Tanlovga!
Bugungi kunda ko‘pchiligimiz ro‘za tutish deganda yeyish, ichish va jinsiy ehtiyojdan saqlanish ma’nosinigina tushunib qolganmiz. Ro‘za tutishdagi bor e’tiborimiz ham ana shu uch narsaga qaratilgan. To‘g‘ri, a’zolar ham ro‘za tutishi, gunohlardan ro‘za tutish va boshqa ro‘zalardan ham xabarimiz bor, ammo ulardan saqlanishga bo‘lgan e’tiborimiz hukmiy ro‘zaning shartlariga nisbatan anchagina kamroq bo‘lib qolgan. Aslida, biz ro‘zaning badaniy shartlari bilan birgalikda ruhiy holatimizni isloh etadigan jihatlarini ham o‘rganib, barchasiga birday e’tibor qaratishimiz lozim. Buning uchun biz hadisi shariflarni diqqat bilan mutolaa qilishimiz maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Ma’lumki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam har bir so‘zlarini yuksak mahorat va ko‘p ma’nolarni ifoda etadigan shaklda bayon etar edilar. U zotning ro‘za haqidagi hadislarini mutolaa qilar ekanmiz quyidagi hadis e’tiborimizni tortdi:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ: أنّ النبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال: «مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ فَلَيْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ فِي أَنْ يَدَعَ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ» رواه الترمذي.
Abu Hurayra (r.a)dan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim yolg‘on so‘z va unga amal qilishni tark qilmas ekan Alloh uning taomi va sharobini tark etishiga muhtoj emas», dedilar. Termiziy rivoyati.
Hadisi sharifda kelgan “zur” so‘zini biz “yolg‘on” deya tarjima qildik. Aslida o‘zbek tilida bu so‘zning to‘g‘ridan to‘g‘ri ma’nosini bir so‘z bilan ifodalash mushkul. Ushbu so‘z barcha yomon – g‘iybat, chaqimchilik, yolg‘on guvohlik berish, umuman olganda, barcha gunoh bo‘ladigan so‘zlarni o‘z ichiga oladi.
Hadisi sharifning lafzlariga e’tibor qaratsak biz uchun kerakli ma’nolarni uqib olishimiz mumkin bo‘ladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam turli xil harom etilgan so‘zlardan tiyilmagan insonning amalini “ro‘za tutish” emas, “taomi va sharobini tark etishi” deb atadilar. Bundan tushunishimiz mumkinki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ushbu toifadagi amalni hatto ro‘za qatoriga ham qo‘shmadilar. Bu esa turli xil yomon so‘zlarni tark etish shart ekanligi, aks holda tutilgan ro‘zaning savobiga juda katta salbiy ta’sir etishini bildiradi. Ammo ushbu hadis yolg‘on gapirgan inson ro‘zasini buzishi kerak degan ma’noni anglatmaydi. Hofiz Ibn Hajar ushbu hadis sharhida Ibn Battol (r.h)dan quyidagi ma’noda berilgan sharhni keltirib o‘tganlar: “Ushbu hadis ro‘zani tark etishga buyurish ma’nosida emas, aksincha, yolg‘on va shu kabi so‘zlarning oqibatidan ogohlantirishdir. Hadisdan iroda etilgan ma’no yolg‘on so‘zlar aralashgan ro‘zaning qabul bo‘lmasligi va ana shunday narsalardan salomat bo‘lgan ro‘za esa qabul bo‘lishidir”.
Demak, barcha gunohlar biz tutayotgan ro‘zaga o‘z ta’sirini o‘tkazadi, ular sabab kun issig‘ida, qiynalib qilgan amallarimizning savobi kamayadi, hatto gunohlar ko‘payib ketsa butunlay savobsiz qolish ehtimoli ham yo‘q emas. Shunday ekan, aziz birodarim, ro‘za bilan birgalikda o‘z nafsimizni tarbiya qilaylik, agar o‘zimizda shunday yomon odatni sezsak, darhol tavba qilib uni yo‘qotishga qattiq harakat qilaylik. Zero, gunohdan haqiqiy tavba qilgan inson xuddi gunoh qilmagan kishidek bo‘lib qoladi.
Iysoxon Yahyo tayyorladi
Cavol: Dallollik kasbi joizmi? Agar joiz bo‘lsa, dallol ikki tomondan haq olsa bo‘ladimi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Dallol gohida sotuvchi tarafidan, gohida oluvchi tarafidan, gohida esa ikkisi tarafidan ham vakil bo‘ladi. Agar dallol yolg‘on, firib, aldov qilmasdan faoliyat yuritsa, bu uchun haq olishi joiz hisoblanadi.
Dallolning haq olishi va uning qaysi tomondan bo‘lishi urf-odatga ko‘ra bo‘ladi. Urfda sotuvchi, yoki xaridor, yo har ikki tomon dallol haqqini beradigan bo‘lsa, shundan kelib chiqib ish faoliyatini yuritishi joiz hisoblanadi ("Durarul hukkam" kitobi). Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi.