O`zbekiston musulmonlari idorasi

Oilada farzand tarbiyasi: CHIROYLI ISM QO‘YISH

13.11.2019 4471 11 min.

TAHNIK QILISH

«Tahnik» degani biror shirinlikni (masalan, xurmo) chaynab yoki ezib, oz miqdorda barmoqqa olib bolaning og‘ziga surib qo‘yish, degani. Bizda bunga «tanglay ko‘tarish», deyiladi. Bundan murod, bolaning birinchi bo‘lib totadigan narsasi shirinlik bo‘lsin va ona ko‘kragiga tezda yopishsin. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) yashagan joyda mashhur shirinlik va quvvat beruvchi meva xurmo bo‘lgani uchun tahnik asosan shu meva bilan qilingan.

عن أبي موسى رضى الله عنه قال ولد لى غلام فأتيت به رسول الله صلى الله عليه و سلم فسماه إبراهيم وحنكه بتمرة ودعا له بالبركة ودفع إلي

Abu Muso (roziyallohu anhu) aytadilar: «O‘g‘lim tug‘ilganida uni ko‘tarib Payg‘ambarimiz (alayhissalom) huzurlariga bordim. U zot unga «Ibrohim» deb ism qo‘ydilar, xurmo bilan tahnik qildilar. Baraka tilab duo qildilar va menga uzatdilar».

Hadisdan ko‘rinib turibdiki, farzandga ism qo‘yish, tahnik qilish, bola haqiga yaxshiliklarni Alloh taolodan duo qilib so‘rash yaxshi amallardan ekan. Bu ishlarni ilmli, taqvoli, fazilatli kishilar amalga oshirishi, ayniqsa, muhimdir.

CHIROYLI ISM QO‘YISH

Bolaga chiroyli ism qo‘yish ota-onaning farzand oldidagi mas’uliyatlaridan hisoblanadi. Islom tarixida bo‘lib o‘tgan ajoyib hodisalardan xabardor har bir ota-ona qanday sharoitda bo‘lmasin, farzandiga chiroyli, ma’nosi ham go‘zal ism qo‘yishga harakat qiladi. Zero, ism o‘z egasining xulq-atvoriga, hatto taqdiriga ham ta’sir qilishi aytilgan. Qiyomat kuni har bir inson o‘z ismi bilan chaqiriladi.

عن أبي الدرداء قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: إنكم تدعون يوم القيامة بأسماءكم وأسماء أباءكم فأحسنوا أسماءكم

Abu Dardodan rivoyat qilinadi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytdilar: «Batahqiq, qiyomat kuni sizlar o‘z ismlaringiz va otalaringiz ismlari bilan chaqirilasizlar. Bas, (shundoq ekan) ismlaringizni go‘zallashtiring!»

Bola tug‘ilganida ko‘pincha ota-onalar unga qanday ism qo‘yishga o‘ylanib qolishadi. Lekin ko‘p bosh qotirmay, ma’nosi g‘aliz, tumtaroq ismlarni qo‘yib yuborishadi. Shu qo‘yiladigan ism bola bilan nafaqat foniy dunyoda, balki qiyomatda, jannat yo do‘zahda ham birga bo‘ladi. Bu mavzuga aloqador hadislarda aytiladi:

عن ابن عمر أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: إن أحب أسماءكم إلى الله عبدالله و عبد الرحمن

Ibn Umardan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinishicha, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Darhaqiqat, Alloh taologa eng yoqadigan ismlaringiz “Abdulloh” va “Abdurrohman”», dedilar.

Hadisda ism qanday bo‘lishi kerakligi ochiq bayon qilingan. Kishi o‘zining Alloh taologa suyukli ekanini bildirmoqchi bo‘lsa, «Abdu…» bilan boshlanadigan ismlarni qo‘ysin, chunki bunday ismlar inson Alloh taoloning quli ekanini hamisha bildirib turadi.

Boshqa bir hadisda bunday kelgan:

عن أبي وهب الجشمي قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم تسموا بأسماء الأنبياء, وأحب الأسماء إلى الله عبد الله و عبد الرحمن وأصدقها حارث وهمام وأقبحها حرب و مرة

Abu Vahb aytadi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytdilar: «Payg‘ambarlarning ismlarini olinglar, Alloh taologa eng yoqadigan ismlar “Abdulloh” va “Abdurrohman”dir, eng sadoqatlisi “Horis” va “Hammam”dir, eng yomoni “Harb” (urush) va “Murra” (achchiq)dir».

O‘g‘il bolalarga payg‘ambarlarning (alayhimussalom) muborak ismlarini qo‘yish ham maqsadga muvofiq sanaladi. Payg‘ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) ismlaridan «Muhammad», «Ahmad» kabilarni qo‘yish fazilatlidir, ammo u kishining kunyalari bilan «Abulqosim» deb ism qo‘yish joiz emas.

Payg‘ambarimiz Muhammad (alayhissalom) yomon va xunuk ismlarni o‘zgartirishga buyurganlar. Masalan, hazrat Umarning (roziyallohu anhu) qizlari Osiya (gunohkor) ismini Jamila (chiroyli, go‘zal) deb o‘zgartirganlar. Hadislarda yana u zotning «Harb» (urush), «Murra» (achchiq) kabi xunuk ismlarni yaxshisiga almashtirishni buyurganlari naql qilingan.

Shu o‘rinda Umar ibn Hattob (roziyallohu anhu) davrlarida bo‘lib o‘tgan ajoyib voqeani esga olib o‘tish foydadan xoli emas.

Umar ibn Hattob huzurlariga bir kishi kelib, o‘g‘lini oq qilganini aytdi. Umar (roziyallohu anhu) o‘g‘lini chaqirtirib, otasi oq qilganini bildirgach, otasining haqlariga rioya qilmagani uchun unga tanbeh berdilar. Shunda u yigit: «Ey mo‘minlar amiri, otaning ustida bolaning haqlari yo‘qmi?» dedi. «Bor», deb javob qildilar hazrat Umar (roziyallohu anhu). «Ular qaysilar?» dedi yigit. «Ota bolasiga yaxshi ona topishi, chiroyli ism qo‘yishi va Qur’onni o‘rgatishidir», dedi hazrat Umar. «Bo‘lmasa, otam hech narsa qilgani yo‘q ekanda. Onam bir majusiy qo‘lida qora ishchi bo‘lib ishlayapti. Ismim Xunfuso (go‘ng titadigan qo‘ng‘iz ma’nosini anglatadi). Qur’onning esa biron harfini bilmayman, otam o‘rgatmadi», dedi yigit.

Shunda Umar (roziyallohu anhu) yigitning otasiga: «Oldimga kelib o‘g‘lingni oq qilmoqchi bo‘lding, vaholanki, u seni oq qilishi kerak ekan-ku! U gunoh qilishidan oldin sen gunoh qilibsan», dedilar.

Farzandga yaxshi ism qo‘yganidan keyin uni chala-yarim qilmay, to‘liq va go‘zal talaffuz qilish lozim. Afsus, ba’zi oilalarda ismni qisqartirib chaqirish odat tusiga kirgan. Masalan, «Abdulloh»ni (Allohning bandasi) «Abdi», «Abdul» deyishadi, bu ish ism egasiga ham, Parvardigorga ham katta hurmatsizlikdir.

BOLANING SOCHINI OLISH

Bola tug‘ilganidan keyin yetti kun o‘tgach, uning sochi olinib, o‘lchanadi, shu miqdorda faqirlarga kumush sadaqa qilish sunnat amal hisoblanadi. Buning ikki hikmati bor. Birinchisi, bolaning sog‘lom o‘sishi, kuch-quvvatga to‘lishi, ko‘rish, hid bilish va eshitish kabi sezgi turlari mukammal bo‘lishi uchundir. Ikkinchisi, ijtimoiy hikmat bo‘lib, jamiyatda bola o‘z o‘rnini topishi, ijtimoiy adolatning qaror topishi va bolaning kelajakda qo‘li ochiq bo‘lishi uchundir.

Imom Molik «Muvatto» asarida bunday degan: «Fotima (roziyallohu anho) Hasan va Husayn, Ummu Gulsum va Zaynablarning sochlarini olib, o‘lchab, shu miqdorda kumush sadaqa qilganlar».

Abdulloh ibn Abu Bakrdan rivoyat qilinadi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Hasanga bir qo‘chqor so‘yib aqiqa qildilar va Fotimaga: “Uning sochini ol va shu miqdorda sadaqa qil”, dedilar. Uning vazni bir dirham yoki bir necha dirham miqdorida edi».

Kitoblarda qiz bolaning sochini oldirmaslik kerakligi aytilgan. Ulug‘larimiz qiz bolaning sochini hatto yoshligida kesishdan ham qaytarishgan.

AQIQA QILISH

«Aqiqa» lug‘atda kesish degan ma’noni anglatadi. U «aqqa» so‘zidan olingan bo‘lib, shar’iy istilohda chaqaloq tug‘ilganining yettinchi, o‘n to‘rtinchi, yigirma birinchi kuni yoki keyinroq farzand shukronasi va jonining garovi sifatida qo‘y so‘yib qilinadigan «aqiqa»ni anglatadi. Arablarda yangi tug‘ilgan chaqaloqning boshidagi soch «aqiqa» deyilgani uchun uning sochi ham olinadi. Aqiqa evaz, garov bo‘lib, bolaga yetadigan balo, tuzalmas kasalliklar evaziga uning nomidan biror jonliqni so‘yib, sadaqa qilishdir.

Bu haqda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday deganlar:

قال النبي عليه السلام: مع الغلام عقيقة فأهريقوا له دما و أميطوا عنه الأذى

«Yangi tug‘ilgan bolaga aqiqa qilinglar, qon oqizib, aziyatlarini daf qilinglar» (Imom Buxoriy rivoyati).

Boshqa hadisda:

و روى أصحاب السنن عن سمرة قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «كل غلام رهينة بعقيقته، تذبح عنه يوم سابعه، و يسمى ويحلق رأسه».

«Sunan» egalari Samradan rivoyat qilishadi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Aqiqa bolaga garovdir. Yettinchi kuni qo‘y so‘yiladi, ism qo‘yiladi va sochi olinadi”, dedilar».

Aqiqaning yana bir fazilati – tug‘ilgan chaqaloq yoshiga to‘lmasdan vafot etadigan bo‘lsa, jannat erkatoyi bo‘ladi. Ya’ni, qiyomat kuni «onam jannatga kirmasa, men ham kirmayman», deydi. «Onang kirdi, endi jannatga kir», deyilsa, «otam kirmagunicha kirmayman», deb turib oladi. Balog‘atga yetmay vafot etgan bolalar jannatiy hisoblanishadi.

Aqiqaning bir necha foyda va hikmatlari bor:

Jonliq so‘yish tufayli Allohga yaqinlik hosil qilinadi.
Bolani musibat va ofatlardan asraydi, inshaalloh.
Bolaga garov bo‘ladi.
Mo‘minlar soni ko‘paygani uchun xursandchilik paydo qiladi.
Yangi tug‘ilgan bolaga qilingan ziyofat tufayli kishilar orasida mehr-oqibat kuchayadi.
Bolaning sochi miqdorida qilingan sadaqa sababli jamiyatda tenglik paydo bo‘ladi.

Shu o‘rinda shariat joriy qilgan ba’zi ziyofatlarning nomlarini ma’lumot uchun keltirib o‘tishni ma’qul ko‘rdik:

Qiroh – yoz ziyofati.

Tuhfa – mehmon kelsa beriladigan ziyofat.

Xars – tug‘ruqdan keyin beriladigan ziyofat.

Ma’daba – taklif qilinganida beriladigan ziyofat.

Valima – to‘y ziyofati.

Aqiqa – farzand tug‘ilganidan keyin yetti kun o‘tib beriladigan ziyofat.

G‘adira – bola xatna qilinganida beriladigan ziyofat.

Vazima – azadan so‘ng beriladigan ehson.

Naqiha – safardan qaytganida beriladigan ziyofat.

Vakira – imorat bitganida beriladigan ziyofat.

Shu o‘rinda bir narsani aytish kerak, odamlarning topish-tutishlari har xil bo‘lgani uchun ba’zilar aqiqa qilolmasliklari mumkin. Shu bois qurbi yetmaydiganlardan aqiqa soqit bo‘ladi. Qo‘y o‘rniga xo‘roz yoki boshqa jonliq so‘ydiraman desa, aqiqa o‘rniga o‘tmaydi, chunki hadisda aytilgan jonliqning miqdori eng kam e’tiboridadir. Ya’ni, undan kichikroq narsa aqiqa hukmiga kirmaydi. Chunki aqiqa qurbonlikka o‘xshash bir amaldir.

Hozirgi paytda ayrim joylarda o‘g‘il bolalarga aqiqa qilinadi-yu, ammo qizlarga aqiqa qilishga uncha ahamiyat berilmaydi. Bu ish noto‘g‘ri. Holbuki, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Bolaning ofat va kasalliklardan omonda bo‘lishi aqiqaga bog‘liqdir», deganlar.

O‘G‘IL BOLANI XATNA QILISH

«Xatna» deb lug‘atda terini kesishga aytiladi. Shariat istilohida esa, bola zakarining uchini kesishga aytiladi.

Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) bu xususda shunday marhamat qilganlar:

روى الامام احمد فى مسنده من حديث عمار بن ياسر قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «من الفطرة: المضمضة، والإستنشاق، و قص الشارب، والسواك، وتقليم الاظافر، ونتف الابط، والاستحداد، والإختنان.

Imom Ahmad o‘z «Musnad»ida Ammor ibn Yosirdan rivoyat qiladi: «Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Yetti narsa fitratdandir: og‘izni g‘arg‘ara qilib chayish, burunni chayish, mo‘ylabni qisqartirish, misvok tutish, tirnoqlarni olish, qo‘ltiqlar tagini, kindik ostini pok tutish va xatna qilish», dedilar.

Payg‘ambarimiz (alayhissalom) aytdilar:

الختان سنة للرجال

«Xatna erkaklarga sunnatdir».

Xatnaning zarari yo‘q, aksincha, foydasi bor, tibbiyot mutaxassislari ham buni tavsiya qilishadi.

Farzandga munosib ota va ona tanlash, bola emizish, uning qulog‘iga azon aytib, ism qo‘yish, sochini olish, aqiqa qilish masalalarining umumiy tasnifotiga kitobimizning “Farzandlik burchi va vazifalari” bobida ham qisqa to‘xtalib o‘tamiz.

KЕYINGI MAVZULAR:

Bola boshidan;

Farzand tarbiyasidagi nozik nuqtalar;

Kutubxona

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Maqolalar

Dunyo tarixidagi eng yaxshi ummat

9.01.2025 1256 10 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Hech shubha yo‘qki, xalifa Usmon ibn Affon roziyallohu anhuning o‘limlariga sabab bo‘lgan hodisalardan tortib hazrati Aliy ibn Abu Tolib roziyallohu anhuning o‘limlarigacha bo‘lgan davrda bo‘lib o‘tgan hodisalar Islom uchun, musulmon ummati uchun misli ko‘rilmagan musibat bo‘ldi.

Ushbu hodisalar tufayli musulmon ummati o‘rtasida bo‘linish yuz berdi. O‘sha paytgacha bir tanu bir jon bo‘lib, butun dunyoga Islom nurini taratib kelayotgan, butun insoniyatga xayru barakani ulashib kelgan dunyo tarixidagi eng yaxshi ummat ichida darz paydo bo‘ldi. Avvallari bu ummat vakillari ixtilof nimaligini bilmas edilar. Vaqti kelib, ular avval ikkiga, keyinroq uchga bo‘linib ixtilof qildilar. Xuddi o‘sha mash’um hodisalar tufayli boshlangan bu bo‘linishlar sekin-asta davom etib, musulmon ummatining sog‘lom tanasi ichidan turli-tuman toifalar chiqdi. Shiy’a, rofiza, xavorij va shunga o‘xshash boshqa har xil toifalarning kelib chiqishi aynan ana shu hodisalardan boshlangan edi.

Mazkur hodisalar tufayli musulmon ummati avval hokim shaxs haqidagi ba’zi mulohazalar bilan bahs boshlagan bo‘lsa, oxiri kelib iymon va kufr borasida bahs qiladigan, bir-birini kufrga ketganlikda ayblaydigan darajaga yetdi.

Ushbu hodisalar, avvalo, fitnachilarning hazrati Usmonga u kishi ishga qo‘ygan ba’zi voliylar haqida shikoyat qilishlari bilan boshlangan edi. Oxiri kelib xorijiylar o‘zlariga muxolif bo‘lganlarni, hatto hazrati Aliydek zotni kofirlikda ayblay boshlashdi. Tabiiyki, qarshi tomondan ham o‘ziga yarasha javob bo‘ldi.

Ushbu hodisalar tufayli musulmon ummati ichida bir-birining qonini o‘zi uchun halol bilish va bir-birini o‘ldirishni ravo ko‘rish boshlandi.

Birinchi marta fitnachilar hazrati Usmon roziyallohu anhuning qonlari va mollarini o‘zlariga halol hisoblab, u kishini o‘ldirib, mollarini talashdi. Ana shu nobakorlik oqibatida ishlar rivoj topib, «Tuya hodisasi»da, «Siffin»da bir necha o‘n minglab kishi halok bo‘ldi. Xorijiylar bilan bo‘lgan alohida hodisalarni qo‘shadigan bo‘lsak, bu hisob yana ham ortadi.

Bir tanu bir jon bo‘lib, dunyo xalqlarini birin-ketin bandalarning bandalarga sig‘inishidan Allohning ibodatiga, noto‘g‘ri dinlarning jabridan Islomning adolatiga, dunyo torligidan oxirat kengligiga, johiliyat zulmatlaridan Islom nuriga chiqarayotgan ummat bir-birini Robbiga ibodat qilishdan chiqarish, bir-biriga jabr qilish, Islomning kengligidan ixtilof torligiga, Islom nuridan jaholat zulmatiga o‘ta boshladi.

Ushbu hodisalar tufayli musulmon ummatining guli, yetakchi kuchi bo‘lmish sahobai kiromlarning ko‘pchiligi nobud bo‘ldilar. Ularning ma’naviy kuchlariga futur yetdi.

Ushbu hodisalar tufayli musulmon ummati boshiga tushgan musibatlarni birma-bir sanab chiqish nihoyatda og‘ir ish. Shuning uchun bu borada gapni qisqa qilganimiz ma’qul.

Endi ijozatingiz bilan mazkur hodisalarga baho berish haqida bir necha og‘iz so‘z.

Bu hodisalar bo‘lib turgan vaqtlarning o‘zidayoq ularga baho berish boshlangan. Unda har bir tomon o‘zini haq, o‘zgani nohaq deb bilgan. Tarafkashlik bo‘lib turgan joyda bundan boshqa narsa bo‘lishi mumkin ham emas. Ammo mazkur hodisalarga baho berish ular bo‘lib o‘tganidan keyin nihoyatda avj olgani kutilmagan hol. Ushbu hodisalar bo‘lib o‘tgandan keyin turli sabablarga ko‘ra ularni baholash, «kim nima qilgan-u, kim nima qilmagan, aslida nima qilish kerak edi», kabi mavzularda munozaralar qizib ketgan. Bu borada har kim o‘sha to‘palonlar yuz bergan vaqtdagi har bir harakat va sakanot, har bir og‘iz gap va so‘zdan o‘z fikrini qo‘llashga, o‘zganing fikrini rad qilishga dalil izlagan. Tarafkashlik va nizo olovida qizib ketib, dalil topa olmay qolgan paytlarda o‘zidan qo‘shib yuborishlar bo‘lmaganiga esa hech kim kafolat bera olmaydi.

Tarafkashlik avj olgan joyda har kim o‘zining haq ekanini isbot qilishga urinib, o‘zida bo‘lmagan yaxshi sifatlarni bemalol da’vo qilganidek, o‘zida bo‘lgan salbiy sifatlarni taraddudsiz inkor etadi. Shu bilan bir vaqtda, qarshi tarafning barcha yaxshiliklarini inkor etgan holda, barcha yomonliklarni unga ag‘daradi. Mana shu jarayonda nima bo‘lsa bo‘ladi.

Islom ummati yolg‘on nima ekanini bilmas edi. Ammo fitnachilar o‘z qilmishlarini xaspo‘shlash, odamlarni ortlaridan ergashtirish maqsadida bu ummat ichiga «yolg‘on» degan illatni olib kirishdi. Jumladan, ular: «Bizga Aliydan xat keldi» «Bizga Oishadan xat keldi», «Bizga falonchidan xabar keldi» «U debdi», «Bu debdi» degan yolg‘onlarni ham tarqatishgan edi.

Fitnachilar mazkur mash’um hodisalar o‘tib ketganidan keyin ham o‘z tarafini olib, o‘zgani tanqid qilishda davom etaverishdi. Bu narsalar asta-sekin avj ola boshladi. Tarafkashlikda uchiga chiqqan tomonlar esa o‘z gaplarini tasdiqlash uchun oyat va hadislarni nohaq ta’vil qilganlari yetmagandek, yolg‘onlar to‘qib, hatto ularga hadis sifatini berishgacha yetib borishdi.

Ammo mas’ul kishilar, ulamolar bu nobakorlikni darhol bo‘g‘ib tashlash yo‘liga o‘tdilar. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga oid barcha rivoyatlar yaxshilab himoya qilindi. Hadislarning darajalarini aniqlashning mustahkam qoidalari ishlab chiqildi. Bu borada fitnachilarning fitnasi o‘tmadi.

Ammo tarixchilar keltirgan rivoyatlarga bu qadar e’tibor qaratilmadi, chunki tarix haqidagi rivoyatlar din va e’tiqod masalalari bo‘yicha rivoyatlar ahamiyatiga ega emas, degan o‘y bor edi. O‘sha paytlarda bo‘lib o‘tgan hodisalar haqidagi rivoyatlar to‘plandi. Ammo ularni saralash va yaroqsizini tashlab yuborish ishlari qilinmadi. Bu narsa ayniqsa hukmdorlik uchun o‘zaro kurash olib borgan toifalarga qo‘l keldi. Ular turli asossiz rivoyatlardan o‘z manfaatlari yo‘lida foydalanish bilan birga, yetmay qolgan joylariga o‘zlaridan qo‘shib yuborishdi.

Asta-sekin sahobai kiromlarga til tekkizish boshlandi. Til tekkan sahobiyning tarafdorlari o‘ziga yarasha javob berishdi. Har kim o‘zi ergashgan shaxsni ulug‘lashga o‘tdi.

Ayniqsa, hazrati Aliy roziyallohu anhu haqlarida bunga o‘xshash gap-so‘zlar ko‘p uchraydi. Ba’zi g‘uluvga ketgan toifalar u zotni ilohlik darajasigacha ko‘targan bo‘lishsa, xorijiylarga o‘xshash kimsalar: «Kufrga ketdi», deyishgan.

Yana boshqa bir toifalar hazrati Aliy roziyallohu anhuning taraflarini olish maqsadida u zotni mazlum qilib ko‘rsatishga urinib, boshqa bir nechta katta sahobalarni esa kofirga chiqarib qo‘yishgan.

Bu masalalarga bag‘ishlangan majlislar, janjallar bo‘ldi, kitoblar yozildi, xutbalar o‘qildi. Nima bo‘lsa bo‘ldi, lekin ixtilof ko‘payib boraverdi.

Nihoyat, musulmonlar jumhuri – ahli sunna val jamoa bu masalada ijmo’ ila eng adolatli va so‘nggi nuqtani qo‘ydi: orada bo‘lib o‘tgan ko‘ngilsiz hodisalarda hazrati Aliy va u zotning tarafdorlari haq bo‘lganlar. Ular haqida boshqacha gap bo‘lishi mumkin emas. Bunga dalil va hujjatlar yetarli. Ularning eng ishonchli va kuchlisi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan vorid bo‘lgan sahih hadislardir. Xususan, Ammor ibn Yosir roziyallohu anhu va Zul Sadyaynining hazrati Aliy roziyallohu anhuning fazilatlari haqidagi, kelajakda bo‘ladigan fitnalar haqidagi hadislari fikrimizga dalil bo‘la oladi.

Orada bo‘lib o‘tgan ko‘ngilsiz hodisalarning aybdorlari Ibn Saba’ boshliq fitnachilar va xorijiylardir, barcha qilingan gunohlar ularning bo‘ynida. Ular haqida boshqa gap bo‘lishi mumkin emas.

Fitnachilar asosan Misr, Basra va Kufada tuxum qo‘yib, urchib ketishdi. Fitnaning bosh qarorgohi Misr edi. Uning Islom jamiyatining markazidan uzoqda joylashgani, u yerda haqiqiy ulamolarning, xususan, sahobalarning kam bo‘lgani va boshqa shunga o‘xshash omillar fitnachilarning o‘z fikr-mulohazalarini avom xalqqa yetkazishlariga katta imkon berar edi.

Orada bo‘lib o‘tgan ko‘ngilsiz hodisalarda fitnachilarga ham, hazrati Aliy roziyallohu anhuga ham qo‘shilmagan, balki u zotga talab qo‘yib, talabi bajarilgandagina bay’at qilishlarini aytgan toifa ham bor edi. Ularning gaplari va qilgan ishlari «Tuya» va «Siffin» hodisalaridan hammamizga ma’lum. Ushbu toifaning mashhur shaxslari sifatida Talha ibn Ubaydulloh, Zubayr ibn Avvom, Muoviya ibn Abu Sufyon va Amr ibn Os roziyallohu anhumni eslash mumkin. Ahli sunna val jamoa musulmonlari ularni: «Xato ta’vil va ijtihod qilganlar», deb baholaydi. Ular haqoratlanmaydilar, yomonlanmaydilar. Balki sahobiy bo‘lganlar boshqa sahobai kiromlar bilan bir qatorda ko‘riladi.

Ulamolarimiz va musulmonlar jumhuri bu ishda g‘oyatda talabchan bo‘lgani sababli bu haqda har bir musulmon shaxs e’tiqod qilishi lozim bo‘lgan narsani aqiyda kitoblarimizga bitib ham qo‘yganlar.

Jumladan, ahli sunna val jamoaning eng mashhur aqiyda kitoblaridan biri bo‘lmish «Aqiydai Tahoviyya»da quyidagilar aytiladi:

«Biz ularning hammalari haqida yaxshilik bilan: «Robbimiz, bizni va bizdan avval iymon bilan o‘tgan birodarlarimizni mag‘firat qilgin, iymon keltirganlarga nisbatan qalbimizda g‘ashlik qilmagin. Robbimiz, albatta, Sen o‘ta shafqatlisan, o‘ta rahmlisan», deymiz (Hashr surasi, 10-oyat).

Alloh taolo bizning qo‘llarimizni o‘z vaqtida bo‘lib o‘tgan fitnadan asragan. Biz Allohdan tillarimizni ham mazkur fitnadan saqlashini so‘raymiz».

«Islom tarixi» birinchi juzi asosida tayyorlandi

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati