O`zbekiston musulmonlari idorasi

Allohning rahmati keng

27.08.2019 3676 7 min.

Biz mo‘minlar shunday saodatli ummatmizki, Alloh taolo O‘zining rahmatini keng qilib, mag‘firat eshiklarini biz uchun ochib qo‘ygan. Bunga quyidagi oyat dalolat qiladi. Alloh taolo O‘z suyukli Payg‘ambariga shunday amr qilgan:

“Mening o‘z nafslariga zulm qilgan bandalarimga: “Allohning rahmatidan noumid bo‘lmanglar! Albatta Alloh (O‘zi xohlagan bandalarining) barcha gunohlarini mag‘firat qiladi”, deb ayting” (Zumar, 53).

Ushbu oyat ma’nosiga ko‘ra, banda bilmay turib biron gunoh ish qilib qo‘yib, ketidan chin dildan istig‘for aytsa va o‘sha ishni qayta qilmaslikka qat’iy qaror qilsa, garchi uning gunohlari dengiz ko‘pigicha bo‘lsa ham, Alloh taolo u bandaning gunohlarini O‘z rahmati ila kechirib yuboradi. Zero, Allohning rahmati kengdir.

Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “O‘z nafslariga zulm qilgan bandalarimga... ayting oyati Makka mushriklari haqida nozil bo‘lgan” (Ibn Jarir va Ibn Abu Hotim rivoyati).

Ato ibn Yasor aytadi: “Bu uch oyat – “o‘z nafslariga zulm qilgan bandalarimga... ayting”dan “o‘zlaringiz sezmagan holingizda”gacha (Zumar, 55) – Madinada Vahshiy va uning do‘stlari haqida nozil bo‘lgan” (Ibn Jarir rivoyati).

Abu Saiddan rivoyat qilinadi: “Vahshiy musulmon bo‘lganida Alloh taolo “ular Alloh bilan birga boshqa ilohga duo-iltijo qilmaydilar va Alloh (o‘ldirishni harom qilgan) biron jonni nohaq o‘ldirmaydilar” oyatini nozil qildi. Shunda Vahshiy va uning hamrohlari: “Biz oldin bu gunohlarning hammasini qilganmiz-ku?!” deyishdi. Shunda Alloh taolo “o‘z nafslariga zulm qilgan bandalarimga... ayting” oyatini nozil qildi” (Ibn Abu Hotim va Ibn Mardavayh rivoyat qilgan).

Savbon roziyallohu anhu rivoyat qiladi: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Dunyo va undagi bor narsadan ko‘ra menga ushbu oyat – o‘z nafslariga zulm qilgan bandalarimga... ayting – oyati afzaldir”, deganlarida, bir kishi: “Ey Rasululloh, qaysi bir inson shirk keltirsa ham (Alloh uning gunohlarini kechirib yuboraveradimi?)” deb so‘radi. Nabiy sollallohu alayhi va sallam indamadilar va keyin: “Yo‘q, faqat shirk keltirgan(larning gunohi kechirilmaydi)”, deb uch marta aytdilar” (Ahmad, Ibn Jarir, Bayhaqiy, Ibn Abu Hotim, Ibn Mardavayh rivoyati).

Albatta, Allohning rahmat-mag‘firatiga sazovor bo‘lish o‘tkinchi dunyo ashyolariga erishishdan ko‘ra yaxshiroq. Ammo buning uchun shirk deb atalmish illatdan salomat bo‘lib, mo‘min holida yashash va mo‘min holida Allohning dargohiga borish kerak.

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu shunday degan: “Ushbu oyat Qur’oni karimdagi eng umidbaxsh oyatlardan biridir”.

Abu Hurayra roziyallohu anhu rivoyat qiladi: “Nabiy sollallohu alayhi va sallam kulishib o‘tirgan bir guruh sahobalar oldiga chiqib, “nafsim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, sizlar men bilgan narsalarni bilganingizda, kam kulib, ko‘p yig‘lar edingiz”, dedilar va ketdilar. Shunda qavm yig‘lay boshladi. Alloh u zotga vahiy qilib, “ey Muhammad, bandalarimni noumid qilma!” dedi. Nabiy sollallohu alayhi va sallam ortlariga qaytib bordilar va: “Xursand bo‘linglar, yaqin bo‘linglar va to‘g‘ri bo‘linglar!” dedilar” (Buxoriy “Al-adabul-mufrad”da rivoyat qilgan).

Ibn Mas’ud roziyallohu anhu odamlarga va’z-nasihat qilayotgan kishini ko‘rib, unga: “Ey odamlarga va’z aytuvchi, sen bandalarni Allohning rahmatidan hech qachon noumid qilma”, deb “o‘z nafslariga zulm qilgan bandalarimga... ayting” oyatini tilovat qildi. (Bayhaqiy, Tabaroniy, Ibn Jarir, Ibn Abu Hotim , Ibn Abu Shayba, Abd ibn Humayd, Ibn Abu Dunyo rivoyati).

Ali ibn Abu Tolib roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Odamlarni Alloh taoloning rahmatidan noumid qilmagan, ularning ma’siyatga botishlariga ruxsat berib qo‘ymagan, ularni Allohning azobidan omonda qilib qo‘ymagan, boshqa narsadan ta’ma qilib Qur’onni tashlab qo‘ymagan faqih haqiqiy faqihdir. Zero, ilm yo‘q ibodatda yaxshilik yo‘q, tushunish bo‘lmagan ilm ilm emas, tadabbur bo‘lmagan qiroat qiroat emas” (Ibn Zurays va Abulqassom ibn Bashir rivoyati).

Zayd ibn Aslam roziyallohu anhudan rivoyat qilinishicha, o‘tgan ummatlarda bir kishi juda ko‘p ibodat qilardi, hatto o‘ziga og‘ir ham qilib qo‘yardi. Ammo va’z-nasihat qilsa, odamlarni Alloh taolo rahmatidan noumid qilardi. U vafot etdi va: “Ey Parvardigor, men uchun Sening huzuringda nima bor?” dedi. U Zot: “Jahannam”, dedi. Shunda banda: “Shuncha qilgan ibodatim va harakatlarim qayerda qoldi?!” dedi. Shunda unga: “Sen odamlarni Mening rahmatimdan noumid qilarding. Bugun Men ham seni rahmatimdan noumid qilman!” deyildi” (Abdurazzoq va Ibn Munzir rivoyati).

Abu Ayyub Ansoriy roziyallohu anhu rivoyat qiladi: “Men Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Agar sizlar gunoh qilmasangiz, Alloh gunoh qiladigan bir qavmni yaratadi va ularni mag‘firat qiladi”, deb aytganlarini eshitganman” (Muslim va Ibn Abu Shayba rivoyati).

Anas ibn Molik roziyallohu anhu rivoyat qiladi: “Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, agar sizlar yeru osmonni to‘ldirib yuboradigan darajada (ko‘p) gunoh qilsalaringiz, keyin Allohga istig‘for aytsangiz, U Zot (gunohlaringizni) albatta kechiradi. Muhammadning joni qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, agar sizlar gunoh qilmasangiz, Alloh gunoh qiluvchi (boshqa) qavmni keltiradi. So‘ng ular istig‘for aytadilar va Alloh ular(ning gunohlari)ni kechirib yuboradi”, dedilar” (Ahmad, Abu Ya’lo va Ziyo Maqdisiy rivoyati).

Ushbu hadisi sharifdan, avvalambor, Allohning mag‘firati ulug‘ligi va U Zot bandalariga mehribon ekani, ikkinchidan, xato-gunoh ishlarni qilish inson tabiatiga xosligi, shuningdek, kishi bir xatoga bexosdan yo‘l qo‘yganida darrov o‘zini o‘nglab, xatosi uchun pushaymon bo‘lishi va Allohga ko‘p istig‘for aytishi lozimligini bilib olamiz.

Agar kishi biron ma’siyat ishni qilib qo‘ygach, afsus-nadomat cheksa, Alloh ana o‘sha bandani yaxshi ko‘radi, gunohini tan olmay, kibr-havo qilgan kimsalardan esa g‘azablanadi. Ushbu ma’nodagi hadisni Ali ibn Abu Tolib roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilgan:

“Darhaqiqat, Alloh taolo biron gunohni bexosdan sodir etib, so‘ngra muttasil tavba qiluvchi bandasini yaxshi ko‘radi” (Ahmad, Abu Ya’lo va Bayhaqiy rivoyati).

Demak, bizlar birinchi navbatda, Alloh taologa osiy bo‘lmaslikka harakat qilishimiz, agar nogahon shunday holat yuz bergan taqdirda darrov Ulug‘ va Mehribon Parvardigorimizga iltijo qilib, xatolarimizga pushaymon bo‘lishimiz lozim ekan. Shunda ham gunohlardan forig‘ bo‘lamiz, ham Allohning roziligiga erishamiz.

Odilxon qori Yunusxon o‘g‘li,

Toshkent shahridagi “Xo‘ja Alambardor” jome masjidi imom-xatibi

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Maqolalar

Umaviylar davri

13.01.2025 4943 7 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Abdulloh roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Odamlarning eng yaxshisi mening asrimdagilar, so‘ngra ularga yaqinlar, so‘ngra ularga yaqinlar», dedilar (Buxoriy, Termiziy, Ibn Moja, Ibn Hanbal rivoyat qilishgan).

Musulmon ummati tarixidagi eng yaxshi davr Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va u zotning sahobalari yashab o‘tgan asr bo‘lib, u tarix zarvaraqlaridan «Saodat asri» degan nom bilan joy oldi. Keyingi asr to‘rt buyuk sahoba boshchiligida olib borilgan asrlarga tatigulik ishlar sababli «Roshid xalifalar davri» degan nom bilan tarix sahifalariga bitib qo‘yildi. Keyingi asr «Umaviylar asri» deya atalib, mana shu davrdan pog‘onama-pog‘ona pastlash holati kuzatildi.

Umaviylar davlati Umayya ibn Abdushshams ibn Abdumanofga nisbat beriladi.

Umayya ismli ushbu shaxs johiliyat davrida Quraysh urug‘laridan birining boshlig‘i bo‘lib, amakisi Hoshim ibn Abdumanof bilan har doim Qurayshning rahbarligini talashib kelar edi. Islom kelgach, mazkur talashuv ochiq-oydin dushmanlikka aylandi: Banu Umayya qabilasi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga, u zotning da’vatlariga qarshi turdi; Banu Hoshim qabilasi esa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga barcha ishlarda ko‘makdosh bo‘ldi, u zot sollallohu alayhi vasallamni dushmanlarning yomonliklaridan himoya qildi.

Banu Umayya odamlari Makka fathi davrida boshqa ilojlari qolmaganidan keyingina Islomni qabul qilishdi. Dastlabki asrlarda Islomda peshqadam bo‘lgan urug‘larning eng katta bobosi Abdumanof hisoblanadi.

Banu Umayya (umaviylar) tarixini buzish

Banu Umayyaning tarixi tafsilotlariga e’tibor beradigan bo‘lsak, uning buzib ko‘rsatilganligi, ularni ko‘proq qoralash holatlarini kuzatamiz. Bu ishlarning ko‘pchiligi ularning asosiy siyosiy xusumatchilari – abbosiylar tomonidan qilingan, chunki tarixga oid kitoblarning ko‘p qismi aynan abbosiylarning hukmdorlik davrida yozilgan. Shuningdek, shiy’alar, xavorijlar, tarixni yaxshi bilmay turib og‘zaki so‘zlab yuradigan omi kishilar ham Banu Umayyaning siyosiy dushmanlari hisoblanib, ular ushbu qabilaning juda ko‘p tuhmatlarga qolishiga ham sabab bo‘lgan.

Bu tuhmat va qoralashlar turli-tuman bo‘lib, asosiy e’tibor Banu Umayyaning obro‘sini to‘kadigan tarixiy hodisalarga qaratilgan, ular bo‘rttirib ko‘rsatilgan. Ushbu hodisalarni nishon qilib, ularning qadrini tushirishga olib boradigan gaplar aytilgan:

1. Banu Umayyaning ilk davrda Islomga qarshi turganlari, Islomni kechikib qabul qilganlari juda ko‘p takrorlanadi, lekin ularning Islomga kirganlaridan keyingi buyuk ishlari, jumladan, ko‘plab yurtlarni fath etishda ko‘rsatgan xizmatlari mutlaqo eslanmaydi.

2. Banu Umayya davrida sodir etilgan musibatlar bo‘rttirib gapiriladi. Karbalo voqeasi, imom Husayn va u kishining oilalarining qatl etilishi, Harra voqeasi, Madinadagi Haramni e’tiborsiz qo‘yish, manjaniq bilan Makkaga tosh otish masalalari shular jumlasidandir.

3. Abdulloh ibn Zubayr roziyallohu anhuning qatl qilinishi, Zayd ibn Aliy ibn Husaynning qo‘zg‘aloni va u kishining qatl qilinishi, shuningdek, boshqa taraflarda sodir bo‘lgan xatolarni e’tiborga olmaslik, xalifaga qarshi chiqish, toatni buzish kabi ishlarni Banu Umayyaga katta ayb qilib, ularga qarshi keng targ‘ibot ishlari amalga oshiriladi.

4. Banu Umayyaning dushmanlari tomonidan ularning insoniy nafsidagi zaiflik nuqtalariga alohida e’tibor beriladi, Banu umayyalik ba’zi kishilardan sodir bo‘lgan xatolar bo‘rttirib gapiriladi, biroq yaxshiliklari berkitiladi. Xususan, hazrati Usmon roziyallohu anhu haqlarida bu ochiq-oydin ko‘rinadi.

5. Abu Sufyon va Muoviya roziyallohu anhumo haqlarida ham bu kabi noo‘rin gaplar nihoyatda ko‘paygan. Banu umayyalik ba’zi voliylar botil ishlarni qiluvchi mutaassiblar deya sifatlanadi. Bu Hajjoj ibn Yusuf va Ziyod ibn Abiyhlar misolida ko‘rinadi.

6. Yazid ibn Muoviya hamda Valid ibn Yazid kabi xalifalar haqida ham ularga qarshi juda bo‘lmag‘ur mish-mishlar to‘planib tarqatilgan. Aslida esa musulmonchilik odobi bo‘yicha Banu Umayya davrida roshid xalifalar davridagidan ko‘ra bir oz pastlash – sustlashish bo‘lganini eslashning o‘zi kifoya qiladi. Vaqt o‘tishi bilan xatoga yo‘l qo‘yish ham asta-sekin ko‘payib borgan. Banu Umayya davridagi musulmonlar jamiyati har jihatdan roshid xalifalar jamiyatiga yaqin bo‘lgan. Lekin qo‘lga kiritilgan o‘ljalar, mol-mulkning ko‘payishi natijasida katta-katta uylar, qasrlar qurish, shuningdek, cho‘ri tutishning ommalashganligi bor. Shu bilan birga, Banu Umayyaning juda ko‘p yaxshi fazilatlari ham bo‘lganligi bor haqiqat, lekin ularga qarshi bo‘lgan tarixchilar bu fazilatlarni e’tiborga olmaganlar, balki unutib qo‘yganlar.

Ulardan ba’zilarini aytib o‘tamiz:

1. Hazrati Muoviya ibn Abu Sufyon roziyallohu anhu katta sahoba bo‘lib, u kishi Xalifa Aliy ibn Abu Tolib roziyallohu anhuga qarshi masalalarda ijtihod qilgan, faqat ijtihodi unchalik to‘g‘ri bo‘lmagan. Lekin baribir u zot odil kishilar safida qolgan. Zotan, barcha sahobalar roziyallohu anhum adolatlidirlar.

Banu Umayyaning eng katta arboblaridan biri sanalgan Marvon ibn Hakam tobe’inlarning birinchi tabaqasidan bo‘lgan. U Umar ibn Xattob roziyallohu anhu, Usmon roziyallohu anhu va boshqa katta sahobalardan hadislar rivoyat qilgan.

Yana bir Banu umayyalik Abdulloh ibn Marvon xalifa bo‘lishidan oldin ahli ilm va ahli fiqh bo‘lgan. Madinai munavvaraning katta olimlaridan hisoblangan.

Umar ibn Abdulaziz esa mujtahid imomlardan bo‘lgan. Ko‘pchilik u kishini roshid xalifalar qatorida sanaydi.

Banu Umayya qabilasining a’zolari qozilik ishlariga aralashmas edilar. Ular ko‘p joylarda ahli ilm va ahli fazllarning oldingi saflarida bo‘lganlar.

2. Banu Umayya davrida juda ko‘p buyuk islomiy fathlar bo‘lgan. Ular sharqda Xitoygacha, g‘arbda Fransiya va Andalus yurtlarigacha yetib borganlar.

3. Banu Umayya davrida Islom davlati tarixlar davomida misli ko‘rilmagan eng katta kengayishni boshidan kechirdi.

4. Banu Umayya davrida juda ko‘p qo‘riq yerlar o‘zlashtirildi, ular bog‘-rog‘larga aylantirildi, kanallar qazildi, shaharlar qurilib, obodonchilik ishlari olib borildi, atrof gullab-yashnadi, taraqqiy etdi.

Shu o‘rinda ta’kidlab aytamizki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yuqoridagi «Odamlarning eng yaxshisi mening asrimdagilar, so‘ngra ularga yaqinlar, so‘ngra ularga yaqinlar» degan hadislari bejiz aytilmagan. Zero, Banu Umayya qabilasining a’zolari, rahbarlari va davlat boshliqlari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning davrlariga yaqin asrda yashab o‘tganlar.

«Islom tarixi» ikkinchi juzi asosida tayyorlandi