“Muhammadning ayollari faqat qiz dunyo keltiradi”. Quraysh mushriklari orasida shunday mish-mishlar tarqaldi. Ularning bunday gapirishlariga chuqur ma’no va yuksak g‘oyadan, ilohiy hikmatdan bexabarliklari sabab edi. Zero, ular johiliyat ahli bo‘lib, amallari ham shunga yarasha bo‘lardi. Alloh taolo Quraysh mushriklarining qiz farzandga nisbatan nafratini qoralab Qur’oni karimda shunday marhamat qiladi: “Qachon birovlariga qiz (ko‘rgani haqida) xushxabar berilsa, g‘azabga to‘lib, yuzlari qorayib ketar. Va u (qizni) xo‘rlagan holida olib qolish yoki (tiriklay) tuproqqa qorish (to‘g‘risida o‘y surib), o‘ziga xushxabar berilgan narsaning (ya’ni, qiz ko‘rshnning) «yolg‘on»ligidan (nomus qilib) odamlardan yashirinib olur. Ogoh bo‘lingizkim, ular eng yomon hukm chiqarurlar” (Nahl, 58— 59).
Mushriklar botil so‘zlar bilan ovora bo‘lib yurgan payt, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning yana bir go‘zal, oy yuzli qizlari dunyoga keldi. Bunday sifatlari sababli otasi chaqaloqqa Ummu Gulsum (roziyallohu anho) deb ism qo‘ydi.
Qiz o‘sib-ulg‘aygach, opasi Ruqayya roziyallohu anho bilan birga Abu Lahabning o‘g‘illaridan biriga uzatildi. Biroq har ikkisi ham u xonadonda uzoq yashay olmadilar. Kur’oni karimda “Ikki qo‘li halok bo‘lsin, halok!” deya lan’natlangan Abu Lahabning xotini bilan yashash azobidan qutuldilar.
Sinovlar ichra qolgan opa-singillar.
Musulmonlar, mushriklarining ozorlari ko‘paygani sabab Xabashistonga ko‘chib o‘tganlarida Ummu Gulsum va Fotima roziyallohu anholar hijrat qilmay, Makkada, otalari yonida qoldilar. Opa-singil onalari Hazrati Hadicha roziyallohu anhoning dardlariga sherik bo‘ldilar, otalariga mushriklar tomonidan bo‘layotgan aziyat va yomonliklar g‘amini yengillatishga harakat qildilar.
Ummu Gulsum roziyallohu anho, Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga nisbatan qilingan zulm va iskanjalarning, odamlarni haq yo‘lga da’vat etishdagi juda og‘ir mashaqqatlarning guvohi bo‘ldi.
Kuraysh mushriklarining zo‘ravonligi kundan-kunga ortib bordi. Hatto ular Banu Hoshim urug‘i va musulmonlar bilan aloqalarni butunlay uzish haqida qaror qabul qilib, mazkur qarorni Ka’baga osib ko‘ydilar.
Ummu Gulsum juda og‘ir iztrob ichra qoldi. Otasi Rasululloh sollallohu alayhi va sallam ummat dardi ila qayg‘uda... Opasi Zaynab roziyallohu anho eri Abul Os bilan Makkada bo‘lsalarda, yordamga muhtoj, qiyin ahvolda. Yana bir opasi Ruqayya roziyallohu anho esa juda olis manzilda, musofir... Onasi ummul mo‘minin Hadicha roziyallohu anho og‘ir betob, singlisi Fotima roziyallohu anho esa hali yosh, mehrga, parvarishga muhtoj...Bu holatda Ummu Gulsum roziyallohu anho zimmasiga juda katta mas’uliyat tushayotgan edi. Barchasini tushungani uchun, sabr etdi. U sabrining mukofotini Allohdan kutardi. Qo‘lidan kelganicha otasiga yordam qilar, onasiga ham:
— Xafa bo‘lmang, onajon! Ajablanadigan hech narsa yo‘q, - deya tasalli berar edi.
Hazrati Hadicha roziyallohu anho onamizning ahvoli juda og‘ir edi. Aziz va jalil Allohga yetadigan kunlarini kuta boshladilar. Oradan ko‘p vaqt o‘tmay, vafot etdilar. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam qizlarini bag‘rilariga bosib, tasalli berdilar. Ummu Gulsum roziyallohu anhoning mas’uliyati yanada oshdi. Zero, endi u oilaning mehr-shafkat ulashuvchisi edi!
Musulmonlar Madinaga hijrat kildilar. Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallam ham ular bilan birga edilar. Bu hijrat insoniyat tarixidagi Alloh yo‘lida qilingan eng buyuk hijrat bo‘ldi. Xavfsizlikni ko‘zlab, Ummu Gulsum va Fotima roziyallohu anhumolar, vaktincha Makkada qoldirildi.
Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam Madinaga kelgach, ularni olib kelish uchun Zayd ibn Horisa roziyallohu anhuni Makkaga yubordilar. Opa-singil yo‘lga chiqishdan oldin Hojunga borib, onalarninng qabrini ziyorat etdilar.
Hijratdan so‘ng juda buyuk voqealarga boy ikki yil o‘tdi. Bu davr mobaynida Ummu Gulsum roziyallohu anho otasi va musulmonlarning Badrda erishgan zafariga, qadrli opasi Ruqayya roziyallohu anhoning vafotiga ham shohid bo‘ldi.
Bir qun Hazrati Umar roziyallohu anhu jahllari chiqqan holda Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning huzurlariga shikoyag qilib keldi. Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam buning sababini so‘raganlarida, Hazrati Umar Abu Bakr va Usmon roziyallohu anhularga qizlari Hafsa roziyallohu anhoni nikohlariga olishni taklif etganini, biroq ular qabul etishmaganini aytdi. Rasuli Akram sollallohu alayhi va sallam uni tinchlantirib, xushnud etdilar.
- Hafsa Usmondan xayrlirog‘i bilan, Usmon ham Hafsadan xayrlirog‘i bilan turmush quradi, — deb ko‘nglini ko‘tardilar.
Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam Hafsa roziyallohu anhoga uylandilar. Tabiiyki, Rasuli Akram sollallohu alayhi va sallam Usmon roziyallohu anhudan xayriliroq edilar. So‘ng Hazrati Usmon roziyallohu anhuga:
- Seni Ruqayyaning singlisi Ummu Gulsumga uylantiraman. Agar qizlarimdan biri vafot etsayu yana qizim bo‘lsa, albatta senga berar edim, — deb marhamat qildilar.
Ummu Gulsum roziyallohu anho Ruqayya roziyallohu anhoga berilgan miqdordagi mahr bilan Hazrati Usmon roziyallohu anhuga nikohlandi.
Manbalar asosida Saidabror Umarov tayyorladi
Ba’zi ulamolar insonning hayot bilan vidolashuv damlarini “safar chog‘i”, “safar soati” deyishadi. Xususan, mashhur olim Oiz Qarniy “Sahobalar hayotidan xotiralar” kitobida Amr ibn Os roziyallohu anhuning “safar soati” haqida so‘z yuritib, bu vaqtning rostgo‘ylik, ruhning poklanishi, oshkoralik va shaffoflik onlari ekanini ta’kidlaydi.
Bu vaqtda o‘lim to‘shagida yotgan insondan dunyo bezaklariga intilish, ig‘vo, munofiqlik, soxtakorlik kabi illatlar chekinar va u o‘zining haqiqati bilan yolg‘iz qoladi. Hatto Fir’avn ham jon berish onida ichidagi maxfiy haqiqatni oshkor qilib, bunday degan:
لا إِلَهَ إِلا الَّذِي آَمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ
“Iymon keltirdimki, Isroil avlodi iymon keltirgan Zotdan o‘zga iloh yo‘qdir. Men ham musulmonlardanman” (Yunus surasi, ٩٠-oyat).
Mashhur sahobiy Amr ibn Os roziyallohu anhu o‘lim to‘shagida yotarkan, yuzini devorga burib olgandi. Atrofida o‘tirgan do‘stlari va o‘g‘li Abdulloh Amr ibn Osga Misrni fath etib, Islomning yoyilishiga katta hissa qo‘shganini, Allohning rahmatidan umidvor bo‘lishini eslatar, u zot bo‘lsa, o‘zini qanday oqibat kutayotganini bilmagani bois qo‘rquvdan yig‘lardi.
Amr ibn Os roziyallohu anhu so‘nggi lahzalarini boshdan kechirar ekan, yashab o‘tgan hayotini xotirlab, bunday xulosaga keladi: “Mening umrim uch bosqichda o‘tdi. Islomdan oldin jaholat bosqichida yashadim. O‘sha paytda eng yomon ko‘rganim Rasululloh sollallohu alayhi va sallam edilar. Har qancha hiyla-nayrang ishlatib bo‘lsa ham, u zotni o‘ldirishga tayyor edim. Islomni qabul qilgach, Madinaga hijrat qildim. Bu hayotimdagi ikkinchi bosqich, ya’ni kufrdan Islomga o‘tish bosqichi edi...”
Amr ibn Os Makkadan Madinaga Xolid ibn Valid bilan birga hijrat qilgandi. Ular Madinaga yaqinlasharkan, Amr ibn Os Xolid ibn Validga: “Yo oldinda yur yoki orqada qol. Mening gunohlarim ko‘p. Rasulullohga ular haqida aytmoqchiman. U zot bilan yolg‘iz qolishni istayman”, dedi. Shundan so‘ng Xolid ibn Valid oldinga o‘tib ketdi. Amr ibn Os roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning oldilariga kelib: “Qo‘lingizni bering, bay’at qilaman”, dedi.
Rasululloh Amr ibn Osga bay’at uchun qo‘llarini cho‘zganlarida, u payg‘ambarimizning muborak qo‘llarini mahkam ushlab oldi. Nabiy alayhissalom: “Senga nima bo‘ldi, ey Amr?” deb so‘radilar. Amr ibn Os: “Men shart qo‘ymoqchiman, ey Allohning Rasuli”, dedi. U zot: “Nimani shart qo‘yasan?” dedilar. Amr ibn Os: “Rabbim o‘tgan gunohlarimni mag‘firat qilishini shart qilib qo‘yaman”, dedi. Amr ibn Os johiliyat davrida Islomga qarshi janglarda qatnashgan va ko‘pgina gunoh ishlarga qo‘l urgandi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Ey Amr, bilmaysanmi? Islom o‘zidan oldingi narsalarni yo‘q qiladi (gunohlarni kechiradi)”, dedilar.
Amr ibn Os roziyallohu anhu aytadi: «Qo‘limni Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning qo‘llariga qo‘yib, bay’at qildim. Shundan so‘ng muhabbat va itoatkorlik ila u zotga hamroh bo‘ldim. U zot men uchun insonlarning eng sevimlisi edilar. Islomdan avvalgi nafratim muhabbatga aylandi. Rasuli akram sollallohu alayhi va sallamga bo‘lgan hurmatim sababidan u zotga tik qaray olmaganman. Agar mendan u zotni tasvirlab berishimni so‘rasangiz, bu ishni uddalay olmayman. Chunki u zotga bo‘lgan muhabbatim, ehtiromim va hayoim sababli Rasulullohning yuzlariga qaray olmaganman. Ana shu muhabbat tufayli qaytadan dunyoga kelgandek bo‘ldim... Koshkiydi, o‘sha holatimda vafot topgan bo‘lsam. Chunki mazkur holat din uchun kurash, ilm, tavba va hidoyat kabi his-tuyg‘ularni o‘zida jamlagandi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning vafotlaridan so‘ng o‘zgarib qoldim. Bu hayotimning uchinchi bosqichi edi. Bu bosqichda dunyo men bilan oshkora o‘yin qildi. Siffin va Jamal kabi fitnali hodisalar sodir bo‘ldi. Allohga qasam, jannatga kiramanmi yoki do‘zaxgami, bilmayman!.. Hozir birgina kalima bor, xolos. Uni Allohning huzurida o‘zim uchun hujjat qilaman. Bu: “La ilaha illallohu vahdahu la shariyka lah. Lahul-mulku va lahul hamdu va huva ’ala kulli shay’in qodir” kalimasidir».
Shundan so‘ng Amr ibn Os roziyallohu anhu kaftini mahkam siqdi va ruhi tanasidan chiqib ketdi. Uning o‘g‘li Abdulloh ibn Amr aytadi: “Otamni yuvgani olib kirdik. G‘assollar uning barmoqlarini yuvish uchun ochmoqchi bo‘ldilar, lekin ular mahkam siqilgandi. So‘ng uni kafanlash uchun barmoqlarini ochdik, lekin ular yana yopilib qoldi. Uni qabrga qo‘yganimizda ham qo‘llari mahkam siqilgandi”...
Ushbu voqea zamirida barchamiz uchun ulkan saboq bor. Amr ibn Os roziyallohu anhuning naqadar samimiyligi, tavhid kalimasini dili va tilida mahkam tutib, Rabbisiga yuzlanganiga havasdamiz, albatta.
Amr ibn Os roziyallohu anhu umrini uch bosqichga bo‘ldi. Bizning “safar soati”miz qanday kecharkin? Hayotimiz necha bosqichdan iborat bo‘ladi? Umrimiz qanday kechyapti? Rabbimiz biz ojiz bandalariga bu borada ham O‘z “taklif”ini taqdim etgan. Oli Imron surasi ٨-oyatida bunday duo bor:
رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ
“Robbanaa laa tuzig‘ quluubanaa ba’da iz hadaytanaa vahab lanaa mil-ladunka rohmah. Innaka antal Vahhaab”.
“Ey Rabbimiz, bizni hidoyat yo‘liga solganingdan keyin dillarimizni (to‘g‘ri yo‘ldan) og‘dirma va bizga huzuringdan rahmat ato et! Albatta, Sen Vahhob (barcha ne’matlarni tekin ato etuvchi)dirsan”.
Mehribon Zot barchamizni ushbu duo-oyat haqiqati bilan rizqlantirsin!
Mavjuda NURIDDINOVA
tayyorladi.