Mirzo Ulug‘bek buyuk Sohibqiron Temurning bunyodkorlik ishlarini davom ettirdi u ko‘plab madrasalar, masjid va xonaqolar qurdirdi, Movarounnahrni ilm-ma’rifat markaziga aylantirish yo‘lida ulkan ishlarni amalga oshiradi.
Jumladan 1417 - 1430 yillar orasida Ulug‘bek Samarqand markazi Registon maydonida ulkan madrasa, xonaqoh, muqatta’ masjidi va hammom qurdiradi. Shuningdek, 1417 yilda Buxoroda va 1433 yilda G‘ijduvonda ham madrasa qurdirgan. Mazkur madrasalarda diniy ilmlarga nisbatan matematika, geometriya, falakiyot, tabiyot, jug‘rofiya va tarix kabi dunyoviy ilmlar ko‘proq o‘qitilgan va o‘z davrining eng nufuzli ilm-fan maskani bo‘lib hisoblangan.
Samarqanddagi Mirzo Ulug‘bek madrasasi o‘z davrining mukammal oliy ta’lim maskani bo‘lib, o‘z davrida o‘ziga xos universitet vazifasini bajargan.
Buxorodagi madrasa kattaligi jihatidan Movarounnahrdagi ikkinchi nufuzli madrasa bo‘lib, uning eshigiga Ulug‘bek tomonidan «Ilm olishga intilish har bir muslim va muslima uchun farzdir» degan hadis bitilgan.
Madrasada bilim olish muddati 8 yil davom etgan. Shu muddat davomida talabalarga oylik maosh va «Ulfa» deb atalgan maxsus to‘lov puli berib borilgan.
Ulug‘bek Go‘ri Amir maqbarasiga ham ayrim qurilishlar bilan o‘zgacha fayz tarovat bag‘ishlaydi. Samarqanddagi Afrosiyobning janubida ulkan qabriston markazida joylashgan Shohi Zinda obidasi me’morchilik san’atining kamyob durdonalaridan hisoblanadi. Mazkur yodgorlik asosan XI asrdan boshlab qurilib kelinayotgan bo‘lsa-da, Amir Temur va Ulug‘bek zamonasida nihoyasiga yetkazilgan. Ulug‘bekning sa’y-harakati bilan bu yerda ham me’morchilik ishlari olib boriladi. 1434 - 1435 yillar mobaynida Shohi Zindaning asosiy darvozasi rang-barang koshinlar bilan ziynatlanib, qaytadan qurilganligi ham Ulug‘bek zamonasining me’morchilik san’atidan nishonadur.
1424-28 yillarda qurilgan Mirzo Ulug‘bek rasadxonasi XV asr me’morchiligining nodir namunalaridan bo‘lgan. Bobur Mirzoning yozishicha rasadxonaning sirti koshin va chiroyli bezaklar bilan ziynatlangan bo‘lgan. Mirzo Ulug‘bek rasadxonasida kvadrantdan tashqari bir necha kuzatish asboblaridan ham foydalanilgan. Ularning orasida armilyar sfera, trikver kabi asboblar mavjud edi.
Mirzo Ulug‘bek maktabiga mansub olimlarning aniqlagan ma’lumotlari ulardan bir necha asr oldin yashab o‘tgan buyuk allomalar erishgan natijalar bilan solishtirilganda o‘ta aniqligi bilan ajralib turar edi. Ekliptika og‘maligi, yulduz yilining xisobi, sayyoralarning yillik hisobini aniqlash, kabi masalalar alohida o‘rin tutgan. Mirzo Ulug‘bekning yulduzlar katalogi 1690 yili Polyak olimi Yan Gaveliyning (1611-1687) «Astranomiya darakchisi» nomli asarida nashr etilgan va bu asarda Mirzo Ulug‘bek besh astronom Ptolemey, Tixo Brage, Javani Richchioli, Vilgelm IV va Yan Gaveliy davrasida, to‘garak stol atrofida astronomiya muzasi (ma’budasi) Uraniyaning o‘ng tomonida birinchi bo‘lib o‘tiribdi. Uning o‘rindig‘i orqasida «O‘z ishimni munosib avlodlarimga qoldirdim» degan so‘zlar bitilgan.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati
“Rajab” so‘zi qanday ma’noni anglatadi?
– Arab tilidagi “rajab” so‘zi o‘zbekchada “ulug‘lash”, “hurmatlash” ma’nolarini ifoda etadi.
Rajab oyi qanday oy?
– Rajab oyi – Alloh taolo urush qilishni harom qilgan (zulqa’da, zulhijja, muharram, rajab) oylardan biridir.
Rajab oyining qanday fazilatlari bor?
– Rajab oyi barakali va ulug‘ oy bo‘lib, undagi ozgina yaxshi amal evaziga ko‘plab ajru savoblar beriladi. Ibodatlar va duolar ijobat bo‘ladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Besh kecha borki, unda duolar rad etilmaydi: rajab oyining avvalgi kechasi; sha’bon oyining yarmidagi kecha; juma kechasi; fitr kuni kechasi va qurbonlik kechasi” (Ibn Asokir rivoyati).
Rajab oyini Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qanday o‘tkazganlar?
– Rasululloh sollallohu alayhi vasallam rajab oyida ro‘za tutganlar. Usmon ibn Hakimdan rivoyat qilinadi: “Sa’id ibn Jubayrdan rajab oyida turganimizda rajab ro‘zasi haqida so‘radim. U: “Ibn Abbosning: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ro‘za tutar edilar, hatto og‘izlarini ochmasalar kerak, der edik. Og‘izlari ochiq bo‘lardi, hatto ro‘za tutmasalar kerak, der edik”, deyayotganini eshitganman”, dedi”.
– Rajab oyi kirganda Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Allohumma barik lana fi rajabin va sha’bana va ballig‘na ramazona” (Allohim, rajab va sha’bon oylarida bizlarga baraka ato qilgin va bizlarni ramazon oyiga yetkazgin!”) deb duo qilganlar (Imom Bayhaqiy va Imom Tobaroniy Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilgan).
Ulamolardan biri: “Rajab shamolga, sha’bon bulutga, ramazon yomg‘irga o‘xshaydi. Kimki rajab oyida ekin ekmasa, sha’bon oyida uni sug‘ormasa, ramazon oyida qanday hosil oladi?” degan.
Shunday ekan, ramazonda olajak hosilimiz mo‘l bo‘lmog‘i uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan o‘rnak olgan holda rajab oyida ko‘proq solih amallar bilan birga astoydil duolar qilishni ham unutmaylik!
G‘aflatda qolmaylik, azizlar, vaqt g‘animat, umr bevafo!
Davron NURMUHAMMAD