Ramazonda iftorlik va saharlik dasturxonini taomlar bilan bezash ayolu qizlarimiz, opa-singil va kelinlarimizning yumushlari sirasiga kiradi. Aslida bu oy kam taom yeyiladigan, ochlik va ochlar holi his qilinadigan mavsumdir. Ammo shu oyda ham taomni ko‘p yeyishga urinamiz. Ayollarimiz iftorlik dasturxoniga shunaqa ko‘p taom hozirlashadiki, uni qo‘ygani xontaxtada joy yetishmaydi. Qorin ochligi sabablimi yoki boshqami, juda ko‘p narsa pishiriladi. Bir necha xil taomlar, somsa, pechene, turli salatlar, sharbatlar va hokazo.
Kuni bo‘yi och yurgan tana birdaniga shuncha narsani yeb, uni hazm qilishga qiynaladi, oshqozonga yuk bo‘ladi, semirish, harakatning keskin kamayishi sodir bo‘ladi.
Ayol-qizlarimiz faqat yeyiladigan, kerakli miqdordagi taomlarni hozirlab, qolgan vaqtlarini oshxonada o‘tkazmasdan, Alloh taoloni zikr qilib, tanani oziqlantirishga bo‘lgan urinishlarini kamaytirib, ruhning ozuqasiga ko‘proq e’tibor qaratsalar oila a’zolari ko‘p ovqat yeb, qiynalish muammosidan qutulgan, kelinlar esa zikrning savobiga erishgan bo‘lardilar.
Ko‘p taom yegandan keyin uning ustidan ko‘p suv ichishga to‘g‘ri keladi. Bu esa tanani og‘irlashtirib, dangasa bo‘lishga, ibodat qilish, ilm o‘rganish va yana biror foydali ishlar bilan shug‘ullanishdan sustkashlik qilishga olib keladi.
Saharlikda ro‘za tutishga quvvat bo‘lsin deb ko‘proq taom yeymiz. Balki buni tushunsa bo‘lar. Ammo iftorlik dasturxonini me’yoridan oshirmaslik kerak.
Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday marhamat qilgan:
“Yeb-iching va isrof qilmang. Chunki U zot isrof qiluvchilarni sevmas” (A’rof surasi, 31-oyat).
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hadisi sharifda “Ishlarning xayrlisi o‘rtachasidir” deganlar.
Ushbu oyat va hadisga amal qilib, taom yeyish borasida ham o‘rtacha yo‘lni tutsak, ham hadisga amal qilgan bo‘lamiz, ham o‘zimizni hazmda qiynalish muammosidan qutqargan bo‘lamiz. Zero, ulamolar mazkur oyatdagi “isrof qilmang” jumlasini “To‘ygandan keyin taom yemang” deb tafsir qilishgan.
Biz shuncha nozu ne’matlar bilan iftorlik qilayotganimizda, ro‘zamga quvvat bo‘lsin deb saharlikda ko‘p ovqat yeb o‘tirganimizda qo‘shnimizni eslab qo‘yaylik! Ular ham biz kabi saharlik va iftorlik qilishyaptimikin yoki ularning dasturxonida bizdagi taomning o‘ndan biri ham yo‘qmikin?!
Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi «Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Sizlardan birortangiz o‘zi uchun yaxshi ko‘rgan narsani birodari uchun ham ravo ko‘rmaguncha mo‘min bo‘la olmaydi», dedilar». Beshovlaridan faqat Abu Dovud rivoyat qilmagan.
Iftorlikda ko‘p ovqat yeb, nafas olishga ham qiynalib turgan paytimizda ular yodimizga kelsin! Imkon qilib, ikki-uch xil taomimizning yarmini ularga olib chiqib bersak, qancha savobga erishamiz, iymonimiz komil bo‘ladi.
Aziz dindoshlar, taomlanishda me’yorga amal qilaylik! Ramazon oyida yashayotganimiz, ro‘za tutayotganimiz o‘zimizga bilinsin! Ochlik, tashnalikni his etaylik! Ana shunda biz bir oy davomida his qilgan holat yon qo‘shnimizning butun yil davomida his etadigan holati ekanini anglab yetamiz va ularga yordam berishga shoshilamiz!
Alloh taolo barchamizni isrofdan saqlanib, me’yorida taomlanishimizni va faqirlar holidan tez-tez xabar olib turishimizni nasib etsin!
Dovudxon domla mav’izalari asosida
Nozimjon Iminjonov tayyorladi
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Faqihlar fiqhga shunday ta’rif berishadi: «Fiqh mukallaflarning amallarini halol va haromlik, fasod va sahihlik jihatidan o‘rganadigan ilmdir». Bu ta’rifni ham kengroq tahlil qilib ko‘raylik. «O‘rganadigan ilm» nima degani? Hozirgina «Ilm bir narsaning voqelikka muvofiq kelishidir», dedik.
Fiqhning mavzusiga bir misol keltiraylik. Masalan, men mukallafman. Xotinimga «Sen taloqsan», dedim. Buning hukmi nima bo‘lishini fiqh o‘rganadi. Demak, fiqh men kabi mukallaflarning mana shu kabi holatlarini o‘rganadi. Masalan, men sherikchilik aqdini tuzishim mumkin, biron narsani sotishim, ijaraga olishim mumkin. Fiqh ana shunday holatlarni, men qilgan ishning halol yoki harom, sahih yoki fasodligini o‘rganadi. Demak, fiqhning mavzusi mukallaflar qiladigan amallarning holatini o‘rganishdir.
Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.
Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.
Masalan, siz birinchi yil ilm olayotgan bo‘lsangiz, ular sizga: «Sen aytgan hukmni faqat dalil keltirsang, qabul qilamiz», deyishadi. Axir siz hali dalillarni bilmaysiz-ku! Birorta jumlani oyat deb o‘ylashingiz mumkin, lekin aslida u oyat bo‘lmasligi mumkin. Bir hadisni Buxoriyda kelgan, deb aytishingiz mumkin, lekin u Buxoriydan rivoyat qilinmagan, to‘qima hadis bo‘lib chiqishi mumkin, chunki siz hali dalillarni o‘rganmagansiz. Ular mana shu darajadagi odamlardan dalil so‘rashdi, ochiq-oydin dalili bo‘lmagan hukmni esa botilga chiqarishdi. Bunga biroz kengroq yondashish kerak...
Yuqorida aytganimdek, asosiy maqsadim ta’riflarga doir qo‘shimcha ma’lumotlarni aytib o‘tish edi. Keling, shu masalani ko‘raylik. Ana o‘sha yo‘nalish egalari har bir hukmga dalil talab qilishyapti. Avvalo ayting-chi, dalil nima o‘zi? Ular: «Dalil – bu Qur’on va Sunnat», deyishadi. Ularning «Dalil Qur’on va Sunnatdir», deyishi ilmiy ma’noda xatodir, chunki dalilni faqat Qur’on va Sunnatgagina cheklab qo‘ysak, dinni zoye qilib qo‘yamiz, chunki bulardan boshqa dalillar ham bor. Dalil to‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan manbadir. Demak, Qur’on va Sunnat dalillarning asosiy qismidir, lekin dalillarning barchasi emas, chunki ijmo’ ham dalil, qiyos ham dalildir. To‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan har qanday manba dalil bo‘ladi. Lekin bu gapni ular tushunmaydi. Ular dalilni faqat Qur’on va Sunnat, deb tushunishadi.
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan