Sir emaski, hayit kuni insonlar shodu xurram bo‘lib, bir-birlariga hadya, tabrik ulashadilar. Kattayu kichik ko‘ngliga xursandchilik kiritishga urinadilar. Ha, hayit kunlari shodlik kunlaridir. Lekin ko‘pchilik hayit kunini xursandchilikda, zikru toatda o‘tkazadi-da, keyingi kunlarni g‘aflatda o‘tkazib yuboradi. Qurbon hayiti va undan keyingi uch kun ibodat, zikr ko‘paytiriladigan, yeb-ichish kunlari hisoblanadi. Bu kunlar tashriq kunlari deb yuritiladi.

Savol: “Tashriq”, “Nahr” nima degani va u kunlar qaysi?

Javob: “Tashriq” so‘zi arabcha bo‘lib, “oftobda go‘shtni quritish” ma’nosini bildiradi. Qurbonlik qilingandan so‘ng go‘shtlar oftobda quritilgani uchun shunday atalgan. Ilgari o‘sha kunlari hojilar Minoda turib, qurbonliklari so‘yilganidan keyin go‘shtini quyoshga qo‘yib quritish bilan mashg‘ul bo‘lishgan. Payg‘ambarimiz alayhissalom tashriq kunlari ro‘za tutishdan qaytarganlar. Bu kunlar Zulhijjaning 11, 12, 13-kunlaridir. “Nahr” kunlari esa “qurbonlik qilish” kunlari bo‘lib, bu Zulhijjaning 10, 11, 12-kunlaridir. Qurbonikni shu kunlar davomida qilish mumkin. 

Savol: Tashriq kunlarining fazilati haqida oyat va hadislar vorid bo‘lganmi?

Javob: Tashriq kunlarining fazilati haqida bir qancha oyat va hadislar vorid bo‘lgan.

Alloh taolo shunday marhamat qiladi:

«Allohni sanoqli kunlarda eslang. Bas, kim ikki kundan keyin shoshilib, ketib qolsa, unga gunoh yo‘q. Kim kechikib qolsa, unga ham gunoh yo‘q. Bu – taqvo qiluvchilar uchun. Allohga taqvo qilinglar va bilinglarki, albatta siz Unga to‘planursiz» (Baqara surasi, 203-oyat).

Ushbu oyatdagi “sanoqli kunlar” tashriq kunlaridir. Alloh taolo «tashriq kunlari»da O‘zini ko‘p zikr qilishga amr qilgan.

Nabiy sollallohu alayhi vasallam tashriq kunlarining fazilati haqida shunday deganlar: “Ushbu (tashriq) kunlarda ro‘za tutmanglar! Chunki bu kunlar yeb-ichish va Alloh azza va jallani zikr qilish kunlaridir”.Imom Ahmad  rivoyat qilganlar.

Savol: Bu kunlarda qanday zikrlar qilinadi?

Javob: Bu kunlarda Alloh taoloni zikr qilish quyidagicha ko‘rinishlarda bo‘ladi:

Tashriq kunlarida farz namozdan keyin tashriq takbirini aytish vojibdir. Tashriq takbirining lafzlari quyidagilardir:

«Allohu akbar, Allohu akbar, laa ilaha illallohu vallohu akbar, Allohu akbar valillahil hamd».

Ushbu takbirlarni muqim, musofir, erkak, ayol, yolg‘iz namoz o‘quvchi, jamoat bilan namoz o‘quvchi, shaharlik, qishloqlik, xullas, hamma barobar aytadi. Erkaklar baland ovozda, ayollar esa past ovozda aytadi. Agar imom aytishni unutsa, qavm imomning esiga soladi. Tashriq kunlarida bu takbirlarni farz namoz ortidan aytish vojibdir. Agar shu kunlarda namozini qazo qilsa, keyin qazoni o‘qiyotganda tashriq takbirlarini ham aytadi.

Shuningdek, qurbonlik qilish asnosida Alloh taoloni zikr qilinadi. Qypbonlik qiblaga qapatilib: «Bicmillahi, vallohy akbap. Allohymma haza minka va laka» deb so‘yiladi. Qurbonlik kunlari o‘ninchi zul-hijjadan o‘n ikkinchi zul-hijjagacha, ya’ni uch kundir.

Shuningdek, Alloh azza va jallani taomlanish va ichimlik ichish paytida zikr qilinadi. Yuqoridagi hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning “Bu kunlar yeb-ichish... kunlaridir” deganlarini keltirdik. Demak, bu kunlarda ro‘za tutib bo‘lmaydi, hammaning og‘zi ochiq bo‘ladi, taomlanadi. Taomlanishning avvalida Bismillahir Rohmanir Rohiym deb, oxirida Alhamdulillah deb Allohni zikr qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam shunday marhamat qilganlar: “Albatta, Alloh azza va jalla taom yeb, uning uchun U Zotga hamd aytgan, ichimlik ichib, uning uchun U Zotga hamd aytgan bandasidan rozi bo‘ladi”. Imom Muslim rivoyati.

Savol: Hojilarimiz bu kunlarda qanday amallar bajaradilar?

Javob: Tashriq kunlarida hojilarimiz Minoda shatonga tosh otayotganda takbir aytib, Allohni zikr qiladilar.

Umar roziyallohu anhu Minoda chodirda o‘tirganlarida baland ovozda takbir aytar, buni atrofdagi odamlar eshitib, ular ham baland ovozda takbir aytishar edi. Natijada Mino takbir sadolariga to‘lib ketardi.

Tashriq kunlarida hojilarimiz haj amallarini oxiriga yetkazadilar. Ular ana shu paytda Alloh taoloni ko‘p zikr qiladilar.

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday marhamat qilgan:

“Ibodatlaringizni tugatganingizda Allohni otalaringizni eslagandek, balki undan ham kuchliroq zikr qiling. Odamlardan ba’zilari: «Robbimiz, bizga bu dunyoda bergin», – deydir va oxiratda unga nasiba yo‘qdir” (Baqara surasi, 200-oyat).

Hojilarimiz Zulhijjaning 10-kuni “Jamratul aqaba” (katta shayton)ga tosh otadilar. Shuningdek, soch oldirish, qurbonlik qilish va tavofi ziyoratni ushbu uch kun (Zulhijjaning 10, 11, 12-kunlari)ning oxirgi kunigacha kechiktirish mumkin. Agar oxirgi kun o‘tib ketsa, ushbu uch ishdan birortasi boqiy qolmaydi va jarimasi uchun qurbonlik qilish lozim bo‘ladi. 

Minoda turgan hojining agar juda shoshilinch va uzrli sababi bo‘lmasa, Minoda uch kecha tunaydi, agar o‘ta zarur sababi bo‘lsa, ikki kecha – Zulhijjaning o‘n birinchi va o‘n ikkinchi kechalari tunaydi.

Agar o‘n ikkinchi kecha ham tunab, o‘n uchinchi kuni zavoldan keyin uchala jamra (tosh)ni otib, keyin ketsa, afzalroqdir. Alloh taolo aytadi: «Bas, kim ikki kundan keyin shoshilib, ketib qolsa, unga gunoh yo‘q. Kim kechikib qolsa, unga ham gunoh yo‘q. Bu – taqvo qiluvchilar uchun. Allohga taqvo qilinglar va bilinglarki, albatta siz Unga to‘planursiz» (Baqara surasi, 203-oyat).

Hojilar namozlarni jamlamasdan, har bir namozni o‘z vaqtida qasr qilib o‘qiydilar.

Tashriq kunlari har kuni zavoldan keyin hojilar uchchala jamarot (toshlari)ni otadilar. Chunki, Jobir roziyallohu anhu rivoyat qilishicha: «Rasululloh sollallohu alayhi va sallam qurbonlik kuni choshgoh vaqtida tosh otdilar, qolgan kunlari esa, quyosh tikkadan og‘ganidan so‘ng otdilar» (Muslim (1299), Buxoriy (3/731) «Kitobul-haj»da ta’liq qilgan, Abu Dovud (1971), Termiziy (894), Nasoiy (3063), Ibn Moja (3053) rivoyatlari).

Shuningdek, bu kunlarda barcha insonlar takbirni ko‘p aytishlari hamda duoga haris bo‘lishlari ham mustahabdir.

Nabiy sollallohu alayhi vasallamning “Ushbu (tashriq) kunlarda ro‘za tutmanglar! Chunki bu kunlar yeb-ichish va Alloh azza va jallani zikr qilish kunlaridir” degan gaplarida hayit va undan keyingi uch kun davomida ro‘za tutmay, taomlanib, Allohni zikr qilish, Unga ko‘p duo va ibodat qilish uchun kuch to‘plashga ishora bordir. 

Alloh taolo biz musulmonlarga bayram qilib bergan Qurbon hayiti va undan keyingi uch kun (Zulhijjaning 11, 12, 13-kunlari)ni shodlik va quvonch ila, ibodat, zikr va duo bilan o‘tkazishimizni nasib etsin!

Internet manbalari asosida

Nozimjon Iminjonov tayyorladi