Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyun, 2025   |   14 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:28
Asr
17:37
Shom
19:59
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyun, 2025, 14 Zulhijja, 1446

Imomi A’zam Abu Hanifa rahimahulloh

28.09.2019   12863   3 min.
Imomi A’zam Abu Hanifa rahimahulloh

Imomi A’zam Abu Hanifa rahimahulloh an-No‘mon ibn Sobit ibn Zutiy al-Ko‘fiy (80-150/699-767) taniqli faqih bo‘lib, otasining nomi ba’zi manbalarda Sobit emas, an-No‘mon, bobosining nomi esa al-Marzbon ekani qayd etilgan. Abu Hanifa hazratlarining bobosi asli Kobuldan bo‘lib, Termiz, Naso, Anbor va Bobil shaharlarida ham bir muddat yashagan, keyinchalik Ko‘fada o‘rnashib qolgan edi. U zotning tug‘ilgan yili haqida ko‘proq 80/699 aytilsa-da, 61/680 va 70/689 sanalari ham ko‘rsatiladi. Zohid al-Kavsariy 70 hijriy sanada tug‘ilganini to‘g‘ri desa, Abu Zahra uni rad qilib, 80 hijriy to‘g‘ri deb hisoblaydi. Barcha manbalarda Umaviy xalifa Abdulmalik ibn Marvon (685-705) davrida dunyoga kelgani zikr etilgan.

Imom Abu Hanifa rahimahullohning sahobalar davrida tug‘ilganiga shubha yo‘q. Ko‘pgina muhaddis va muarrixlar uning bir necha sahobalar bilan uchrashganini qayd qilganlar. U zot uchrashgan sahobalar borasida har xil fikrlar bo‘lsa-da, lekin mashhur sahobiy Anas ibn Molik roziyallohu anhu bilan uchrashgani haqida barcha manbalar ma’lumot beradi. Shunday bo‘lsa-da, ba’zilar U zotni tobi’iy emas, balki tab’a tobi’iy ekanini aytganlar. Bu Abu Hanifa rahimahulloh hazratlarining tug‘ilgan sanasining aniq belgilanmagani bilan bog‘liq. Shamsiddin az-Zahabiy tab’a tobi’iy deydiganlarning gapini rad qilib, tobi’iy bo‘lganini isbotlashga harakat qilgan.

Abu Hanifa rahimahulloh ustozlarining sonini 4 ming nafarga yetadi deyilsa-da, biroq, asosiy ilmni Hammod ibn Abu Sulaymon al-Ko‘fiy oldida olganlar. Ustozlarining oldiga 22 yoshida borib, 18 yil davomida shogirdlikka tushgan. Ustozi vafotidan so‘ng 40 yoshlarida ustozi o‘rniga fatvo bera boshlagan. Abu Hanifa rahimahulloh ilm talabida Basra, Bag‘dod, Makkaga bir necha marta safar qilgan. Uning ustozlari orasida sahobalar, tobi’inlar va tab’a tobi’inlar bor edi.

130/747 yillarda Iroq voliysi faqihlardan ayrimlarini davlat ishlariga jalb qiladi. Ular orasida Abu Hanifa rahimahulloh ham bor edi. Qozi bo‘lishga ko‘nmagan Abu Hanifa rahimahulloh bir necha yillar Makkaga borib yashagan. Abbosiy xalifa Abu Ja’far Mansur davrida unga yana qozilik vazifasi topshirilmoqchi bo‘ladi. Abu Hanifa rahimahulloh qabul qilmaydi, natijada u kishi hibs qilinadi va darra uriladi. Shunday qilib, 150/767 rajab (shavvol yoki sha’bon) oyida Bag‘dod zindonida vafot etadi.

Abu Hanifa rahimahullohning davrida kitob yozish, risolalar bitish hali keng tus olmagandi, shuning uchun u zot umrini shogirdlarga ta’lim berish va fiqh o‘rgatishga sarflagan. U zotning aqida – kalomga bag‘ishlangan matn risolasi “al-Fiqh al-akbar” (Katta fiqh), ba’zi shogirdlariga qilgan vasiyat (nasihat)lari, Usmon al-Battiy (VIII asr)ga yozgan maktubi saqlanib qolgan. Yana bir qancha aqidaga oid kitoblar Abu Hanifa rahimahullohga nisbat qilinadi. U zotning darslari davomida rivoyat qilgan hadislari asosida bir necha musnadlar tuzilgan. Fiqh borasida bironta asar yozmagan bo‘lsa-da, lekin fiqh ilmini shakllantirgan, uni bob va mavzularga ajratgan ilk faqih sifatida tarixda qolgan. U zot fiqhni og‘zaki naql qilishdan yozma shaklga o‘tish borasida faol tashkilotchi bo‘lgan faqihlardan bo‘lgan.

Maqolalar
Boshqa maqolalar

O‘zbekiston xalqiga Qurbon hayiti tabrigi

09.06.2025   4595   4 min.
O‘zbekiston xalqiga Qurbon hayiti tabrigi

Muhtaram vatandoshlar!

Siz, azizlarni, barcha mo‘min-musulmon yurtdoshlarimizni, butun xalqimizni ulug‘ va mo‘tabar ayyom – Qurbon hayiti bilan chin qalbimdan samimiy muborakbod etib, o‘zimning yuksak hurmatim va ezgu tilaklarimni bildirishdan g‘oyat mamnunman.

Jamiki islom ummati uchun qadrli bo‘lgan ushbu shukuhli bayram – Iyd al-Adhoni el-yurtimiz bilan birgalikda tinch va osoyishta muhitda kutib olayotganimiz uchun, avvalo, mehribon va qudratli Alloh taologa behisob shukronalar aytamiz.

Hech shubhasiz, keyingi yillarda Yangi O‘zbekistonda ijtimoiy, xalqchil davlat barpo etish, uning ma’naviy asoslarini mustahkamlash va ta’sirchanligini oshirishda muqaddas islom dini, uning asosiy bayramlaridan biri bo‘lgan Qurbon hayiti ham muhim rol o‘ynamoqda.

Ayniqsa, bu bayramning insonparvarlik, ahillik, saxovat va olijanoblik kabi fazilatlari yurtimizda “Inson qadri uchun, inson baxti uchun” degan ezgu g‘oya asosida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarga uyg‘un va hamohang bo‘lib, aholining ehtiyojmand qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash, keksalar, yoshlar va xotin-qizlar haqida alohida g‘amxo‘rlik ko‘rsatish, kambag‘allikni qisqartirishga qaratilgan dasturlarimiz samarasini oshirishga xizmat qilayotganini alohida ta’kidlash o‘rinlidir.

Aziz do‘stlar!

Bugungi kunda mamlakatimizda turli millatlar va diniy konfessiyalar o‘rtasidagi hamjihatlikni mustahkamlash, vijdon erkinligini ta’minlash, diniy-ma’rifiy merosimizni asrab-avaylash, yosh avlodni milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalash bo‘yicha ulkan ishlar amalga oshirilmoqda.

Bu haqda so‘z yuritganda, islom dinining ezgu tamoyillarini chuqur o‘rganish, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilayotganini ta’kidlash lozim. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi – Samarqand shahri 2025 yilda islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda, Imom Buxoriy, Imom Moturidiy va Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari qatoriga, shu yil Buxoro shahrida o‘z faoliyatini boshlaydigan Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi ham qo‘shildi.

Poytaxtimiz Toshkent shahrida bunyod etilayotgan Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz va xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin  timsoli sifatida Yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanadi, deb ishonaman.

Hurmatli yurtdoshlar!

Shu saodatli kunlarda 15 ming nafar vatandoshimiz muqaddas haj ziyoratini ado etmoqda. Ezgu duo va niyatlar ijobat bo‘ladigan mana shunday munavvar lahzalarda ularni ham Qurbon hayiti bilan samimiy qutlab, Yaratgandan yurtimizga sog‘-omon qaytib kelishlarini so‘raymiz.

Umid qilamizki, muhtaram hojilarimiz jamiyatimizda birdamlik, oila va mahallalarimizda mehr-oqibat muhitini yanada mustahkamlash, yoshlarimiz tarbiyasini kuchaytirish, ularni ilm-ma’rifatga, zamonaviy kasb-hunarlarni egallashga, Vatan himoyachisi bo‘lishga targ‘ib etish, muhtoj insonlarga ko‘mak berishda alohida ibrat va namuna ko‘rsatadilar.

Qalblarimiz quvonchga to‘lgan ushbu fayzli kunlarda xorijiy davlatlarda bo‘lib turgan vatandoshlarimizni ham bugungi ulug‘ ayyom bilan chin dildan qutlab, ularga sog‘lik-omonlik, baxt va omad tilaymiz.

Jahonning uzoq-yaqin o‘lkalaridagi musulmon ummatini ham qizg‘in tabriklab, ularning xalqlari va mamlakatlariga tinchlik, ravnaq va farovonlik tilab qolamiz.

Aziz va muhtaram vatandoshlar!

Hozirgi kunda dunyo naqadar murakkab va tahlikali bo‘lib borayotganini barchamiz ko‘rib turibmiz. Bunday keskin sharoitda yurtimizda tinchlik, o‘zaro hurmat va totuvlik muhitini saqlab, barcha soha va tarmoqlarda fidokorona mehnat qilib ko‘zlagan yuksak maqsadlarimizga yeta olamiz.

Albatta, o‘z tarixida ne-ne sinov va mashaqqatlardan munosib o‘tgan mard va olijanob xalqimiz bunga har tomonlama qodir.

Bu yo‘lda el-yurtimizga mansub mehr-oqibat, o‘zaro birlik va jipslik biz uchun beqiyos kuch-qudrat manbai bo‘lib xizmat qiladi, deb ishonaman.

Siz, azizlarni muqaddas Qurbon hayiti bilan yana bir bor chin dildan tabriklab, barchangizga tinchlik-xotirjamlik, sihat-salomatlik, xonadonlaringizga fayzu baraka tilayman.

Qutlug‘ ayyom barchamizga muborak bo‘lsin!

 

Shavkat Mirziyoyev,

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti