Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Dekabr, 2024   |   23 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:02
Xufton
18:22
Bismillah
24 Dekabr, 2024, 23 Jumadul soni, 1446

Kopiya Ramazon kirmagan xonadon bormi?

18.05.2019   395   5 min.
Kopiya Ramazon kirmagan xonadon bormi?

Har yili musulmonlar tomonidan intiqib kutiladigan, Alloh taoloning oylari ichida eng suyuklisi bo‘lmish Ramazonning ham yarmi ortda qoldi. Har bir inson bilib-bilmay kichik va katta gunohlar qiladi, juda bo‘lmasa birovning ko‘nglini og‘ritib qo‘yadi, haqqiga xiyonat qilib qo‘yadi. Alloh taoloning va’da bergan marhamatiga ixlos ila, ana shu ishlardan poklanish hamda onadan yangi tug‘ilgan kabi begunoh bo‘lib chiqish maqsadida ushbu oyga doim intiq bo‘ladi. Alloh taoloning marhamatining kengligini qarangki, har yili bandasiga yangidan imkon beradi, yilda bir marotaba uni tozalaydi, poklaydi. Biz insonlar esa bundan har yili foydalanaveramiz, foydalanaveramiz. Xuddi ona farzandini oq yuvib, oq tarab ko‘chaga chiqarib yuborgandan keyin uning ko‘cha-kuyda o‘ynab, yana kir-chir bo‘lib kelganidek. Chunki bola uyda uni yana yuvib-tarab qo‘yadigan onajoni borligiga ishonadi-da. Shu kabi, inson ham Kechirguvchi Alloh taologa shu kabi “erkalik” qilsa kerak. Lekin afsuski, bu uning so‘nggi Ramazoni bo‘lishi mumkinligini doim ham anglay olmaydi. 

         ----- O‘n besh kundan beri saharlikka ham iftorlikka ham alohida tadorik. Mana hozir ham navbatdagi iftorlikka ona qizi bilan oshxonada tayyorgarlik ko‘rayapti. Iftor dasturxoni deganda, turli nozu-ne’matlar, dasturxonga sig‘may ketadigan taomlar emas, balki me’yorida, isrofdan nari bo‘lgan dasturxon. Ana ota ham qo‘lida tarvuz ko‘tarib ishdan qaytdi. Oila otani iliq tabassum ila kutib oldi. O‘g‘il otaning qo‘lidan tarvuzni olib oshxonaga olib kirdi. Iftorlik vaqti bo‘lib ota-ona va ulardan o‘rnak olayotgan ikki farzand Alloh taoloning va’da bergan mag‘firatidan umid qilgan holda, uzundan-uzun duo qilib og‘izni ham ochdilar. Ana shu lahzalardagi rohatni til bilan ta’riflab bo‘lmasa kerak. Buni faqat boshdan o‘tkazish kerak. Shom namozini ado etib taomlangandan so‘ng tarovih namoziga harakat boshlandi.

         “Qush uyasida ko‘rganini qiladi” deganlaridek, qanday go‘zal namuna.

         ----- Saharlikka yaqin vaqt. Ona chanqadi shekilli, oshxonaga suv ichgani chiqdi. Oshxonaning esa chirog‘i yoqiq, qizi saharlik qilish bilan ovora:

- Bugun ham ro‘za tutmoqchimisan? Axir, o‘qishga borasan, toliqib qolasan. Och qoringa darslarni tushuna olmaysan. Hali ulgurasan ro‘za tutishga, hozir faqat o‘qishing haqida o‘ylashing kerak. Sen yoshsan, kattaroq bo‘lganingda tutarsan.

- Oyijon, ko‘pchilik ro‘za tutayapti. Men ham saharlik va iftor qilganimda hamma-hamma tilaklarimni aytayapman, o‘qishimni a’lo baholarga bitirishimni ham Alloh taolodan so‘rayapman. Siz xavotir olmang, qiynalmayapman, oyijon.

         Farzandga to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatadigan, nima to‘g‘ri-yu, nima noto‘g‘ri ekanligini ilk ta’lim beradigan va o‘rnak bo‘ladigan ota-ona emas-mi?

         ----- Ramazon oyi davom etmoqda. Bu xonadondan esa afsus uning tarovati taralmayapti. Har kungi kundalik tartibdagi hayot davom etmoqda. Ertalab nonushta, o‘qishda va ish joyida tushlik, kechki ovqatning iftor vaqtiga umuman aloqasi yo‘q. Xuddi osmondan yerga taralgan Ramazonning nuri qalin parda tortilgan ushbu xonadonning derazasidan kira olmagandek.

         Alloh taolodan barchamizning qalbimizni Ramazon kabi barcha marhamatlari bilan to‘ldirishini so‘raymiz.

         ----- Yo‘nalishli taksining ichi to‘la. Haydovchi rulga o‘tirib mashinani o‘t oldirdi va shu vaqtning o‘zida papirosini ham tutatdi. Mashina derazasi ochiq bo‘lgani bilan shamol ham atay qilgandek hamma tutunni ichkariga haydadi. Hammayoq papiros hidiga to‘ldi. Shunda keksa onaxon haydovchiga qarab dedi:

- O‘g‘lim, shu papirosingni mashinaga o‘tirishingdan oldin cheksang bo‘lmaydimi? Hammayoqni tutatib yubording-ku? Bu tutinni hidlab biz ham zaharlanishimizni qo‘ya tur, axir hozir Ramazon oyi bo‘lsa, oramizda qancha ro‘zadorlar bor. Nahot Ramazonga hurmating yo‘q?

Haydovchi bir ensasini qotirgandek bo‘ldimi yoki uyaldimi, sekin papirosini derazadan uloqtirdi.

Biroz vaqt o‘tmasdan xuddi kelishib olgandek, orqa o‘rindiqda kimdir pisillatib gazli ichimligini ochdi.

Kim nima uchun Ramazon ro‘zasini tutmayotganining ming bir sababi bordir. Lekin, oramizda ro‘za tutmaydiganlar bo‘lsa-da, uning mohiyatini bilmasliklariga ishonmaysiz. Chunki bu haqida ommaviy axborot vositalari tomonidan har kuni qanchadan-qancha ma’lumotlar berib borilmoqda, ko‘rsatuvlar namoyish etilayapti. Nahot, Ramazonning hurmatini qilish shunchalar mushkul bo‘lsa?

Xulosa o‘rnida... Bir necha yillar oldin, ko‘p qavatli uyning oltinchi qavatida yashagan paytlarimiz derazadan qaraganda boshqa bir necha ko‘p qavatli uylar ko‘rinib turar edi. Ramazon oyining birinchi kunlaridan boshlab saharlikka turganimizda doim derazadan tashqariga qarardim. Qorong‘i bo‘lganligi sababli oshxona chiroqlari yoqiq bo‘lgan, saharlikka unnagan xonadonlarni sanash qiyin emas edi. Bugun qancha odam ro‘za harakatida ekanligi bilinardi. Ramazon oxirlab borgan sari ba’zi chiroqlar yonmay boshlardi, safimiz kamaygani yaqqol ko‘rinardi.

Alloh taolodan qalbimizdan hidoyatini darig‘ tutmasligini, Ramazonning so‘nggi kunlarigacha ihlosimizni bardavom qilishini va g‘aflat girdobi o‘z domiga tortishidan panoh so‘raymiz.

 

 

Imom Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti va

Hadichai Kubro ayol-qizlar o‘rta maxsus islom bilim yurti

o‘qituvchisi Saodat Valiyeva

Ramazon-2018
Boshqa maqolalar

"O‘rganadigan ilm" nima degani?

23.12.2024   2116   4 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Faqihlar fiqhga shunday ta’rif berishadi: «Fiqh mukallaflarning amallarini halol va haromlik, fasod va sahihlik jihatidan o‘rganadigan ilmdir». Bu ta’rifni ham kengroq tahlil qilib ko‘raylik. «O‘rganadigan ilm» nima degani? Hozirgina «Ilm bir narsaning voqelikka muvofiq kelishidir», dedik.

Fiqhning mavzusiga bir misol keltiraylik. Masalan, men mukallafman. Xotinimga «Sen taloqsan», dedim. Buning hukmi nima bo‘lishini fiqh o‘rganadi. Demak, fiqh men kabi mukallaflarning mana shu kabi holatlarini o‘rganadi. Masalan, men sherikchilik aqdini tuzishim mumkin, biron narsani sotishim, ijaraga olishim mumkin. Fiqh ana shunday holatlarni, men qilgan ishning halol yoki harom, sahih yoki fasodligini o‘rganadi. Demak, fiqhning mavzusi mukallaflar qiladigan amallarning holatini o‘rganishdir.

Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.

Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.

Masalan, siz birinchi yil ilm olayotgan bo‘lsangiz, ular sizga: «Sen aytgan hukmni faqat dalil keltirsang, qabul qilamiz», deyishadi. Axir siz hali dalillarni bilmaysiz-ku! Birorta jumlani oyat deb o‘ylashingiz mumkin, lekin aslida u oyat bo‘lmasligi mumkin. Bir hadisni Buxoriyda kelgan, deb aytishingiz mumkin, lekin u Buxoriydan rivoyat qilinmagan, to‘qima hadis bo‘lib chiqishi mumkin, chunki siz hali dalillarni o‘rganmagansiz. Ular mana shu darajadagi odamlardan dalil so‘rashdi, ochiq-oydin dalili bo‘lmagan hukmni esa botilga chiqarishdi. Bunga biroz kengroq yondashish kerak...

Yuqorida aytganimdek, asosiy maqsadim ta’riflarga doir qo‘shimcha ma’lumotlarni aytib o‘tish edi. Keling, shu masalani ko‘raylik. Ana o‘sha yo‘nalish egalari har bir hukmga dalil talab qilishyapti. Avvalo ayting-chi, dalil nima o‘zi? Ular: «Dalil – bu Qur’on va Sunnat», deyishadi. Ularning «Dalil Qur’on va Sunnatdir», deyishi ilmiy ma’noda xatodir, chunki dalilni faqat Qur’on va Sunnatgagina cheklab qo‘ysak, dinni zoye qilib qo‘yamiz, chunki bulardan boshqa dalillar ham bor. Dalil to‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan manbadir. Demak, Qur’on va Sunnat dalillarning asosiy qismidir, lekin dalillarning barchasi emas, chunki ijmo’ ham dalil, qiyos ham dalildir. To‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan har qanday manba dalil bo‘ladi. Lekin bu gapni ular tushunmaydi. Ular dalilni faqat Qur’on va Sunnat, deb tushunishadi.

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan