O‘zbekiston va Misrni tarixiy-madaniy mushtaraklik, an’anaviy do‘stlik hamda yaqin hamkorlik birlashtirib turadi. Movarounnahr va Misr diyorida yashab ijod qilgan ulug‘ bobolarimizning noyob ilmiy-ma’rifiy merosi butun musulmon olamining bebaho boyligidir. Shu o‘rinda, Ahmad Farg‘oniy bobomizga bo‘lgan Misr xalqining hurmat-ehtiromi xalqlarimiz o‘rtasidagi azaliy do‘stlikning yorqin ramziga aylangan.
Misr Arab Respublikasi Prezidenti Abdulfattoh Said Husayn Xalil as-Sisining 2018 yil 4 sentyabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev taklifiga ko‘ra amalga oshirgan rasmiy davlat tashrifi natijasida, O‘zbekiston va Misr o‘rtasida siyosiy, savdo-iqtisodiy, turizm, fan, ta’lim, madaniyat, sport sohalaridagi hamkorlikni mustahkamlash va kengaytirishga qaratilgan hukumatlararo va idoralararo salmoqli hujjatlar imzolandi.
Misr Bosh imomi – Shayx Ahmad Muhammad Toyyib boshchiligidagi al-Azhar majmuasi vakillaridan iborat nufuzli delegatsiyaning O‘zbekiston Prezidenti qabulida bo‘lishi, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, O‘zbekiston musulmonlari idorasi va O‘zbekiston islom sivilizatsiyasi markaziga tashrif buyurishi ikki tomonlama hamkorlikning yangi bosqichga ko‘tarilishiga sabab bo‘ldi.
Ayni paytda, Misr tomonining taklifiga ko‘ra, O‘zbekiston va Misrdagi diniy sohaga oid markazlar o‘rtasida 2019-2023 yillarga mo‘ljallangan “Yo‘l xaritasi”da ko‘zda tutilgan kelishuvlarni muhokama qilish hamda o‘zaro muvofiqlashtirib olish maqsadida O‘zbekiston delegatsiyasi ishchi tashrif bilan Qohira shahrida bo‘lib turibdi.
Delegatsiya vakillarining ilk uchrashuvi bir ming ikki yuz yildan ziyod vaqt mobaynida faoliyat ko‘rsatib kelayotgan “Al-Azhar” majmuasi rektori Muhammad Al-Mahrasoviy bilan “Yo‘l xaritasi”ning 2019 yilga mo‘ljallangan chora-tadbirlari yuzasidan o‘tkazilgan suhbat bilan boshlandi.
– O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o‘tgan yili oktyabr oyida al-Azhar majmuasi rahbari shayx Ahmad Muhammad Tayyibni qabul qilib, o‘tkazgan muloqoti samarali bo‘ldi. Oradan hech qancha vaqt o‘tmay Al-Azhar universiteti va O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi, Imom Buxoriy nomidagi xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi va boshqa muassasalar o‘rtasida ta’lim hamda ilmiy loyihalarni rivojlantirish, diniy xodimlar malakasini oshirishga qaratilgan amaliy ishlar boshlab yuborildi, – dedi mezbon sifatida suhbatni boshlagan Al-Azhar universiteti rektori Muhammad Al-Mahrasoviy.
Darhaqiqat, Misr va O‘zbekistonning o‘rtasida imzolangan “yo‘l xaritasi” mamlakatlarimizning ilmiy, madaniy hamda diniy ta’lim sohasidagi salohiyatning yanada yuksalishi uchun ulkan ahamiyat kasb etadi. Qolaversa, ikki mamlakat o‘rtasida amalga oshirilayotgan ishlar ma’naviy-ma’rifiy soha rivoji, diniy bag‘rikenglik, o‘zaro hamfikrlik va diniy savodxonlikning yuksalishida katta rol o‘ynashi shubhasiz. O‘zbekiston hukumati tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar esa buning yaqqol dalilidir.
– O‘zbekiston bilan aloqalarimiz rivojlanib borayotganidan mamnunmiz. Bu – O‘zbekiston Prezidenti tomonidan olib borilayotgan ochiq tashqi siyosat, xalqaro hamjamiyat bilan manfaatli hamkorlik, ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlashni nazarda tutuvchi oqilona siyosat samarasi, deb hisoblayman, – dedi uchrashuvda Al-Azhar majmuasi rahbarining tashqi aloqalar bo‘yicha maslahatchisi Abdurahmon Muso. – O‘zbekistonga amalga oshirgan tashrifimiz chog‘ida mamlakatdagi katta o‘zgarishlar, turli millat va dinga mansub aholining o‘zaro ahil-inoq yashayotganini ko‘rdik.
Barchamizni quvontiradigan voqea haqida takror va takror aytsak arziydi. Ya’ni BMT Bosh Assambleyasida O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” rezolyutsiyasi qabul qilingani tarixiy voqeadir. Bu O‘zbekiston rahbariyatining jahonda dinlararo bag‘rikenglik, tinchlik-totuvlikni ta’minlashga qaratilgan harakatining amaliy ifodasi sanaladi.
O‘zbekiston Prezidentining ushbu tashabbusi Misr xalqining ham bosh maqsadi hisoblanadi.
Bu so‘zlarni tinglar ekansiz, O‘zbekistonda sodir bo‘layotgan har-bir ijobiy hodisalar, o‘zgarishlar, islohotlar va yangiliklar jahon hamjamiyati tomonidan diqqat bilan kuzatilayotganiga, chuqur tahlil etilib, o‘zining munosib bahosini olayotganiga amin bo‘lasiz.
Misr xalqiga O‘zbekistonni kengroq tanishtirish, yurtimizda bo‘layotgan o‘zgarishlar haqida ma’lumot berish maqsadida O‘zbekistonning Qohiradagi elchixonasida misrlik siyosatchilar, ekspertlar, olimlar va jurnalistlar ishtirokida bo‘lib o‘tgan uchrashuvda o‘z fikr-mulohazalarini bildirgan Misr vakillarining xolis so‘zlari ham buni tasdiqlaydi.
– O‘zbekiston musulmon dunyosida o‘ziga xos mavqega ega bo‘lgan muhim mamlakat hisoblanadi. Bu nafaqat aholi soni yoki unda joylashgan tabarruk ziyoratgohlar ko‘pligi, balki jahon sivilizatsiyasi rivojiga ulkan hissa qo‘shgani bilan ham bog‘liq.
Ma’lumki, Qur’oni karimdan keyingi eng ishonchli manba sanalgan “Al-Jome’ as-Sahih” to‘plami muallifi Imom Buxoriy, buyuk olim va mutafakkir Imom Termiziy kabi ko‘plab allomalar O‘zbekiston zaminidan yetishib chiqqan. Biz, misrliklar IX asrda Misrga kelib, Nil daryosining o‘lchov qurilmasini ixtiro qilgan o‘zbek olimi Ahmad Farg‘oniyning xizmatlarini yuksak qadrlaymiz.
O‘zbekiston iqtisodiy jihatdan ham o‘ziga xos taraqqiyot yo‘liga ega. Qisqa muddatda mamlakatning iqtisodiy salohiyati yuksalib, odamlarning turmush sharoitlari yaxshilanayotgani, yalpi ichki mahsulot ko‘rsatkichlari ortayotgani Prezident Shavkat Mirziyoyevning oqilona ichki va tashqi siyosati mahsulidir, – deydi “Al-Jumhuriya” gazetasi bosh muharriri o‘rinbosari As-Said Xani.
Davra suhbati va matbuot anjumani ko‘rinishida o‘tkazilgan ushbu tadbirda O‘zbekiston Respublikasini 2017-2021 yillarda rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasining mazmun-mohiyati, Prezident Shavkat Mirziyoyev boshchiligida olib borilayotgan ichki va tashqi siyosat, barcha sohalarda kuzatilayotgan keng ko‘lamli yangilanish va o‘zgarishlar, turli yo‘nalishlarda amalga oshirilayotgan islohotlar haqida Misrlik publitsist, yozuvchi Muhammad Saloma shunday dedi:
– O‘zbekiston ikki yarim yil ichida barcha sohada juda katta yutuqlarni qo‘lga kiritdi. Mamlakatdagi islohotlar aholi turmushining hamma jabhasini, jumladan, siyosiy, ijtimoiy, madaniy, sud-huquq, ta’lim va diniy sohani birdek qamrab olayotgani o‘ta muhimdir.
Nazarimda, O‘zbekistonning eng katta yutug‘i ochiq tashqi siyosat yuritib, xalqaro maydonda faol harakat qilayotganidir. O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning xorijiy davlatlarga ko‘plab rasmiy tashriflari, ayniqsa, BMT Bosh Assambleyasida ilgari surgan global ahamiyatga ega takliflari O‘zbekistonning xalqaro maydondagi obro‘yi tobora oshib borayotganini anglatadi.
Misr jamiyatida o‘z obro‘-e’tiboriga, eng muhimi qat’iy nuqtai-nazariga ega bo‘lgan kishilar tomonidan bunday bayonotlar ko‘plab yangramoqda. Ularni tinglab, O‘zbekistonning xorijlik do‘stlaridan mamnunlik tuyasiz.
– Meni O‘zbekistonda ro‘y berayotgan o‘zgarishlar juda qiziqtiradi. “O‘zbekiston: Islom tamadduni manbalari” nomli kitob yozdim. Maqsad – arab kitobxonini O‘zbekiston bilan yaqindan tanishtirish. Kitob ikki qismdan iborat. Birinchi qism O‘zbekistonning islom madaniyati rivojiga qo‘shgan buyuk tarixiy hissasini yoritishga bag‘ishlangan. Ikkinchisida O‘zbekistondan yetishib chiqqan turli soha olimlarining hayoti va ilmiy faoliyati yoritib berilgan.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonning mintaqaviy muammolarni hal qilishdagi roli tobora ortib bormoqda. Yaqinda Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti direktori Vladimir Norov Shanxay hamkorlik tashkilotidek nufuzli tuzilmaning Bosh kotibi vazifasiga kirishdi. Bu ham O‘zbekistonning mintaqadagi xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlashda naqadar muhim o‘ringa ega ekanini ko‘rsatib turibdi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev ikki yarim yil ichida juda katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Ayniqsa, qo‘shni mamlakatlar bilan do‘stona aloqalarni rivojlantirishga muvaffaq bo‘lmoqda. Bu mintaqada to‘planib qolgan ko‘plab muammolarga yechim topishga olib keldi, – deydi yana bir Misrlik olim Ahmad Tarabik.
Misr – O‘zbekiston hamkorligi, ayniqsa ta’lim borasida erishilgan kelishuvlar har ikki mamlakatning uzoq muddatli manfaatlariga va mamlakatlarimizning rivojlanish jarayoniga o‘zining salmoqli hissasini qo‘shishiga shubha yo‘q.
Tarkibida O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy U.Alimov, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi mas’ul xodimi J.Najmiddinov, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi rektori, professor Sh.Yovqochev bo‘lgan delegatsiyaning ishchi tashrifi bugun – 11 yanvarda o‘z nihoyasiga yetadi.
Abduxamid Muxtarov,
O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi
matbuot kotibi
- 59وَدُنْيَانَا حَدِيثٌ وَالْهَيُولَى عَدِيمُ الْكَوْنِ فَاسْمَعْ بِاجْتِذَالِ
Ma’nolar tarjimasi: Dunyomiz yo‘qdan bor qilingandir va “hayulo” esa bo‘lmagan narsadir (buni sen) shodlik bilan eshitgin.
Nazmiy bayoni:
Dunyomiz yaratilgan, “hayulo” esa,
Shodlik-la eshitgin bo‘lmagan narsa.
Lug‘atlar izohi:
وَدُنْيَانَا – mubtado, muzof muzofun ilayh. Bu kalimadan Aloh taolodan boshqa mavjudotlar ko‘zda tutilgan.
حَدِيثٌ – xabar. “Hodis” lug‘atda “yangi”, “yaqinda bor bo‘lgan” ma’nolariga to‘g‘ri keladi. Dunyo yo‘qdan bor qilingani uchun unga nisbatan shu kalima ishlatiladi. فُعْلَى vazni muzakkar va muannislikda teng ishlatilgani uchun xabar muzakkar shaklda keltirilgan.
وَ – “ibtidoiya” ma’nosida kelgan.
الْهَيُولَى – ushbu kalima tashdidli qilib هَيُّولَى deb ham o‘qiladi. Bu kalima, aslida, yunoncha so‘z bo‘lib, “asl”, “asos” va “modda” kabi ma’nolarni anglatadi. Jumhur faylasuflar hayuloni “qadim javhar” yoki “birlashish va ajralishni qabul qiluvchi qadim narsa”, deb hisoblashgan.
عَدِيمُ – xabar, muzof. Lug‘atda “nomavjud” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.
الْكَوْنِ – muzofun ilayh. Lug‘atda “mavjud” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.
اسْمَعْ – amr fe’li. Foili zohir keltirilmasligi vojib bo‘lgan zamirdir.
بِ – “musohaba” (birga bo‘lish) ma’nosidagi jor harfi.
اجْتِذَالِ – “shodlanish”, “xursand bo‘lish” ma’nolarini anglatadi. Jor majrur اسْمَعْ ga mutaalliq.
Matn sharhi:
Ba’zi johil faylasuflar hayulo har bir narsaning aslidir, ya’ni butun olam hayulo deb ataladigan birlamchi moddadan vujudga kelgan, uni birov yaratmagan, degan fikrni ilgari surishgan. Ushbu bayt o‘sha johillarning da’volariga raddiya sifatida yozilgan. Ularning “ilmiy” da’volari musulmonlar tomonidan keskin rad etilgan. Chunki bu gapni aytayotgan kishi olamni qadim, ya’ni u o‘z-o‘zidan bor bo‘lgan deyayotgan va Alloh taoloning butun borliqni O‘zi yaratgani to‘g‘risidagi xabarlarini inkor etayotgan bo‘ladi. Bunday inkor etish esa ochiq-oydin kufr hisoblanadi. Haqiqiy mo‘min kishi esa barcha narsalarni Alloh taolo yo‘qdan bor qilgan, degan tushunchada bo‘ladi.
O‘shiy rahmatullohi alayh ushbu “birlamchi modda” to‘g‘risida qanday e’tiqodda bo‘lish lozimligini qisqagina qilib “hayulo – bo‘lmagan narsa” deya bayon qilgan. Qur’oni karimda osmonlaru yerdagilarning hammasi istasa ham, istamasa ham, Alloh taoloning belgilab qo‘ygan qonunlariga bo‘ysunib yashashlarini, borliqdagi biror narsa o‘z-o‘zidan bor bo‘lib qolmaganini, balki barcha narsalarning yaratuvchisi Alloh ekanligi bayon qilingan:
“Osmonlar va Yerdagi barcha jonzot va ularning soyalari xoh ixtiyoriy, xoh majburan, ertayu kech sajdani Allohga qiladilar. (Ey Muhammad!) Ayting: “Osmonlar va Yerning Parvardigori kim?” (yana o‘zingiz) “Alloh”, – deb javob qiling! “Bas, Uni qo‘yib, o‘zlariga na foyda va na zarar yetkazishga qodir bo‘lmaydigan (but va sanam)larni do‘st tutdingizmi?” – deng! Yana ayting: “Ko‘r (gumroh) bilan ko‘ruvchi (hidoyat topgan kishi) barobar bo‘lurmi? Yoki zulmatlar bilan nur barobar bo‘lurmi?” Yo ular Allohga Uning yaratishi kabi yarata oladigan butlarni sherik qilib olishgan va ular ham yaratganlar-u, so‘ngra ularga (ikki) yaratish o‘xshash bo‘lib qoldimi?! Ayting: “Alloh barcha narsaning yaratuvchisidir va U Tanho va G‘olibdir”[1].
Ya’ni osmon va yer ahllarining barchalari istasalar ham, istamasalar ham yolg‘iz Alloh taologa bo‘ysunishdan o‘zga choralari yo‘q. Hasan rahmatullohi alayh ushbu oyat haqida: “Mo‘min kishi Alloh taologa o‘z ixtiyori bilan bo‘ysungan holda sajda qiladi, kofir esa dahshatga tushgan va chorasiz qolganida majburan sajda qiladi”, – degan.
Shuningdek, ularning soyalari ham kunning avvalida va oxirida sajda qiladi. Ushbu oyatda koinotdagi barcha mavjudotni, hatto odamlarning soyalarini ham O‘ziga sajda qilishga bo‘ysundirib qo‘ygan Zotning buyukligi xabari berilgan. Oyati karimaning davomida “Ko‘r (gumroh) bilan ko‘ruvchi (hidoyat topgan kishi) barobar bo‘lurmi?”, – deyilgan. Bu yerda ko‘zi ko‘rdan kofir kishi, ko‘ruvchidan esa mo‘min kishi iroda qilingan. Zulmatlardan zalolat yo‘llari, nurdan esa hidoyat iroda qilingan. Umumiy ma’nosi shuki, ko‘zi ko‘r bilan ko‘ruvchi, zulmatlar bilan nur barobar bo‘lmagani kabi, haqiqat ziyosini ko‘radigan mo‘min kishi bilan, bu ziyoni ko‘ra olmaydigan kofir ham hech qachon barobar bo‘la olmaydi. Shunga ko‘ra shariatda berilgan xabarlarni tasdiqlash haqiqat ziyosini ko‘rish, bu xabarlarni inkor qilish esa ushbu ziyoni ko‘ra olmaslikdir.
Keyingi mavzu:
Jannat va do‘zaxning yaratib qo‘yilgani bayoni