O`zbekiston musulmonlari idorasi

Farzandlaringizga Rasulullohni taniting

21.08.2019 3245 6 min.

Agar siyrat kitoblarini yosh bolalarga o‘qib bersangiz Rasullulloh haqlarida ularda qanday tasavvur hosil bo‘ladi? Go‘yoki ul zotning hayotlari faqat urush, g‘azotlardan iboratday tuyuladi. Badr, Uhud, Xudaybiya, Makka fathi va shu kabilar ul zotning xarbiy yurishlaridagi kechirgan vaqtlari xolos. Siyrat kitoblarida bu g‘azotlar orasidagi oddiy hayotlariga kam e’tibor berilganday ko‘rinadi. Aslida mana shu oraliqda Madinada islom davlatini qurish bilan bir qatorda oddiy hayot ham o‘z yo‘lida davom etgan. Allohning rasuli ayollari, farzandlari, do‘stlari bilan doimo birga muloqotda bo‘lganlar.

Ul zot sollallohu alayhi va sallam Madinada istiqomat qilgan vaqtlarida 50, 60 yosh bo‘lishlariga qaramasdan, ko‘rinishlari juda chiroyli bo‘lib, ular bolalar uchun qari bir mo‘ysafid ko‘rinishida emasdilar. Ularning oldilariga yosh bola qo‘rqmasdan bora oladigan suratda edilar. Ya’ni ular bilan birga o‘ynasa bo‘ladigan, hazil qilsa ko‘taradigan, shu bilan birga ularga nisbatan hurmat qilinadigan salobatlari bo‘lgan. Xuddi bola otasini yaxshi ko‘rib, unga erkalik qila olganidek, bir vaqtni o‘zida uning haybat, salobatidan o‘zining haddini bilib turgan kabi edi. Chunki yosh bolaga payg‘ambar kim ekanligi, ularga osmon eshiklari ochiqligi, xohlagan vaqtda ularga vahiy kelishi mumkinligini tushuntirib bo‘lmaydi. Bu holatlarni bola faqat katta bo‘lgandagina tushuna olishi mumkin. Shunga qaramasdan yosh bolalar ularni kim deb tasavvur qilganliklari muhim. Odatda, xoh yosh bola bo‘lsin, yoki katta inson bo‘lsin birinchi ko‘rgan inson haqidagi tasavvur notanish insonning ko‘ziga qarab paydo bo‘ladi. Ul zotning ko‘zlari har doim tiniq, qon tomirchalari hech qachon qizarib bo‘rtib turmagan, ko‘zlarining oq qismi tim oppoq bo‘lib, yoqimli tabassum va yorug‘ yuz bilan mujassam bo‘lganida bu holatni ifodalab berishga so‘z ojizlik qiladi.

Ularning yuzlari juda yoqimli edi. Bu go‘zal yuzning o‘zi hammani o‘ziga jalb qilar, uni ko‘rgan insonlar ularni hali islom diniga da’vat qilmaslaridan oldin o‘z xohishlari bilan islomni qabul qilishga tayyor bo‘lib qolar edilar. Nima uchun? Chunki bu go‘zal yuz, mehrga to‘la ko‘zlar bilan boqilgan nigohning o‘zi har bir insonda ul zotni dunyodagi eng yaxshi inson ekanligini, ulardan hech ham yomonlik chiqmasligini, zinhor yolg‘on gapirmasliklarini aniq, tiniq namoyon qilardi. Birgina yahudiy olimi bo‘lgan Abdulloh ibn Salomni eslang: “Men ularning yuzlariga qarab bu yolg‘onchi inson emas, balki haqiqiy rostgo‘y insonning siymosi ekanini bir ko‘rishdayoq bildim. Aslo yolg‘onchi yo bezori inson emas, balki unga chin dildan ishonsa bo‘ladigan, xohlasa ham alday olmaydigan samimiy bir inson edi. Men unga ishondim va shu sabab iymon keltirdim”, degan ekan. Demak ul zotning muborak yuzlariga qarashning o‘zi boshqa din vakillarida ham go‘zal bir taassurot qoldirgan.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam as'hoblarining u zotning muborak yuzlari haqidagi taasurrotlari qanday bo‘lgan?

Abu Tufayl roziyallohu anhudan: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni tavsiflab bering», deb so‘raganlarida u kishi shunday degan: «U zot sollallohu alayhi vasallam oq (tiniq) rangli, go‘zal yuzli edilar. Agar xursand bo‘lsalar, yuzlari xuddi oydek chaqnab ketar va go‘yoki u zotning yuzlarida to‘lin oy ko‘rinib turgandek bo‘lar edi». (Imom Muslim rivoyati.)

Jobir roziyallohu anhu aytadi: «Ul zotning yuzlari quyosh bilan oyga o‘xshardi». (Imom Muslim rivoyati.)

Yana bu haqda ularning as'hoblaridan biri: “Biz Rasulluloh sollallohu alayhi va sallamni doimo yuzlarida tabassum balqigan holatdagina ko‘rganmiz. Biron marta ularni baqirgan, jahl qilgan holatda ko‘rmaganmiz”, deya ta’kidlaganlar. Demak bunday holat ularning oddiy, kunlik ko‘rinishlari bo‘lgan ekan. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam xutba qilganlarida, g‘azotlarda ishtirok etganlarida, vahiy kelgan vaqtlaridagina jiddiylashganlar xolos. Bu albatta tabiiy edi. Guvohi bo‘lganingizdek, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ta’riflarini keltirgan sahobalar bir ovozdan muborak yuzlarining nurli, yorqin hamda porlab turganini va o‘zgacha tiniqlik kasb etganini ta’kidlamokdalar.

Tasavvur qiling, Rasulluloh sollallohu alayhi va sallam sizga tabassum qilmoqdalar... Yana qo‘lingizdan tutib, sizning ko‘zingizga mayin nigohlarini yo‘naltirdilar... Sizga yoqimli so‘zlar bilan murojaat qilmoqdalar... Shu bilan birga yana sizga rahm-shafqatlidirlar... Sizni biron narsada ayblamaydilar, sizga baqirmaydilar, tana qilmaydilar, aslo sizga qo‘l ko‘tarmaydilar yoki sahobalarga “borib, uni urib keling” demaydilar... U zotning shaxsiy qo‘riqlovchilari bo‘lmagan, u zotning nigohlarida tahdidni ko‘rmaysiz, u zot o‘zlarini mirshabdek tutmaganlar, u zotni ko‘rish bilanoq hamma o‘zini bexavotir, xotirjam tutgan. Ularning huzurlarida katta inson o‘zini bexavotir tutgan bo‘lsa, endi u zotning yoqimli, to‘lin oyga o‘xshagan mehr, muruvvat taralib turgan yuzlarini ko‘rgan yosh bolani tasavvur qiling...

Saodat asrining bolalariga Rasulluloh sollallohu alayhi va sallamning yuzlariga boqishning o‘zi ularda his-hayajon tug‘dirardi.

Abdulloh ibn Horisa roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda: “Qachon men Rasululloh sollallohu alayhi va sallamni uchratsam har doim ularning yuzlari tabassumli bo‘lardi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan ko‘ra ko‘proq tabassum qiladigan insonni ko‘rmadim”, deya ta’kidlaganlar. (Termiziy rivoyati.)

Anas ibn Molik roziyallohu anhu ul zotning huzurlarida o‘n yil xizmat qilgan baxtli bola edi. Saxobalardan eng oxirgi 103 yoshga kirib vafot etgan bu sahoba ul zotni eslab shunday degan edi: “Umrimning oxirigacha tushimda Rasulluloh sollallohu alayhi va sallamni ko‘rmagan biron tun yo‘q edi. Har safar tushimda ul zotning yuzlarini ko‘rganimda, yig‘lamagan biron tun yo‘q edi.”

Ha, azizlar, bu Rasulluloh sollallohu alayhi va sallamning muborak yuzlari vasflaridan bir shingil xolos... Inshaalloh, oxiratda ul zotning muborak yuzlariga to‘yib-to‘yib boqish baxti hammamizga nasib etsin!

Xadichai Kubro ayol- qizlar bilim yurti mudarrisasi G.Qurbonova

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Rasululloh ﷺ qoldirgan 2 narsa

10.01.2025 2244 10 min.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam zamonlarida asosiy manba Allohning Kitobi va Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlari bo‘lgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatga hamma ishlar – hukm, fatvo, iqtisodiy va siyosiy nizomlarda asosiy manba bo‘lganlar. U zotdan keyin hadislar islom shariatida asosiy tayanch bo‘lib kelmoqda.

Lekin vaqt o‘tishi bilan hadislarga bo‘lgan qarash o‘zgarib ketdi. Ayrim siyosiy oqimlar tarafidan hadislarga hujum boshlandi. Islom dinidagi shar’iy hukmlar faqatgina Qur’oni karimdan olinishi, undan boshqa hech qanday narsadan hukmlar olinmaslik da’vosi ko‘tarildi. Jumladan, hozirgi kundagi shohidiylar va qodiyoniylar kabi firqalar o‘zlarini “Qur’oniy – faqat Qur’oni karim hukmiga amal qiluvchi” sanab hadislarini inkor qildilar. Qodiyoniylar fikricha hadislar tarixiy e’tibordan o‘rganiladi, hadis shar’iy dalil bo‘lmaydi.

Ayrim firqalar hadislarni ochiqdan-ochiq inkor qiladi. Lekin ayrim toifalar hadislarni ochiqdan-ochiq inkor qilmasa ham “Qur’oni karimga amal qilish” shiori ostida hadislarni inkor qiladi. Shu sababli hadisni inkor qiluvchilar da’volari va ularga raddiya berishdan oldin hadis va hadislarni Qur’oni karim bilan bog‘lik ekani haqida ma’lumot berib o‘tish zarurati tug‘iladi.

Hadis muhaddislar istelohida. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan so‘z, fe’l, taqrir, xalqiy (tana tuzilishiga oid) yoki xulqiy (xulq-atvorga oid) sifat va siyratdan iborat nubuvvatdan oldingi va keyingi qolgan asarlar. Siyrat, xulq, shamoil, xabarlar, so‘zlar va fe’llarni naql qiladilar. Bular bilan shar’iy hukm sobit bo‘lishi yoki hukm sobit bo‘lmasligini e’tiborga olmaydilar. Muhaddislar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni hidoyatga boshlaguvchi ekanliklari e’tiboridan hadis haqida bahs yuritadilar.

Usul olimlari istelohida hadis. Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan so‘z, fe’l va taqrirdan iborat naql qilingan so‘zlar. Usul olimlari o‘zlaridan keyingi mujtahidlarga qoidalarni joriy qilgan va hayot dasturini insonlarga bayon qilgan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam haqlarida bahs yuritadilar. Usul olimlari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni shar’iy qonunlarni joriy qiluvchi sifatida hadislarni o‘rganadilar.

Faqihlar istelohida hadis. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan farz va vojib bo‘lmasdan, balki bularga muqobil bo‘lib sobit bo‘lgan hukmlar. Faqihlar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni fe’llari shar’iy xukmga dalolat qilishdan tashqariga chiqmasligini e’tiborga olishadi. Shuning uchun shar’iy hukmlar bandalarga nisbatan vojib, xarom va mubohligi haqida bahs yuritadilar.

Biz usul olimlari ixtiyor qilgan isteloh haqida bahs yuritamiz. Chunki, bu qismning mavzusida hadisning hujjatligi haqida so‘z boradi.

Rasullulloh sollallohu alayhi vasallam Qur’oni karimdagi ochiq-ravshan bo‘lmagan oyatlarni sharhlar, bayon qilish vojib bo‘lgan o‘rinlarni sahobalarga bayon qilar edilar. Bu esa qisqacha aytilganlarni batafsil aytish, umumiy kelganini qaydlash va maqsadlarini ravshan qilishlari bilan bo‘lar edi. Bayon qilib berish esa so‘zlari va qilgan ishlari, buyruqlari, qaytariqlari va hayotliklarida sahobalarini qilgan ishlarini tasdiq qilishlari bilan bo‘lgan.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ijtihodlari ham vahiyni o‘rnida. Chunki Alloh taolo u zotning ijtihodlarini xatoga borishdan saqlab qo‘ygan. U zotning ijtihodlari oyatdan olingan bo‘lishi ham shart emas. Masalan, namoz iymondan keyingi juda muhim bo‘lgan ibodat. Unda ruku’ va sajdani hukmi beriladi. Qiyom va qa’daning ham zikri aytiladi. Lekin bular Qur’oni karimning biror joyida to‘liq aytilmagan. Bu ishlarning tartibi qanday bo‘ladi? Namoz vaqtlarining har-xilligi, rak’atlarining soni qanday bo‘ladi? Namozni qanday holatda o‘qiladi? Bularning hammasini Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘z so‘zlari va amallari bilan mukammal bayon qildilar va sahobai kiromlarga ularni amallarini o‘rgatdilar.

Rasullulloh sollallohu alayhi vasallam vafotlaridan keyin vahiy to‘xtadi. Qur’oni karim va hadisdan boshqa narsa qolmadi. Sahobalar Alloh taoloning Hashr surasining 7-oyatidagi:

وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا

“Rasululloh nimani bersa uni olingiz, va nimadan qaytarsa qaytingiz”, degan buyrug‘iga bo‘ysunib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlarini mahkam ushlashga harakat qildilar.

Payg‘ambarimiz alayhissalomning hadislari Alloh taoloning kalomi Qur’oni karimdan keyingi ikkinchi mo‘tabar manba hisoblanadi. Bu haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari ham:

تركت فيكم امرين لن تضلوا ما تمسكتم بهما كتاب الله و سنة نبيه

“Sizga ikki narsani qoldirdim. Agar, ularni mahkam tutsangiz, hech adashmaysiz: Allohning Kitobi va Nabiyyining sunnati” (Molik rivoyati), deganlar.

Shu sababdan hadislarning islom jamiyatidagi o‘rni har doim ham yuqori bo‘lib kelgan. Zero, hadislarda islom dinining farz, vojib, sunnat, mustahab, halol, harom, muboh, makruh kabi hukmlar yoritilgan. Undan tashqari har qanday jamiyat uchun zarur bo‘lgan, ma’naviy komil insonlarni tarbiyalashga xizmat qiladigan, yuksak fazilatlarga chorlovchi qoidalar majmuasi ham o‘z ifodasini topgan. Shu aqidadan kelib chiqib aytadigan bo‘lsak, hozirgi paytda ham hadislarning jamiyatimiz uchun tarbiyaviy va amaliy ahamiyati beqiyos hisoblanadi. Mo‘minlar Qur’oni karimning ko‘pgina oyatlarida avvalo, Alloh taologa itoat qilishga amr qilinadi, so‘ngra O‘zining Payg‘ambariga itoat qilishga amr qilinganlar. Alloh taolo aytadi:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ

“Ey iymon keltirganlar Allohga itoat etinglar va Rasuliga itoat etinglar” (Niso, 59-oyat).

Allohga itoat qilish Qur’oni karimdagi buyruq va qaytariqlarga itoat qilish bilan bo‘ladi. Rasuliga itoat esa, u zotning tirikliklarida o‘zlariga itoat etish bilan bo‘lgan bo‘lsa, vafotlaridan keyin esa sunnatlariga amal qilish bilan bo‘ladi. Allohga itoat va Rasuliga itoat qilish alohida-alohida narsa emas, balki bir xil tushuncha ekannini anglash kerak. Chunki Payg‘ambarimiz alayhissalom doimo Alloh itoatida bo‘lganlar. Allohning itoatidan tashqari narsaga hech qachon, hech kimni buyurmaganlar.

Qur’oni karim lafz va ma’no jihatidan Allohning kalomi. Uni Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga yuborgan vahiysi. Sunnat va hadis esa mohiyatan Payg‘ambarimiz alayhissalomning shaxsiy fikrlari emas balki, Allohdan nozil bo‘lgan vahiylarning u zotning iboralari bilan taqdim etilishi hisoblanadi.

Islomning birinchi kunidan boshlab musulmonlar har bir katta-yu kichik narsani Payg‘ambarimizidan ola boshladilar. Ular ilohiy dastur – Qur’oni karim oyatlaridan tortib hojatxonada qanday o‘tirishgacha bo‘lgan narsalarni qabul qilib olar edilar.

Muhammad sollallohu alayhi vasallamning muborak hayotlarining hech bir lahzasi sahobalarning diqqat-e’tiborlaridan chetda qolmas edi. Chunki u zotning og‘izlaridan chiqqan har bir so‘z, o‘zlaridan sodir bo‘layotgan har bir harakat shariat hukmi, o‘rnak, hikmat va nasihatdan iborat edi. Dunyo tarixida hayoti bunchalik ochiqchasiga ommaviy ravishda o‘rganilgan shaxs yakkayu yagona Muhammad sollallohu alayhi vasallam bo‘lganlar. U Zotningng hatto o‘ta nozik va xos hayotlari bugungi kun atamasi bilan aytganda shaxsiy oilaviy hayotlari ham to‘laligicha o‘rganilib rivoyat qilingan. Chunki islom dini mukammal din bo‘lgani sababidan inson hayotining barcha sohalarini qamrab olgan. Bularning hammasi Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning shaxsiy o‘rnaklari bo‘lgan.

Bir so‘z bilan aytganda, u zot Qur’oni karimni o‘z shaxslarida tatbiq qilib, insonlarga ko‘rsatishlari kerak edi. Shuning uchun ham sahobai kiromlar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning ortlaridan uzluksiz birga yurishar, u zotdan sodir bo‘lgan har bir narsani o‘ta aniqlik bilan yodlab olishar va rivoyat qilishar edi. Hatto o‘z ishlari bilan mashg‘ul bo‘lgan vaqtlarida boshqa kishilardan Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida e’tibor bilan turishni, u zotdan sodir bo‘lgan narsalarni yaxshilab o‘zlashtirib olishni iltimos qilar edilar. Qaytib kelganlarida esa darhol o‘zlari tayinlab ketgan odamlaridan so‘rab, o‘rganib olar edilar. Umar roziyallohu anhu o‘z qo‘shnilari bilan kelishib olib navbat ila Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam huzurlarida turishlari haqida u kishining o‘zidan rivoyat qilinganligi ma’lum va mashhur. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan sodir bo‘lgan zarracha narsa ham sahobalarning e’tiboridan chetda qolgan emas. Buni dushmanlar ham tan olganlar. Hijratning oltinchi yili Hudaybiya hodisasida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam boshchiligida bir ming to‘rt yuz sahobai kiromlar Madinai munavvaradan ehrom bog‘lab Ka’batullohni tavof qilib, umra qilmoqchi bo‘lib yo‘lga chiqadilar. Hudaybiya degan joyda turib qolganlarida mushriklardan vakil bo‘lib kelgan va Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bilan muzokara olib borgan kishilardan biri o‘z qavmiga qaytib borib: “Allohga qasamki, hech kim Muhammadni sheriklari hurmat qilgandek hurmat qilmaydi. U tuflasa tufugi yerga tushmayapti, sahobalari qo‘llari ila ilib olmoqdalar”, deb aytgan edi.

Mushrikning ta’biricha tufugi yerda qolmagan zotning gap-so‘zlari, va’z-nasihatlari, hukmu vasiyatlari yerda qolarmidi?! Ularning hammasi nihoyatda katta e’tibor va aniqlik bilan o‘rganilgan. Ta’kidlash lozimki, sahobalar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan sodir bo‘lgan narsalarni hoyu havas yoki bilim, madaniy saviya kabilar uchun qabul qilmaganlar. Balki Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan sodir bo‘lgan har-xil hukmlarga amal qilishni ko‘zlab qabul qilganlar. Qolaversa, ularni boshqalarga ham yetkazib, amalga chorlashni maqsad qilganlar.

Oybek Hoshimov,
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi.