchi birdan-bir yo‘l sahoba va tobe’inlardan naql qilingan ishonchli rivoyatlardir. Chunki Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan bu borada biron narsa naql qilinmagan. Zotan, u zotning davrlarida musulmonlar bu kabi ma’lumotlarga muhtoj bo‘lmaganlar. Ular vahiy bilan hamnafas yashaganlar. Qur’oni Karim oyatlarining qachon, qayerda va ne sababdan nozil bo‘lishini o‘z ko‘zlari bilan ko‘rib, quloqlari bilan eshitib turganlar.
Abdulloh roziyallohu anhu aytdi:
«O‘zidan o‘zga iloh yo‘q Allohga qasamki, Allohning Kitobida biror sura yo‘qki, men uning qayerda nozil bo‘lganini bilmasam. Allohning Kitobida biror oyat nozil bo‘lmaganki, men uning nima haqida nozil bo‘lganini bilmasam. Agar Allohning Kitobini mendan yaxshiroq biladigan birovni bilsam-u, u tuya yeta oladigan joyda bo‘lsa, uning oldiga albatta boraman».
Imom Buxoriy rivoyat ilgan.
Qur’oni Karimni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan qabul qilgan ko‘plab kishilarning vakili bo‘lmish Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhuning gaplariga e’tibor beraylik.
«O‘zidan o‘zga iloh yo‘q Allohga qasamki...»
Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu o‘z gaplarining avvalida Alloh taoloning sifati ila qasam ichmoqdalar. Bu esa keyin keladigan gapda zarracha shak-shubha yo‘qligini bildiradi.
«Allohning Kitobida biror sura yo‘qki, men uning qayerda nozil bo‘lganini bilmasam».
Qur’oni Karimni Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan qabul qilib olgan zotlar faqat uning so‘zlarini yodlashgagina ahamiyat bermagan ekanlar. Ular har bir suraning nozil bo‘lgan vaqtini ham, joyini ham ochiq-oydin va aniq bilar ekanlar. Bu esa ular tomonidan Qur’oni Karimning har bir surasiga nisbatan bo‘lgan benazir ehtimomning alomatidir.
«Allohning Kitobida biror oyat nozil bo‘lmaganki, men uning nima haqida nozil bo‘lganini bilmasam».
Qur’oni Karimni Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan qabul qilib olgan zotlar har bir suraning nozil bo‘lgan vaqtini ham, joyini ham ochiq-oydin va aniq bilish bilan kifoyalanib qolmasdan, har bir oyatning nima haqida nozil bo‘lganini ham yaxshi bilar ekanlar. Bu ham ular tomonidan Qur’oni Karimning har bir oyatiga nisbatan bo‘lgan benazir ehtimomni ko‘rsatadi.
«Agar Allohning Kitobini mendan yaxshiroq biladigan birovni bilsam-u, u tuya yeta oladigan joyda bo‘lsa, uning oldiga albatta boraman».
Qur’oni Karimni Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan qabul qilib olgan zotlar o‘zlari bilgan narsa bilan kifoyalanib qolmagan ekanlar. Ular Qur’oni Karimdan o‘zlari bilmagan narsaning xabarini eshitishlari bilan, o‘sha narsani o‘rganish uchun hamma imkoniyatlarini ishga solganlar.
MAKKIY VA MADANIY OYATLARNING ALOMATLARI
Yuqorida sahoba va tobe’inlardan naql qilingan ishonchli rivoyatlar oyatlarning makkiy yoki madaniyligini bilish vositasi ekani ta’kidlab o‘tildi. Lekin shu bilan birga, ulamolarimiz ularni bir-biridan ajratib olishda yordamchi omillar – bir qancha alomatlar borligini ham ta’kidlaganlar.
Makkiy suralarning alomatlari quyidagilar:
Bu lafz Qur’oni Karimning ikkinchi yarmida o‘n beshta surada o‘ttiz uch marta kelgan.
Madaniy suralarning alomatlari quyidagilar:
Yana ulamolarimiz Qur’oni Karim suralarini to‘liq makkiy, to‘liq madaniy hamda aralash suralarga taqsimlaganlar. Misol uchun:
Muddassir surasi to‘liq makkiydir.
Oli Imron surasi to‘liq madaniydir.
A’rof surasida bir qavlga qaraganda, bitta, boshqa qavlga qaraganda, bir nechta madaniy oyat bor. Qolgani makkiydir.
Haj surasining to‘rt oyati makkiy, qolganlari madaniydir.
Shuningdek, makkiy yoki madaniyligida ittifoq qilingan va qilinmagan suralar ham bor.
Madaniyligiga ittifoq qilingan suralar yigirmata bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
Baqara, Oli Imron, Niso, Moida, Anfol, Tavba, Nur, Ahzob, Muhammad, Fath, Xujurot, Hadid, Mujodala, Hashr, Mumtahana, Juma, Munofiqun, Taloq, Tahriym va Nasr.
Makkiy yoki madaniyligida ixtilof qilingan suralar o‘n ikkita bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
Fotiha, Ra’d, Rahmon, Saf, Tag‘obun, Mutoffifun, Qadr, Bayyina, Zalzala, Ixlos, Falaq va an-Naas.
Qolgan suralarning barchasi – sakson ikkitasi makkiydir.
KЕYINGI MAVZULAR:
“Sababi nuzul” ilmi;
Sababi nuzulni bilish yo‘li;
Sababi nuzulning ifoda turlari.
«Agar ogohsan sen – shohsan sen.
Agar shohsan sen – ogohsan sen»
«Avliyolarning avliyosi», «mutafakkirlarning mutafakkiri», «shoirlarning sultoni» bobomiz Alisher Navoiy hazratlari naqadar chiroyli ta’rif berganlar o‘z asarlarida!
«Ogohlik» co‘zining ma’nolarini bugungi zamon sharoitidan kelib chiqib, yanada keng miqyosda tushunishimizga to‘g‘ri keladi. Ya’ni, bugungi ogohlik xalqimiz, ayniqsa yoshlar qalbini, ruhiyatini, aql-idroki va umuman ma’naviyatini jahonda yuz berayotgan mafkuraviy yo‘nalishdagi oshkora va yashirin tahdidlarning xatarlaridan va «ommaviy madaniyat»ning yemiruvchi ta’siridan muhofaza qilishni ham o‘z ichiga oladi.
Albatta, xalqimiz, jumladan yosh avlod g‘arb fan-texnikasi, madaniyati, adabiyoti, san’atining ilg‘or jihatlarini inkor etmaydi.
Biroq G‘arbda din va odobga zid bo‘lgan qarashlarning ko‘pchilikka singdirilishi oqibatida yuzaga kelgan «ommaviy madaniyat» tushunchasini G‘arb ziyolilarining o‘zlari «G‘arbning muammosi» sifatida baholayotganini hamda «ommaviy madaniyat»ning ma’naviy-axloqiy tubanliklarini yoshlarimiz qancha tez anglasa, shuncha yaxshi.
«Muqaddas islom dinimizni pok saqlash, uni turli xil g‘arazli xuruj va hamlalardan, tuhmat va bo‘htonlardan himoya qilish, uning asl mohiyatini o‘nib-o‘sib kelayotgan yosh avlodimizga to‘g‘ri tushuntirish, islom madaniyatining ezgu g‘oyalarini keng targ‘ib etish vazifasi hamon dolzarb bo‘lib qolmoqda».
Bu vazifa nafaqat biror vazifador yoki biror sohadagi mas’ullarga belgilangan, balki har bir (!) OTA UCHUN, har bir (!) ONA UCHUN buyuk vazifa, deb bilmog‘imiz lozim!
Hozirgi davrda, axborot texnologiyalari o‘ta tezkorlik bilan rivojlanayotgan bir paytda, nanotexnologiya zo‘r shiddatlik bilan avjiga chiqayotgan zamonda, har xil ommaviy axborot vositalari xilma-xil ma’lumotlarni kechayu-kunduz tarqatayotgan bir onda, ayniqsa bugun farzandlarimiz o‘z-o‘zlari bilan yolg‘iz qolib 25 soat vaqtlarini telefon, kompyuter bilan mashg‘ul bo‘lib, bolalarimiz ular bilan “band” bo‘lib qolganlarida mazkur vazifalar, jannatmakon yurtimiz, muqaddas Vatanimiz, dono xalqimizning har bir fuqarosiga qushga havo, baliqqa suv zarurligiday zarur bo‘lsa kerak...
Bugungi kunda tarbiya ham, ming afsuslar bo‘lsinki, ikki xil bo‘lib qoldi: 1) «jonsiz» tarbiya va 2) «jonli» tarbiya.
Natijada, dono xalqimiz maqolida «yaxshini sharofati, yomonni kasofati» deb aytilganidek, o‘zlari ham, oilasi ham, qarindoshlari ham, qo‘shnilari ham, do‘stlari ham, yaqinlari ham, atrofdagilari ham sarson bo‘lib, ularning kasofatlari yashab turgan mahallasiga ham, ishlab turgan ishxonasiga ham, butun el-yurtiga ham yetmoqda...
Bunday shakldagi «jonsiz» tarbiya:
ZID EKANLIGINI UNUTMAYLIK !!!
Xorijiy telekanallarda nima namoyish etilsa yoki internetda nima targ‘ib qilinsa, barchasini qabul qilaverish aslo mumkin emas !!!
Biz ular orasidan imon-e’tiqodimiz, an’anayu qadriyatlarimizga mos keladiganlarinigina saralab olmog‘imiz shart!
Bu maqsadga esa yoshlarimizga telefon, televideniye, kompyuter va internetdan oqilona foydalanish yo‘llarini o‘rgatish, ularning mazkur axborot manbalaridan foydalanishlarini nazorat qilib borish orqaligina erishish mumkin. Toki hali suyagi qotib ulgurmagan yoshlarimizning beg‘ubor ma’naviyatiga jiddiy zarar yetmasin!
Mutaxassislarning tadqiqotlariga ko‘ra, AQSHda jinoyatchilarning yarmidan ko‘pi buzilgan oilalar farzandlari ekani ma’lum bo‘lgan. Ularga ota-onasining ajrashgani tufayli yetkazilgan kuchli ruhiy zarba o‘rta yosh, hatto keksalik chog‘ida ham salbiy ta’sir o‘tkazishi aniqlangan.
2) «JONLI» tarbiya – bu:
ulug‘ ajdodlarimizdan davom etib kelayotgan oltindan qimmat rivoyatlari va noyob hikmatlari;
buyuk ota-bobolarimizdan eshitib kelayotgan tillo bilan teng pand-nasihatlari va betakror hikoyalari;
mehribon ota-onalarimizdan o‘rganib kelayotgan gavhar o‘gitlari va mislsiz so‘zlari;
elimiz tanigan va xalqimiz tan olgan ustozlarimizdan ta’lim olib kelayotgan zar tushunchalari va bebaho ilmlari;
jannatmakon yurtimiz – muqaddas Vatanimiz ta’lim maskanlarida taralayotgan durdan a’lo fanlar va beqiyos bilimlar;
uyimizda farzandlarimizga o‘zimiz berayotgan ta’lim-tarbiyamiz.
Bu «jonli» tarbiyadagi ma’lumotlar esa ma’naviyat va ma’rifat yo‘nalishiga hamda tarbiya sohasiga daxldor har bir inson uchun, har bir (!) OTA UCHUN, har bir (!) ONA UCHUN beqiyos ensiklopedik manba bo‘lib xizmat qiladi.
Oiladagi bosh – bobo yoki buvi, ota yoki ona har kuni, ayniqsa juma oqshomi, bozor oqshomi kunlarida oilaviy dasturxon atrofida o‘tirganlarida oilasining har bir a’zolarini ismlarini nomma-nom aytib, har bir o‘g‘il-qizlarini, har bir kelin-kuyovlarini, har bir nevara-chevaralarini haqlariga yaxshi tilaklar aytib, yaxshi duolar qilsalar – bu ham «jonli» tarbiyaning bir turi hisoblanadi.
Zero, bunday shakldagi «jonli» tarbiyani hammalarimizning ota-bobolarimiz, ona-momolarimiz avval-azaldan chin ixlos bilan, sof e’tiqod bilan, go‘zal namuna va chiroyli ibrat bo‘lib, barkamol darajada berib kelishgan. Shunda «mening otam meni haqimga bunday duo qilganlar», «mening onam meni bunday bo‘lishimni Xudodan so‘rar edilar» degan ongi-shuuridagi dasturxon atrofidagi surat uni ko‘z oldida doim turadi.
Dasturxon atrofida, oilasi huzurida aytilgan ota-onasining umidlari, orzulari uni boshqa nojo‘ya xatti-harakatlardan tiyilishga, har kuni qo‘l ochib Yaratgandan so‘rayotgan tilaklarni eslab, mazkur tilaklarga mos kelmaydigan ishlardan saqlanishga undaydi.
Buyuk ota-bobolarimizdan meros bo‘lib qolib kelayotgan dono xalqimizning yuksak ma’naviyatiga davlatimiz rahbari Muhtaram Prezidentimiz ham: «Duo qilgan, duo olgan hech qachon kam bo‘lmaydi. Bunday joydan hech qachon baraka arimaydi», deb yana qo‘shimcha sifatida bizlarga yengilmas kuch qilib berdilar.
Xalqimizning milliy ma’naviyati, oilalarimizda amal qilinadigan tartib-qoidalar yoshlar tarbiyasida muhim ahamiyatga egadir! Ular oila mustahkamligini ta’minlashda ulkan poydevor vazifasini o‘taydi. Diyorimizda milliy qadriyatlar va muborak dinimizning ezgu ta’limotlari asosida oilaga doir qonun-qoidalar yanada mukammal qayta ishlandi.
Janobi hazrat Payg‘ambarimiz Rasululloh sallallohu alayhi vasallam o‘z muborak hadisi-shariflarida marhamat qiladilar: «Bolalaringizga odob beringlar va odoblarini chiroyli qilinglar!».
Bu xususda shoirlarimizning ibratli so‘zlari bor:
«Birinchi g‘ishtni qiyshiq qo‘yarkan me’mor,
Osmonga yetsa ham qiyshiqdir devor».
Oilada erning mavqei balandligi, xotin ham o‘z haq-huquqlariga egaligi, farzandlarning ota-onani hurmat qilishlarini olaylik. Ko‘p yillar davomida ota-bobolarimiz qalbiga singib ketgan ushbu milliy va diniy qadriyatlarni bugun yanada sayqallash kerakligini zamon talab etmoqda. Shiddat bilan o‘zgarib borayotgan hozirgi zamonda bema’ni xurujlar ko‘payib, ularning inson va jamiyat hayotiga salbiy ta’sirlari misli ko‘rilmagan darajada kuchayib bormoqda.
Shuning uchun barchamiz ko‘zimizni kattaroq ochib, ziyraklik va ogohlik bilan bunday hamlalarga qarshi kurashmog‘imiz lozim.
Ayniqsa, hozirda yurtimizdagi mavjud behisob hamda turli fursat va imkoniyatlardan serma’no, sermahsul, mazmunli va unumli foydalanib,
HAR BIR OTA, HAR BIR ONA O‘Z farzandiga:
odob-axloq namunalarini,
kindik qoni to‘kilgan mislsiz Vataniga – vatanparvarlik his-tuyg‘ularini,
bobo-buviga – ehtirom-hurmatni,
ota-onaga – mehr va itoatkorlikni,
oila a’zolariga – rahmdillik va mehribonlikni,
o‘z juft haloliga – haqiqiy muhabbat va sodiqlikni,
qo‘ni-qo‘shnilarga – oqibat va chiroyli munosabatni,
qavm-qarindoshlarga – saxovat-muruvvatni,
sinfdosh-kasbdoshlarga – chin do‘stlik va yordam berishni,
atrofdagi barcha odamlarga – insonparvarlik va samimiylikni,
hayvon-parranda-hasharotlarga – rahm-shafqatni uqtirib, yuqtirib, tushuntirib, singdirishimiz –
HAM BURCHIMIZ, HAM QARZIMIZ, HAM FARZIMIZDIR!!!
XUDONI OLDIDA ham, BANDASINI OLDIDA ham, YURT-XALQIMIZ OLDIDA ham!
Bularni hammasini bolalarimizga o‘rgatish uchun bizlarga hech qanday maxsus oliy ma’lumot ham, tegishli sertifikat ham, hech kanday qizil diplom ham kerak emas! Yoshlarimizda bu jihatlarini biz uyg‘otishimiz (!) kerak xolos. Zero shu sifatlarning hammasi farzandlarimizning qonida bor, ularning xamirturushlarida bor! Zero shu fazilatlarning hammasi bolalarimizning DNK larida mavjud! Chunki bu xususiyatlarning barchasi bizlarning ota-onalarimizdan avloddan-avlodga, qon orqali o‘tib kelayapdi! “Buning qonida bor-da o‘zi!” deb yoki “olma pishsa, tagiga tushadi” deb bejizdan-bejiz aytmaydi dono xalqimiz!
Kimning ona-Vatanni sevish tuyg‘usi kuchli va imon-e’tiqodi mustahkam bo‘lsa, o‘zining o‘tmishini hurmatlab, yaxshi bilsa, «ommaviy madaniyat» tuzog‘iga tushib qolmaydi, dinu davlatimizning “xaqiqiy do‘stlari”ning qarmog‘iga ilinmaydi. Buning uchun oilada ota-onalar farzandlari bilan milliy musiqa, xalq qo‘shiq-ashulalarimizni eshitishsa, birgalikda kitob o‘qishsa, o‘qigan asarlarini birgalikda muhokama qilishsa, ularni turli sport seksiyalariga va musiqa to‘garaklariga jalb etishsa, erishilgan yutuqlari va egallayotgan tajribalariga qiziqishsa, ilm-hunar o‘rganishlarida hamnafas bo‘lishsa, yoshlarning yot g‘oyalar uchun vaqti ham, qiziqishi ham bo‘lmaydi.
Iloho o‘zlarimizni ham,
farzand-zurriyotlarimizni ham
Mehribon Parvardigorimiz O‘zi buyurgan,
Janobi Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam tavsiya etgan,
o‘tmishda o‘tganlarimizning ruhlari shod bo‘ladigan,
xalqimiz xursand bo‘ladigan,
ota-onalarimiz rozi bo‘ladigan yo‘llardan yurishimizni nasib etsin!
JIDDIY E’TIBOR UCHUN JIDDIY MASALA:
Ne-ne umidlar bilan o‘stirayotgan farzandlarimiz
dinimiz qoidalari ruxsat bermagan,
milliy an’analarimiz va mahalliy urf-odatlarimiz qaytargan
hamda davlatimiz qonunlari qoralagan
yeb-ichish mahsulotlaridan O‘TA va O‘TA EHTIYOT bo‘lishlari
va ayniqsa hozirgi paytda
aynan shu tomonlardan "hujum" kilayotgan dushmanlarimizga
kuchli va sof e’tiqod bilan qarshi turaolishlari –
o‘z diniga, o‘z xalqiga, o‘z yurtiga hamda
o‘z muqaddas oilasiga sadoqatli ekanini
yaqqol belgisi bo‘ladi!
Ibrohim domla Inomov