Sayt test holatida ishlamoqda!
21 May, 2025   |   23 Zulqa`da, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:22
Quyosh
04:59
Peshin
12:25
Asr
17:28
Shom
19:44
Xufton
21:15
Bismillah
21 May, 2025, 23 Zulqa`da, 1446

QIBLANI QANDAY ANIQLANADI?

10.07.2019   9548   6 min.
QIBLANI QANDAY ANIQLANADI?

189-CAVOL:
Hurmatli ustozlar, men men ko‘p safarda bo‘laman. Ba’zan namoz o‘qishim uchun qiblani aniqlashda muammoga duch kelaman. Ayniqsa chet davlatlarida bo‘lganimda qiblani so‘rash uchun biror musulmon kishini uchratishim qiyin bo‘ladi. Mana shunday vaziyatlarda qiblani qanday aniqlashim mumkin? Iltimos, shu haqida batafsil ma’lumot bersangiz.

JAVOB: Bismillahir Rohmanir Rohim.
Ma’lumki, qiblaga yuzlanish namozning shartlaridan biridir. “Qibla” so‘zi namoz va duoda odamlar yuzlanadigan taraf ma’nosini anglatadi. Makkadagi Ka’baning osti ham, usti ham musulmonlar uchun qibladir. Shuning uchun tog‘ tepasida yoki chuqurlikda Ka’ba tarafga yuzlangan kishi qiblaga yuzlangan bo‘ladi.
Ka’bani bevosita ko‘rib turib, namoz o‘qiyotgan kishi uning ayni o‘ziga yuzlanishi lozim. Uni to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rmayotgan, o‘zi haramda turgan kishi masjidul-harom tarafga, haramdan tashqarida turgan kishi esa – haram hududi joylashgan tarafga yuzlanishi kerak bo‘ladi. Bunga quyidagi hadisi sharif ham dalolat qiladi: Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ka’ba – masjid(ul harom) ahlining qiblasidir. Masjid(ul-haram) esa – haram ahlining qiblasidir. Haram – yer yuzining mashriqiyu mag‘ribidagi ummatimning qiblasidir”, – deganlar (Imom Bayhaqiy rivoyat qilgan).

Barcha faqihlar namozda xotirjam holdagi kishi qiblaga yuzlanish shart ekaniga ittifoq qilishgan. Zero, Alloh taolo Qur’oni karimda shunday buyurgan: “... Yuzingizni Masjidi Harom (Ka’ba) tomonga buring! (Ey, mo‘minlar, sizlar ham) qayerda bo‘lsangiz, yuzlaringizni o‘sha tarafga buringiz! ...” (Baqara surasi, 144-oyat). Ammo dushman yoki yirtqich hayvon xavf solib turgan holatda namozda qiblaga yuzlanish sharti soqit bo‘ladi.

Qiblani aniqlashni o‘rganish har bir balog‘atga yetgan musulmonga vojibdir. Chunki kishi hayoti davomida turli safarlarga chiqishi va turar joylarda bo‘lishi mumkin. Ana shunday vaziyatlarda qibla tarafni aniqlashi va qayerda bo‘lmasin, ibodatini mukammal ado etishi shariat talabidir.
Qiblani aniqlashning fiqhiy manbalarda ulamolar tomonidan zikr qilingan ko‘plab qadimiy va ilmiy uslublari mavjud.

Fuqaholarimiz bunda o‘ta nozik qoidalarni ishlab chiqishgan. O‘z davrida bu borada alohida izlanishlar olib borgan Islom ulamolari geografiya, astronomiya, geometriya fanlaridan, hatto arifmetik qoidalar va trigonometrik funksiyalardan keng foydalanishgan.

Qiblani aniqlashda quyidagi uslublar bugungi kun sharoitida nisbatan qulay va ommabop hisoblanadi:

1. Qadimiy masjid mehroblari;
Sahobalar tomonidan turli yurtlar fath qilinganda birinchi navbatda qiblani aniqlab, masjidlar bino qilingan. Ushbu masjid mehroblari orqali boshqa masjidlarning ham qiblasini aniqlash keyinchalik odat tusiga kirgan va barcha fuqaholar tomonidan unga ergashish lozimligi ta’kidlab kelingan. Jumladan, hanafiy mazhabining taniqli ulamolaridan Sayyid Ahmad Tahtoviy shunday deydi: “Shahar va qishloqlarda qiblani aniqlash sahoba va tobeinlar tomonidan belgilab bergan mehroblar orqali bo‘ladi. Ular o‘rnatgan mehroblar orqali qiblaga yuzlanishda biz ham ularga ergashishimiz lozimdir” (“Hoshiyatu ala maroqil-faloh”).
O‘rni kelganda shuni ham aytib o‘tish lozimki, musulmonlar asrlar davomida ibodat qilib kelayotgan qadimiy masjidlarning qiblasi huddi adolatli musulmonning xabari kabi so‘zsiz qabul qilinadi. Chunki, ular ham qiblani aniqlashda o‘z tajribalariga suyanish bilan birga soha mutaxassislarining nozik ilmiy qoidalariga rioya qilishgan (“Kuvayt fiqh ensiklopediyasi”, 36-juz, 197-bet).

2. Yulduzlar;
Asosan qutb yulduziga qarab qiblani aniqlash mumkin. Chunki ushbu yulduz doim bir joyda ko‘rinadi. Ammo har bir o‘lkaning qiblasi bir-biridan farq qiladi. Masalan, bizning mintaqamizga nisbatan qibla janubi-g‘arb tarafda joylashgan bo‘lib, qutb yulduzini o‘ng qulog‘ining orqa tarafida qoldirib, yuzlangan kishi qiblaga yuzlangan hisoblanadi.

3. Quyosh.
Quyoshning chiqishi va botishi, tushdan keyingi yo‘nalgan tomoniga qarab ham qiblani aniqlash mumkin. Azaldan bizning diyorimizda Imom Abu Mansur Moturidiy rahmatulloh alayhning fatvosi asosida quyoshning botish o‘rniga qarab masjidlar qiblasi belgilangan. Imom Saraxsiy naql qilishicha Imom Moturidiy rahimahulloh shunday deganlar: “Yozning eng uzun kunida quyosh botgan joyni belgilab qo‘y. So‘ngra qishning eng qisqa kuni quyosh botgan joyni ham aniqlab, belgilab qo‘y. Shu ikki alomat o‘rtasidagi oraliqni uchga bo‘lib, o‘ng tomoningga ikki hissasini, chap tomoningga bir hissasini taqsimlab, yuzlansang, shu qibladir” (“al-Mabsut”).
Ammo bu kun ochiq va mo‘tadil bo‘lgan vaqtda to‘g‘ri chiqadi. Boshqa vaqtlarda taxminan ikkisining, ya’ni, quyoshning qish va yoz faslidagi botish manzilining o‘rtasi olinadi.

4. Kompas.
Kompas qayerda bo‘lsa ham faqat bir tarafni ko‘rsatib turadi. Mana shu bilan to‘rt taraf aniqlanib, qibla qayerdaligini bilib olish mumkin. Hozirda qibla tarafni ko‘rsatuvchi maxsus kompaslar ham ishlab chiqarilgan. Ana shu kabi vositalar bilan ham qiblani aniqlash mumkinligiga fuqaholarimiz fatvo berganlar.

5. Mobil ilovalar.
Hozirgi kunda qiblani aniqlashning eng qulay va keng tarqalgan uslubi mobil aloqa vositalarining maxsus ilovalaridan foydalanish hisoblanadi. Ayni paytda bu kabi ilovalarning turi va sifati turlicha bo‘lib, ularning barchasi asosan AQSHning Google kompaniyasi tomonidan taqdim etilgan (qiblafinder.withgoogle.com) tizimiga ulanish orqali amalga oshiriladi. Bunda foydalanuvchilar qibla yo‘nalishini to‘g‘ri aniqlashlari uchun mobil vosita joylashgan manzilni aniqlash xizmati(GPS)ni faollashtirishlari talab etiladi.

Agar kishi safarda bo‘lsa yoki biror notanish joyda bo‘lsa, avvalo o‘sha yerdagi ishonchli kishilardan qibla qaysi tarafdaligini so‘raydi. Agar ularning xabariga shubha qilsa yoxud so‘rash uchun atrofida biror kishi topilmasa yuqorida zikr qilingan omillarni ishga solib, qiblani aniqlashi mumkin. Vallohu a’lam.

O‘zbekiston musulmonlari idorasi
fatvo hay’ati. @diniysavollar

Savol yo‘llash
? http://savollar.muslim.uz
? @SavollarMuslimUzBot

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Kataraktaning davosi

21.05.2025   545   7 min.
Kataraktaning davosi

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.


(Qur’oniy dori)

Savol: Ko‘zga oq tushganda jarrohlik yoki dori tomizishdan boshqa muolajalar ham bormi?

Javob: Ilmiy qo‘llanma va ilmiy nazariyalarda umumiy urinishlar bor. Ular ko‘proq proteinni almashtirishga, xususan, oq tushgan ko‘zni avvalgi holatiga qaytarishga qaratilgan. Gohida kimyoviy yo‘l bilan imkon topiladi. Bu o‘zgartirish juz’iy xolos, mukammal bo‘lmaydi. Ammo kimyoviy yo‘lni ko‘z gavharidagi proteinga qo‘llash mumkin emas.


Savol: Mana shunday nuqsonli yechimlargina mavjud bo‘lgan kasallikka qanday qilib siz Qur’oni karim orqali davo topdingiz?

Javob: Yuqorida aytib o‘tganimdek, ko‘z gavharining tashqi yuzasi parda bilan qoplangan bo‘lib, unda protein bor. O‘sha proteinning tarkibi o‘zgarsa, gavharning holati ham o‘zgarib, oqibatda xiralik kelib chiqadi. Shuning uchun biz o‘sha proteindagi fiziologik o‘zgarishni tiklashning tabiiy uslubini qidirdik. Bunda bizga Yusuf surasidagi quyidagi oyatlar yordam berdi:

«U bulardan yuz o‘girib, «Esizgina Yusuf!» dedi va qayg‘udan ko‘zlariga oq tushdi. U dardini ichiga yutdi (ojiz bo‘lib qoldi)» (84-oyat). Yusuf alayhissalom Robbimizdan kelgan vahiy sababli akalaridan otalari huzuriga ko‘ylagini olib borishni talab qildilar:

«Mana bu ko‘ylagimni olib borib, otamning yuziga tashlangiz, ko‘zi ochilur. So‘ng barchangiz ahlingiz ila huzurimga kelinglar. Karvon (Misrdan) yo‘lga chiqqan vaqtda otalari (Ya’qub alayhissalom o‘z uylarida turib, huziridagi kishilarga): «Meni aqldan ozgan demanglar u, lekin men Yusufning hidini sezmoqdaman», dedi. Ular: «Allohga qasamki, albatta, sen eski adashuvingdasan», dedilar. Xushxabarchi kelib, (ko‘ylakni) uning yuziga tashlagan edi, u yana ko‘radigan bo‘ldi. U: «Men sizlarga: «Allohdan sizlar bilmaydigan narsani bilaman», demaganmidim?» dedi» (Yusuf surasi, 93–96-oyatlar).

Yusuf alayhissalomning ko‘ylaklarida qanday shifo bo‘lishi mumkin edi? Bu haqda o‘ylab-o‘ylab, terdan boshqa narsani topmadik. Shundan so‘ng inson tanasidan ajraladigan terning tarkibiy elementlarini o‘rgandik. An’anaviy jarrohlik yo‘li bilan ko‘zdan chiqarib olingan, xiralashgan gavharni olib, terga botirib ko‘rganimizda uning biroz shaffoflashganini ko‘rdik. So‘ngra savol tug‘ildi: bu holatda terdagi barcha moddalarning shunday ta’siri bormi yoki undagi qaysidir bir moddaningmi? Javob shuki, bu uning tarkibidagi bir moddaning – karbamidning («mochevina») ta’siri ekan. Bu moddani kimyoviy usul bilan ham tayyorlab, laboratoriya sharoitida ko‘zi xiralashgan yoki ko‘ziga oq tushgan hayvonlarda sinab ko‘rildi. Biroq kuzatuvlar davomida kimyoviy yo‘l bilan tayyorlangan o‘sha malham bu kasallikni tuzatmadi, balki ko‘z gavhariga oq tushishiga sabab bo‘ldi. Bu narsa yo‘naltirilgan maxsus chiroq (slit lamp), ultratovush hamda ko‘z gavharidan akslangan ultrabinafsha nur yordamida tekshirib ko‘rildi. Bundan keyin kompyuterdagi fiziologik okulyarda 250 ming dollar to‘lab, yarim soat tajriba o‘tkazilganida uning yorug‘lik akslantirish darajasi 2 foizdan oshmadi. Lekin inson teridan tayyorlangan tomchi quyilganda 15 daqiqada 2 foizdan 60 foizga yorug‘lik darchasi ochildi. 20 daqiqada 90 foizga ziyodalashdi. 30 daqiqada 95 foizga ziyodalashdi. 60 daqiqada 99 foizga ziyodalashdi.


Savol: Bu tomchida nojo‘ya ta’sirlar kuzatildimi?

Javob: Mutlaqo. Ter tanadan ajralib chiqadigan modda bo‘lib, yuqorida aytganimizdek, uning tarkibi karbamidning tarkibi bilan deyarli bir xil. Shuning uchun bu malham konsentratsiyasini o‘n barobarga oshirib, hayvonlarda tajriba o‘tkazish lozim. Bunda malham organizmga og‘iz orqali yoki bevosita yurakning protein pardasiga kiritish orqali singdirildi. Ushbu tajribada ham nojo‘ya ta’sirlar kuzatilmadi, malham jigar, buyrak, miyaga yoki qon tarkibiga umuman ta’sir ko‘rsatmadi.


Savol: Bu tajriba quyonlar ustida o‘tkazilgan ekan. Agar buni insonning fiziologik ko‘zi ustida o‘tkazilsa, nima bo‘ladi?

Javob: Bunday tajriba 250 ta ko‘ngilli ishtirokchi ustida o‘tkazilganida 90 foizdan ko‘proq kishilarning ko‘zidagi oqlik ketib, ko‘rishi avvalgi holiga qaytdi. Klinik tekshiruvlar shuni ko‘rsatdiki, qolgan 10 foiz kishilarning ko‘z gavharida shaffoflik kuzatilgan, biroq ko‘z to‘rida boshqa kasallik bo‘lgani uchun ularning ko‘rishi yaxshilanmagan.


Savol: Ana shu tomchi ko‘zdagi kataraktadan boshqa ko‘z kasalliklariga shifo bo‘la oladimi?

Javob: Ha, ko‘zdagi shox pardaga ham shifo bo‘ladi. Ko‘z zaiflashganda oqlik yuzaga kelishi ana shu shox parda sirtida sodir bo‘ladi. Bu qon quyilgandagi yoki shox parda tarkibidagi proteinining tabiatida o‘zgarish bo‘lgandagi holatdir. Tajribalardan sobit bo‘ldiki, ushbu tomchini ikki hafta davomida har kuni ikki martadan quyib borilsa, ko‘rish xususiyati yaxshilanib, asl holiga qaytadi.


Savol:  Shox pardadagi oqlik avvallari qanday muolaja qilinar edi?

Javob: Avvallari o‘lgan kishining ko‘z shox pardasini ko‘chirib o‘tkazish orqali muolaja qilinar edi. Ilova qilib aytadigan bo‘lsak, bunda ko‘rish quvvati avvalgi holiga qaytmas edi.


Savol: Siz o‘zingizni qanday his qildingiz? Chunki siz butun insoniyatga Qur’on voqeligidan muolaja taqdim qildingiz. Vaholanki, ichimizdagi ba’zi kishilar dunyoviy ishlarga yoki ilmiy bahslarga Qur’onning aloqasi yo‘q deb hisoblashadi.

Javob: Men bu ishim bilan ilmning zakotini ado qildim, deb hisoblayman. Axir molning zakoti chiqarilganidek, ilmning ham zakoti chiqariladi-ku? Axir ilm insonlarning yaxshi kuniga xizmat qilishi kerak! Bundan tashqari, ushbu amaliy tajriba sababli Qur’oni karimning azamatini va ulug‘ligini yana bir bor his etdim. «Qur’onni mo‘minlar uchun shifo va rahmat o‘laroq nozil qilurmiz. U zolimlarga ziyondan boshqani ziyoda qilmas» (Isro surasi, 82-oyat). Shunga binoan, bu ulug‘ Kitobga qaytishni umid qilaman. Agar haqiqiy ma’noda qaytsakkina, avvalgi davrimizni qo‘lga kiritib, butun insoniyatni hidoyatga chorlay olamiz.


Savol: Bu dori bozorlarga chiqarilganida unga «Qur’oniy dori» deb ishora qilinadimi?

Javob: Ha, biz bu dorini ishlab chiqaruvchi shirkatga «Bu Qur’oniy dori», deb yozib qo‘yishni shart qilganmiz. Toki butun olam ana shu Qur’onning rostligini, dunyo va oxiratda odamlarni baxtli qilishda faol ekanini bilsin. Suhbatimiz oxirida yangi bir bahsni, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) hadisi sharifda vasf qilganlaridek, ko‘z tibbiyotidagi boshqa bir dorini taqdim etmoqchiman. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) «Qo‘ziqorin ham bir ovqat turi bo‘lib, uning suvi ko‘z uchun shifodir», deganlar.

Inshaalloh, Allohning izni bilan mana shu bahs ham kelajakda keng qamrovli ilmlarni ochib beradi.

“Qur’on va Sunnatdagi ilmiy mo‘jizalar” kitobidan

Maqolalar