Ramazon oyi ovqat ratsioni va uxlash davomiyligida yilning qolgan oylaridan farq qiladi. Bir oy sog‘lom ovqatlanishga e’tibor berish orqali ortiqcha vazndan xalos bo‘lishni istaganlar uchun munosib va yetarli muddatdir. Ayrim ro‘zadorlar o‘zlari sport bilan shundog‘ ham shug‘ullanib turadilar. Lekin ko‘pchilik ro‘za boshlanishi bilan dangasalik kasaliga duchor bo‘ladi. Bu masalada mutaxassislarning fikrlari bilan imkon qadar tanishib chiqishga harakat qilamiz.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, hech qanday jismoniy mashqlarsiz ketma-ket 30 kun davomida ro‘za tutish quvvatning va tana salomatligining pasayishiga olib kelar ekan. Shuning uchun ham musulmonlar muqaddas Ramazon oyi davomida o‘z salomatliklarini yaxshi saqlab qolishlari uchun jismoniy faollikka e’tibor berishlari kerak.
Ramazon oyi bu yil ham issiq yetarli bo‘ladigan mavsumda keldi. Buning ustiga badan tarbiya davrida ham tana haroratini ortishini hisobga olish kerak.
Agar jismoniy mashqlarni bajarib turish kerak bo‘lsa, u holda ularni ovqatdan oldin qilgan afzalmi yoki keyin qilish foydali bo‘ladimi?
Agar iftordan oldin qilinsa, u holda muddat 60 daqiqadan ko‘payib ketmasligi kerak, ya’ni iftordan 60 daqiqadan ko‘p bo‘lmagan muddat avval qilinishi lozim.
Bunda u sovutgichli yoki salqin joyda o‘tkaziladigan mashqlarni bajarishi kerak. Yetarli miqdorda iftordan so‘ng suyuqlik ichish hamda zarur darajada uxlab olish kerak.
Bordiyu mashqlar iftordan keyin amalga oshirilsa, u holda uni iftorlikdan kamida uch soat o‘tkazibgina qilish tavsiya etiladi. Chunki organizm bu orada hazm qilishni bajarish bilan band bo‘ladi. Ushbu holda ham iftordan avvalgidagiga o‘xshab salqin joyda olib borilishi tavsiya etiladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib ro‘zadorlarga jismoniy faollik borasida quyidagi tavsiyalarni berish mumkin ekan.
Salqin xonada har kuni 30 daqiqa atrofida mashq qiling. Jismoniy mashqlar borasida shuni yodda tutish zarurki, havo issiq bo‘lganda, ayniqsa, ramazon oyida kunduzlari keragidan ortiqcha mashq qilishdan qoching. Issiq havo atmosferadagi suyuqliklarni kamaytirgani kabi tanadagi suvni ham kamaytiradi va bu insonga zarar qilib ayrim hollarda oshqozon yaralanishiga olib kelishi ham mumkin ekan.
Ramazon oyi davomida iftor qilishdan ikki yoki uch soat oldin o‘zingizga qulay vaqtni tanlab mashq qiling, ammo iftordan keyin jismoniy mashqlarni imkon qadar bajarmaslik kerak, chunki tana energiyasining katta qismi bu paytda ovqat hazm qilish jarayoniga yo‘naltiriladi. Lekin bemor bo‘sangiz mashq qilishdan oldin shifokoringiz bilan maslahatlashishni unutmang.
Televizor qarshisida uzoq o‘tirish va boshqa turdagi dangasaliklarni kamaytirish kerak. Aksincha, yurish yoki uy ishlari bilan mashg‘ul bo‘lishga o‘xshash tadbirlarni ko‘paytiring.
Agar bosh aylanishi, ko‘ngil aynishi, nafas olish yoki ko‘krak qafasida og‘riqlar bo‘lsa, darhol jismoniy faoliyatni to‘xtatib, dam oling.
Ro‘zadorlik paytida tanada suvsizlik ortib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun iftor va saharlik orasida kun bo‘yi kerak bo‘ladigan miqdorda suyuqlik iste’mol qilish kerak.
Imom Muslim va boshqalar rivoyat qilgan quyidagi hadisda Payg‘ambar (alayhissalom) mo‘minlarni foyda va manfaat keltiradigan ishlarda Allohdan madad so‘ragan holda faol, g‘ayratli va peshqadam bo‘lishga targ‘ib qilib dedilar: “Kuchli mo‘min kuchsiz mo‘mindan yaxshiroq va Allohga suyukliroqdir, lekin har ikkisida ham yaxshilik bor. Senga foydali bo‘lgan ishlarga haris bo‘lgin va (ishingda) Allohdan yordam so‘ragin, lekin hargiz zaif bo‘lma!”. Demak, mo‘minlar ushbu hadisdagi Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) ning ikkilanish va jur’atsizlikdan qaytarilgan tavsiyalariga muborak ramazonda ham amal qilishlari maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Saidjamol Masayitov
Xalqaro aloqalar bo‘limi xodimi
Hayotda shunday sohalar borki, ularni mukammal egallash uchun butun umr o‘qib-izlanish lozim. Ana shunday kasblardan biri imom-xatiblikdir. Kimdir bu kasb egalariga oson tutishi mumkin. Lekin yetuk imom bo‘lish uchun to‘rt yil madrasa, to‘rt yil diniy oliy ta’lim dargohida o‘qishning o‘zi kamlik qiladi. Chunki imom o‘zi uchun ham jamoat uchun Alloh oldida burchli bo‘lsa, el oldidiga javobgarlik ham katta mas’uliyat yuklaydi. Bu mas’uliyat va xalq ishonchini oqlashning birdan bir yo‘li ilm va taqvodir.
So‘nggi yillarda ilm-fanning barcha yo‘nalishlar qatori diniy-ma’rifiy xususan, shariat, fiqh, aqoid kabi ilmlarni o‘rganish uchun keng yo‘llar ochildi. Bu borada Samarqandda Hadis ilmi oliy maktabi, Imom Moturidiy markazi qoshida Kalom ilmi, Farg‘onada – Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabi, Buxoroda – Bahouddin Naqshband markazida tasavvuf maktabi, Qashqadaryoda – Abu Muin Nasafiy markazida aqida ilmi maktabini tashkil etilishi o‘z samarasini berib kelayotir. Chunki imom-xatiblarning madrasa va oliy ta’lim dargohida olgan bilimlarini mustahkamlash, ularni yanada chuqurlashtirish, yangi zamonaviy diniy masalalarni keng o‘rganishda mazkur maktablar muhim ahamiyat kasb etyapti. Bir so‘z bilan aytganda, bu maktablar imom-xatiblarni chin ma’noda sohaning yetuk egasiga aylanishiga zamin bo‘layotir.
Ayni kunda Farg‘ona viloyatidagi Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabida yigirmadan ortiq vodiylik imom-xatiblar o‘z ish joylaridan uzilmagan holda diniy bilimlarini yana mustahkamlab, fiqh ilmini chuqurroq o‘rganmoqdalar. Ularga tajribali imom-xatiblar Ubaydulloh domla Abdullayev, Ibrohimjon domla Qodirov va Ahmadxon domla Nizomovlar ustoz-shogird an’anasi asosida ta’lim bermoqdalar. Shu kunga qadar tinglovchilar mazkur ustozlar ko‘magida “Muxtasarul-viqoya”, “Alfiqhul-akbar” kitoblari o‘qib tugatishdi. Ayni vaqtda “Kanzul-daqoiq” va Mulla Aliy Qorining “Alfiqhul-akbar”ga yozgan “Sharhul fiqhil Akbar” kitoblari mutolaa qilinib, asarlar batafsil o‘ranilmoqda. Ushbu asarlar Ahli sunna val jamoa aqidasi asosida mo‘min-musulmonlarni to‘g‘ri aqida hamda dinimiz ta’limotlariga amal qilishda vasatiy tarzda yurishlarida asosiy manbalardir.
Ta’kidlash joizki, imom-xatiblarning mazkur ilm dargohida olayotgan bilim va malakalari faoliyatlari uchun nihoyatda manfaatli bo‘lmoqda. Zero, turli yot g‘oyalar ta’siriga tushib adashgan yurtdoshlarimizni to‘g‘ri yo‘lga boshlash, mo‘min-musulmonlarga Ahli sunna val-jamoa va Hanafiy fiqhi asosida islom ta’limotlarini yetkazish, dolzarb mavzularda chiqish qilish, maqolalar yozishda bu dargohdan olinayotgan ilmiy va hayotiy tajribalar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shuningdek, turli uchrashuvlar va mahallalarda olib borilayotgan targ‘ibot tadbirlarida ham mazkur ilmiy maktabda hosil qilingan bilim va ko‘nikmalar asqotmoqda. Imom-xatiblar o‘rtasidagi bilimlar bellashuvida ham mazkur maktab tinglovchilari o‘zini har tomonlama namoyon etayotgani ham e’tiborga molik. Shu bilan birga maktab tinglovchilarining bir qanchasi ilmiy izlanishlarda davom etib, o‘z tadqiqotlari bilan dinimiz ravnaqiga o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar.
Ma’lumki, ilk o‘rta asrlarda Farg‘ona vodiysida fiqh maktabi shakllanib, buyuk allomalar yetishib chiqdi. Birgina Burhoniddin Marg‘inoniy islom xuquqshunosligi borasida beqiyos asarlar ta’lif etgani barchaga ma’lum. Bugun u kishining “al-Hidoya” asari butun musulmon olamida mashhur bo‘lib, islom huquqi – fiqh bo‘yicha eng aniq, mukammal asar sifatida tan olingan.
Bugun ham mazkur an’analar qayta tiklanib, yurtimiz yana ilmu ma’rifat, olim ulamolar diyoriga aylanayotgani quvonarli holdir.
Rahmatulloh JALILOV,
Farg‘ona viloyati vakilligi Matbuot kotibi
(Hidoyat jurnali, 12-son)