«Insonga zarar yetganda, yotgan holda, yo o‘tirib yoki tik turib ham Bizga iltijo qiladi. Undan zararini ketkazganimizda esa, go‘yo yetgan zararidan Bizga duo qilmagandek ketaveradi. Mana shu tarzda isrofchi (tajovuzkor)larga o‘z qilmishlari ziynatli (chiroyli) qilib qo‘yildi» (Yunus, 12).
«Insonga zarar yetganda, yotgan holda, yo o‘tirib yoki tik turib ham Bizga iltijo qiladi…»
Abu Lays Samarqandiy tafsirida: “Agar bandaga kasallik, kambag‘allik va balo kabi yomon ko‘radigan narsalari tegsa, banda yotgan holida ham Allohga iltijo qiladi. Kasali yengilroq bo‘lsa o‘tirgan holida duo qiladi, agar kasalligidan asorati qolgan bo‘lsa, yurib turganda ham duo qiladi”, degan.
Mahmud Zamaxshariy oyat tafsirida: «Bu oyatda duo qiluvchining uch holatini aytib o‘tishdan nima foyda deyilsa, men aytamanki, buning ma’nosi “Zarar ko‘rgan inson toki o‘sha zarari yo‘qolmaguncha Yaratganga duoyu iltijo qilishdan to‘xtamaydi. U bizga har qanaqa holatida ham, tura olmay yotib qolganda, tik tura olmay o‘tirib qolganda yoki tik tura oladi-yu, ammo yurishga toqati yo‘q bo‘lsa va ba’zisi esa to‘shakka “mixlanib” qolib yotganda ham duo qilaveradi. Bu bilan banda o‘ziga yengillik va sog‘liq so‘raydi va musibatni o‘zidan daf qilishga harakat qiladi».
«Undan zararini ketkazganimizda esa, go‘yo yetgan zararidan Bizga duo qilmagandek ketaveradi. Mana shu tarzda isrofchilarga o‘z qilmishlari ziynatli qilib qo‘yildi».
Faxriddin Roziy tafsirida bunday deyiladi: “Bu oyatda balo, musibat tushganda inson sabrsiz bo‘lishi, rohat-farog‘atda bo‘lganda oz shukr qilishi bayon qilingan. Agar inson boshiga biror tashvish tushsa, uni o‘zidan uzoqlashtirishini, musibatni ne’matga almashtirishini Alloh taolodan so‘rab jiddu jahd bilan turib, o‘tirib, yotib zorlanib duo qiladi. Agar Alloh undan musibatni daf etib omonlik va ofiyat bersa, shukrdan yuz o‘giradi. Boshiga tushgan u musibatni eslamaydi va ne’matlar qadrini bilmaydi. Xuddi boshiga tushgan musibatni ketkazish uchun duo qilmagan insondek bo‘lib oladi. Aqlli inson balo-musibatga sabr qilishi, huzur-halovat va ne’matlarga erishganda shukr qilishi vojib bo‘ladi. Kishi qiyinchilik vaqtida duosi qabul bo‘lishi uchun rohat-farog‘atda bo‘lgan vaqtida ko‘p zorlanishi va duo qilishi kerak.
Abdulloh ibn Abbos (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi: «Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) dedilar: “Xursandchilik kunlarida Allohni tanisang, qiyin kunlarda Alloh seni taniydi”» (Hokim, Naysaburiy).
Abu Dardo (roziyallohu anhu): “Alloh taologa xursandchilik kunlaringda duo qilgin, qiyin kunlaringda qilgan
duoingni qabul qiladi”, dedilar.
Suhayb (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi: «Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday deganlar: “Mo‘min kishining holiga ajablanasan. Alloh unga nimani qazo qilsa, yaxshilik bo‘ladi. Agar unga g‘am yetsa, sabr qiladi, bu unga yaxshilik bo‘ladi. Agar unga xursandchilik yetsa shukr qiladi, bu ham unga yaxshilik bo‘ladi. Bu holat mo‘mindan boshqaga bo‘lmaydi”» (Imom Muslim).
Abu Mansur Moturidiy, Abu Lays Samarqandiy,
Mahmud Zamaxshariy, Ibn Kasir,
Olusiy va Qurtubiy tafsirlari asosida
Badriddin SADRIDDIN o‘g‘li
tayyorladi.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Kelinlikka nomzod shaxsning ham o‘ziga yarasha huquqlari va odoblari mavjud.
1. Kelinlikka nomzod shaxs o‘zini xushro‘y ko‘rsatish uchun ziynatlanishga haqli.
Ulamolarimiz bunga misol qilib, Subayha binti Horis roziyallohu anhoning hadisini keltirishadi. Unda «Qachonki nifosdan poklanganda, sovchilar uchun ziynatlandi» degan jumla bor. Boshqa bir rivoyatda: «...surma surtib, xino qo‘yib tayyorlandi», deyilgan.
2. Kelinlikka nomzod shaxs kuyovlikka nomzodni ko‘rishga haqli.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Mug‘iyra roziyallohu anhuning hadisidagi: «Unga nazar sol, chunki bunday qilish ikkingiz orangizda bardavomlikka kerakdir», deganlari kelinlikka nomzodga ham tegishli.
3. Kelinlikka nomzod shaxs kuyovlikka nomzod bilan suhbatlashishga haqli. Bu – tabiiy holat. Ko‘rishgandan keyin, oila qurish niyati bo‘lgandan keyin, o‘rtada suhbat bo‘lishi turgan gap.
4. Kelinlikka nomzod shaxs muayyan erkakni yoqtirish va unga nikohlanish istagini bildirishga haqli.
قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ وَلَدَتْ سُبَيْعَةُ الْأَسْلَمِيَّةُ بَعْدَ وَفَاةِ زَوْجِهَا بِنِصْفِ شَهْرٍ، فَخَطَبَهَا رَجُلَانِ أَحَدُهُمَا شَابٌّ وَالْآخَرُ كَهْلٌ، فَحَطَّتْ إِلَى الشَّابِّ، فَقَالَ الشَّيْخُ: لَمْ تَحِلِّي بَعْدُ، وَكَانَ أَهْلُهَا غَيَبًا وَرَجَا إِذَا جَاءَ أَهْلُهَا أَنْ يُؤْثِرُوهُ بِهَا، فَجَاءَتْ رَسُولَ اللهِ r، فَقَالَ: قَدْ حَلَلْتِ فَانْكِحِي مَنْ شِئْتِ. رَوَاهُ مَالِكٌ.
«Ummu Salama aytadilar:
«Subayha Aslamiya erining vafotidan yarim oy o‘tib tug‘di. Unga ikki kishi sovchi qo‘ydi. Ulardan biri yosh, boshqasi qari edi. U yoshiga moyil bo‘ldi. Chol: «Hali halol bo‘lganing yo‘q», – dedi. Ayolning ahli g‘oyib edi. Chol ayolning ahli kelganda uni o‘ziga berishlaridan umidvor bo‘ldi. Ayol Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga bordi. Bas, u zot: «Sen halol bo‘lding. Kimni istasang, o‘shanga nikohlan», dedilar» (Molik rivoyat qilgan).
Ikki taraf rioya qilishi lozim narsalar
Kelinlik va kuyovlikka nomzodlar nikohdan oldingi uchrashuv va boshqa munosabatlarda rioya qilishlari lozim bo‘lgan narsalar quyidagilardan iborat:
1. Ikkovlari bir-birlariga nomahram ekanliklarini unutmasliklari zarur.
Chunki asli mahram bo‘lmagan ikki jinsdagi shaxsning nikohdan boshqa narsa mahram qila olmaydi, jumladan, sovchilik qilish va unashtirish ham.
2. Ikkovlari uchrashmoqchi bo‘lsalar, faqat mahramlarining ishtirokida uchrashishlari shart.
3. Ikkovlari uchrashganda qo‘l berib ko‘rishishlari mutlaqo mumkin emas.
4. Nikohdan oldin ikkovlari xoli qolishlari mutlaqo mumkin emas.
"Baxtiyor oila" kitobidan