Dinimizda aka-ukalar, opa-singillar, qarindosh urug‘larning o‘zaro bordi-keldilari, samimiy munosabatlari silai rahm deyiladi. Bu haqida Qur’oni Karimning ko‘plab oyatlarida ta’kidlangan.
Alloh taolo Isro surasining 26-oyatida shunday deb marhamat qilgan:
وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِيراً
“Qarindoshga haqqini ber! Miskinga va ko‘chada qolganga ham. Isrofgarchilikka mutlaqo yo‘l qo‘yma”.
Niso surasining 1-oyatida bunday deb marhamat qilgan:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيراً وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً
“Ey odamlar! Sizlarni bir jondan yaratgan va undan uning juftini yaratib, ikkovlaridan ko‘plab erkagu ayollar taratgan Robbingizdan qo‘rqinglar! Nomini ishlatib bir-biringizdan so‘rovda bo‘ladiganingiz Allohdan va qarindoshlik (aloqalari) dan qo‘rqing. Albatta, Alloh ustingizdan raqobat etuvchi zotdir”.
Baqara surasining 83-oyatida shunday bayon etgan:
وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْناً وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنكُمْ وَأَنتُم مِّعْرِضُونَ
“Bani Isorildan Allohdan boshqaga ibodat etmaysiz, ota-onaga, qarindoshlarga, yetimlarga, miskinlarga yaxshilik qilasiz, odamlarga yaxshi gaplar ayting, namozni qoim qiling, zakot bering, deb ahdu paymon olganimizni eslang. So‘ngra ozginangizdan boshqangiz yuz o‘girib, ortga qarab ketdingiz”.
Alloh taolo bulardan boshqa yana ko‘plab oyatlarda biz bandalarini qarindoshlarimiz bilan aloqalarimizni mustahkamlashga buyurgan.
Ko‘plab hadisi shariflarda ham silai rahmning muhimligi, fazilati, natijalari bayon etilgan.
Abdulloh ibn Salom roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Nabiy alayhissalom Madinaga kelib, ilk xutbalarining birida: «Ey, insonlar! Salomni orangizda yoyinglar, taom ulashinglar, silai rahm qilinglar va insonlar uxlayotgan vaqtda kechasi bedor bo‘lib namoz o‘qinglar ana shunda jannatga salomat kirasizlar», deya marhamat qilganlar (Buxoriy rivoyati).
Silai rahm qilish kishining umri uzun, rizqi barakali bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Kimni rizqi keng, umri uzoq bo‘lish xursand etsa, bas u silai rahm qilsin, ya’ni qarindoshlik rishtalarini mustahkamlasin» (Buxoriy va Termiziy rivoyati).
Afsuski, keyingi paytlarda bir qorindan talashib tushgan aka-ukalar, opa-singillar orasida uy-joy, mol-mulk talashish oqibatida kelishmovchilik, janjal bo‘lib, yuz ko‘rmas bo‘lib ketayotgani quloqqa chalinmoqda. Bu juda xunuk va og‘riqli holatdir. Avvalo, akasining yoki ukasining mulkini tortib olib, o‘zlashtirib olish gunoh bo‘lsa, ularning o‘rtasidagi aloqalarning uzilishi, ahillikka darz yetishi ham og‘ir gunohdir.
Silai rahmni uzish, qarindoshlik aloqasini to‘xtatish yomon oqibatlarga sabab bo‘lishi hadisi shariflarda ta’kidlangan. Qolaversa, qarindoshlar bilan aloqani mustahkamlash yomon o‘lim topishdan qutulishga sabab bo‘ladi.
Ali karromallohu vajhahudan qilingan rivoyatda esa: «Qarindoshlar bilan aloqani bog‘lash yomon o‘lim topishdan saqlaydi. Shuning uchun Allohdan qo‘rqinglar va silai rahm qilinglar!» (Imom Hokim va Bazzor rivoyati).
Qarindoshlik aloqasini uzayotgan aka-ukalar yomon o‘lib topish, og‘ir gunohga botish va oxiratda ham ayanchli holatlarga tushishdan ogoh bo‘lsinlar!
So‘zimiz so‘nggida janjallashayotgan jigarlarga ushbu hadisi sharifni eslatib o‘tamiz.
Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam: «Kim Allohga va oxirat kuniga imon keltirgan bo‘lsa, silai rahm qilsin», deganlar (Buxoriy va Muslim rivoyati).
Iymonim bor degan aka-uka, opa-singillar o‘zaro aloqalarni uzmasinlar, bordi-keldilarni yo‘lga qo‘yib, yarashib, bir-birlarini bag‘riga bossinlar hamda ahil, inoq, ibodatli qarindosh bo‘lib hayot kechirsinlar!
Alloh taolo barchamizni silai rahmni o‘rniga qo‘yib borishimizni nasib aylasin va bizni yomon xotimadan asrasin!
Internet ma’lumotlari asosida Nozimjon Hoshimjon tayyorladi
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV