O`zbekiston musulmonlari idorasi

Jannatdagi eng oliy ne’mat.

8.01.2019 5227 11 min.

Allohning roziligi jannatdan afzaldir. Bu haqida Abu Said Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: "Alloh taolo jannat ahliga: "Ey ahli jannat!" deydi. Ular: "Labbay, Rabbimiz...hamma yaxshiliklar qo‘lida bo‘lgan Zot", deydilar. Alloh taolo: "Rozi bo‘ldingizmi?" deb so‘raydi. Ular: "Qanday qilib rozi bo‘lmaylik, Parvardigor?! Holbuki, bandalaringdan hech kimga bermagan narsangni bizga berding", deydilar. Alloh: "Sizlarga bundan ham afzalrog‘ini berayinmi?" deydi. Ular: "Parvardigoro, bundan ham afzal narsa nima ekan?" deydilar. Shunda Alloh: "Sizlarga roziligimni halol qildim, bundan keyin sizlarga hech ham g‘azab qilmayman", deydi" (Buxoriy rivoyati). Shu ma’nodagi uzun hadisni Imom Muslim ham keltirgan.

Jannat ahlining Alloh taoloni ko‘rishi eng katta ne’mat ekani haqida Suhaybdan (r.a.) rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: "Jannat ahli jannatga kirgach, Alloh taboraka va taolo: "Sizlarga yana bir narsani ziyoda qilishimni xohlaysizlarmi?" deb so‘raydi. Ular: "Yuzimizni yorug‘ qilmadingmi? Jannatga kirgizmadingmi? Bizga do‘zaxdan najot bermadingmi?" deyishadi. Shunda parda ochiladi, bas, ularga Parvardigorlari azza va jallani ko‘rishdan ham suyukliroq biror narsa berilmaydi". Boshqa rivoyatda: "So‘ng ushbu: "Chiroyli amal qilgan zotlar uchun chiroyli oqibat va ziyoda ne’matlar bordir" (Yunus, 26), oyatini o‘qidilar", deyiladi. (Muslim rivoyati).

Rasululloxdan (s.a.v.): "Chiroyli amal qilgan zotlar uchun chiroyli oqibat va ziyoda ne’matlar bordir" oyati haqida so‘rashdi. Shunda u zot aytdilar: "Jannat ahli jannatga, do‘zax ahli do‘zaxga kirgach, nido qilguvchi: "Ey ahli jannat, sizlar uchun Allohning huzurida va’da bor, uni sizlarga to‘liq qilib bermoqchi", deb nido qiladi. Ular: "Yuzlarimizni yorug‘, mezonimizni og‘ir qilmadimi, do‘zaxdan bizga najot bermadimi?" deyishadi. Shunda parda ochiladi va Unga qarashadi". Allohga qasamki, Alloh taolo ularga O‘zining yuziga qarashdan ham suyukliroq, ko‘zlariga quvonchliroq narsa bermadi" (Nasoiy rivoyati).

Abu Dovud Tayolisiy ham bu hadisni taxrij qilgan: Suhayb
roziyalloxu anxu aytadilar: "Rasululloh sollalloqu alayhi va sallam: "Chiroyli amal qilgan zotlar uchun chiroyli oqibat va ziyoda ne’matlar bordir", oyatini tilovat qilib dedilar: "Jannat ahli jannatga kirsa, nido qilguvchi: "Ey ahli jannat, sizlar uchun Alloh taoloning xuzurida va’da bor", deb nido qiladi. Ular: "U nima ekan? Darhaqiqat, yuzimizni yorug‘, mezonimizni og‘ir qilib, bizni jannatga kirgizdi-ku?" deyishadi. Bu ularga uch marta aytiladi. So‘ng Alloh taboraka va taolo ularga tajalliy qiladi, bas, ular Unga qaraydilar. Bu narsa ularning huzurida berilgan narsalarning eng ulug‘i bo‘ladi".

Imom Ahmad va Muslim Anas roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar: "Rasululloh sollalloxu alayhi va sallamdan: "Chiroyli amal qilgan zotlar uchun chiroyli oqibat va ziyoda ne’matlar bordir", oyati haqida so‘rashdi, bas, aytdilar: "Dunyoda chiroyli amal qiltan zotlar uchun chiroyli oqibat — jannatdir, ziyoda ne’mat esa Alloh taoloning jamoliga qarash".

Ibn Muborak zikr qiladi: Abu Bakr Hiloliy dedi: "Abu Muso Ash’ariydan Basrada ushbu xutbani eshitdim: "Alloh taolo qiyomat kuni jannat ahliga farishtalarini yuboradi. Ular: "Alloh sizlarga va’dasini to‘liq qilib berdimi?" deydi. Jannat ahli shunda qarashadi, ziynat, kiyim-kechak, mevalar, daryolaru go‘zal-pok ayollarni ko‘rib: "Ha, Alloh bizga va’dasini to‘liq qilib berdi", deydi. Farishtalar: "Va’da qilgan narsasini sizlarga to‘liq berdimi?" deya uch marta so‘raydi. Ular atroflariga qarab, va’da qilingan narsalardan biror narsa qolmaganini ko‘rib, har safar: "Ha", deydilar. Shunda farishtalar: "Sizlar uchun bir narsa qoldi, albatta, Alloh taolo aytganki: "Chiroyli amal qilgan zotlar uchun chiroyli oqibat va ziyoda ne’matlar bor", deb. Ogoh bo‘linglar! Chiroyli oqibat — jannat, ziyoda ne’mat — Alloh taologa qarash".

Yuqoridagi Nasoiy, Abu Dovud va Ibn Muborak zikr etgan hadislar Muslim rivoyat qilgan hadisni sharxlab kelgan. "Alloh taolo aytdi", degani "Allohning farishtasi aytdi", degan ma’noda. "Sizlarga yana bir narsani ziyoda qilishimii xohlaysizlarmi?" degani farishtalarning: "Alloh sizlarga ziyoda qilishni xohlaysizlarmi?" deganidir. "Shunda parda ochiladi", degan so‘z: "Ko‘zlari yetishidan to‘sib turgan mone’lar ko‘tariladi va ular Alloh taoloni buyuklik, ulug‘lik, kamolot, qudrat, oliylik va jamol sifatlari bilan ko‘radi, Alloh taolo botil firqalar sifatlagan nuqsonlardan pokdir", degan ma’noda. Bu yerdagi parda maxluqlarga tegishli, Yaratuvchiga emas. Maxluqlar to‘silgandirlar. Alloh taolo to‘silishdan pok va ulug‘ zot. Zero, to‘silish hissiy narsalar bilan o‘rab olinishdir. U bizning sifatimiz. Lekin Alloh taoloning maxluqlar ko‘zi va idrokidan to‘silishi Alloh xohlagan narsa va xohlagan kayfiyatda bo‘ladi.

Sahih hadislarda rivoyat qilinishicha, Alloh taolo agar bandalariga tajalliy etib, ko‘zlaridan pardalar ko‘tarilsa, Allohning jamolini ko‘rsalar, anhorlar quyiladi, daraxtlar tiziladi, so‘ri-yu bolaxonalar shovqin bilan ovoz beradi, buloqlar shildiraydi, hayajonlantiruvchi shamol esadi, hovli-yu qasrlardan yanada kuchliroq mushk va kofur taraladi, qushlar sayraydi va hurlardan yanada yorishadi. Bu xabarni Abul Ma’oliy "Ar-rad" kitobida keltirib, "Bularning barchasi Allohning qadari bilan", deydi.

Alloh taoloni ko‘rish haqida Rasululloh sollallohu alayhi va sallam dedilar: "Ikki jannat bor, ularning idishlari-yu boshqa narsalari kumushdan yasalgan va yana ikki jannat bor, ularning idishlari-yu boshqa narsalari tillodan yasalgan. Adn jannatida qavm bilan Parvardigorlari o‘rtasida unga nazar solmoqlariga ulug‘lik pardasigina mone’lik qilib turadi" (Muslim rivoyati). .

Jarir ibn Abdulloxdan rivoyat qilinadi: "Kechasi Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bilan o‘tirgan edik. Shunda u zot o‘n to‘rt kechalik oyga qarab dedilar: "Albatta, sizlar u dunyoda Rabbingizni xuddi mana shu oyni ko‘rgandek ko‘rasiz. Uni ko‘rishda bir-biringizga xalal bermaysiz. Agar quyosh chiqishidan va botishidan ilgarigi namozlarni shaytonga boy bermaslikka qodir bo‘lsangiz, o‘qingiz!" So‘ng: "Va quyosh chiqishidan ilgari va botishidan avval Parvardigrringizga hamdu sano aytish bilan (U zotni) poklang — namoz o‘qing!" (Qof, 30) degan oyatni tilovat qildilar" (Buxoriy, Muslim rivoyati).

Abu Dovud Uqayliydan rivoyat qiladi: "Men: "Ey Rasululloh(s.a.v.), har birimiz qiyomat kuni Allohni ochiq-ravshan ko‘ramizmi?" deb so‘radim. U zot: "Ha”, dedilar. "Maxluqlari ustida buning belgisi bormi?" deb savol qildim. "Ey Abu Rozin, sizlarning har biringiz kechasi o‘n to‘rt kunlik oyni ochiq-ravshan ko‘rasizlarmi?" dedilar. Men: "Ha", deb javob qildim. u zot: "Alloh taolo buyukdir. Oy ham Allohning bir maxluqidir. Bas, Alloh buyukroq va ulug‘roqdir", dedilar".

Muslim rivoyatidagi: "Ulug‘lik pardasigina mone’lik qilib turadi", so‘zidagi "parda" isti’ora bo‘lib, Allohning ulug‘ligi va buyukligidan kinoya qilib keltirilgan. Buni Abu Hurayra Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilgan hadisi qudsiy ochiq bayon etadi: "Alloh aytdi: "Ulug‘lik izorimdir, kibriyo ridoimdir..." Bu bilan ikki sifatni bayon etdi. "Ulug‘lik pardasi" deganda ulug‘lik sifatini iroda qildi. U zot o‘zining ulug‘ligi va buyukligi bilan qiyomatdan oldin hech kim Uni ko‘rishini xohlamadi. Qachon qiyomat bo‘lib, jannat ahliga Adn jannatiga kirishga izn berilgachgina Uni ko‘rishlarini xoqladi. Bas, ular Adn jannatida U zotni ko‘radilar. Bu ma’noni Bayhaqiy va boshqalar aytishgan.

Ulug‘lik va buyukliqdan isti’ora qilingan rido va izor his qilinadigan kiyim jinsidan emas, albatta. Bu faqatgina o‘xshatish, xolos. Chunki rido va izor inson uchun maxsus narsalardan bo‘lib, ularga tushunarli bo‘lishi uchun shunday ishlatildi. Ammo bu sifatlarda Alloh taologa hech kim sherik bo‘la olmaydi. Hadisning oxirida ham: "Kim u ikkisidan biri ustida Men bilan tortishsa, uni yonib turgan jahannamga kirgizaman", deyilgan.

Jannat ahliga Alloh taoloning salomi haqida Jobir roziyalloxu anhudan rivoyat qilinadi: Nabiy sollallohu alayhi vasalam aytdilar: "Jannat ahli o‘zlariga va’da qilingan noz-ne’matlar ichida rohat-farog‘atda ekanlar, banogoh, ustlarida bir nur paydo bo‘ladi. Shunda Alloh taolo: "Assalomu alaykum, ey ahli jannat", deydi. Bu hol Alloh taoloning: "(Ularga) mehribon Parvardigor tomonidan salom aytilur" (Yosin, 58), degan so‘zining tasdig‘idir. Uni ko‘rganlarida jannatning barcha ne’matlarini unutadilar, toki to‘silgunicha shunday bo‘ladi. Qachon Alloh ulardan to‘silsa, Uning nuri va barakoti ular bilan qoladi".

"Banogoh ustilarida..." degan so‘zdan murod Allohning oliyligidir. Zero, Alloh taolo joy va manzildan iborat makon bilan sifatlanmaydi. U oliylik va ulug‘lik jihatidan sifatlanadi. "Uni ko‘rganlarida, jannatning barcha ne’matlarni unutadilar", deganida Allohning jamoliga qarash lazzati bilan mashg‘ul bo‘lib qolishlari tushuniladi. Chunki Uning jamolini ko‘rishdan afzal narsa yo‘q, Alloh taoloning tajallisiga hech narsa barobar bo‘la olmaydi. Agarda Alloh taolo ularni sobit va boqiy qilmaganida edi, ularga ham tog‘ bilan sodir bo‘lgan narsa voqe’ bo‘lur edi. Zero, Alloh taolo toqqa tajalliy qilgan paytda, u parcha-parcha bo‘lib, qumga aylanib ketgan edi.

"Qachon Alloh ulardan to‘silsa", deganining ma’nosi, Alloh ularni unutib qo‘ygan jannat ne’matlariga qaytarsa va ular yana o‘zlariga va’da qilingan ne’matlar ichida bo‘lib, tayyorlab qo‘yilgan narsalardan orom olishda davom etsalar, deganidir. Biroq bu, ulardan g‘oyib bo‘lsa, ular Allohni yana unutadi va ko‘rishdan to‘silib, jannat ne’matlari bilangina kifoyalanadilar, degani emas. Alloh taolo ularni unutgan narsalariga qaytaradi, ayni paytda ularni boshqa ko‘rib bo‘lmaydigan qilib to‘smaydi. Bunga hadisdagi: "Uning nuri va barakoti ular bilan qoladi", degan jumla dalolat qiladi.

Alloh taoloni jamolini ko‘rishlik barchamizga nasib qilsin!

Manbaalar asosida Olmazor tumanidagi “Mevazor” masjidi imom-noibi: Islomov Yorbek tayyorladi

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Duolarning ta’sirlari bayoni

10.01.2025 1494 10 min.

- 58وَلِلدَّعَوَاتِ تَأْثِيرٌ بَلِيغٌ وَقَدْ يَنْفِيهِ أَصْحَابُ الضَّلاَلِ

Ma’nolar tarjimasi: Duolarning yetuk ta’siri bordir, gohida adashganlar uni inkor qiladilar.

Nazmiy bayoni:

Duolarning yetuk ta’sirlari bor,
Adashganlargina qilarlar inkor.

Lug‘atlar izohi:

لِ – jor harfi فِي ma’nosida kelgan.

دَعَوَاتِ – kalimasi دَعْوَةٌ ning ko‘plik shakli bo‘lib, lug‘atda “iltijolar” ma’nosini anglatadi. Jor va majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabardir.

تَأْثِيرٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

بَلِيغٌ – sifat. Ushbu kalimada duoning ta’sirga sabab ekaniga ishora bor. Chunki ta’sir, aslida, Alloh taoloning yaratishi bilan vujudga keladi.

وَ – “holiya” ma’nosida kelgan.

قَدْ – “taqliliya” (cheklash) ma’nosida kelgan.

يَنْفِيهِ – fe’l va maf’ul. نَفِي kalimasi lug‘atda “bir chetga surib qo‘yish” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

اَصْحَابُ – foil. Bu kalima صَاحِب ning ko‘plik shakli bo‘lib, “lozim tutuvchilar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

الضَّلاَلِ – muzofun ilayh. Ushbu izofada لِ jor harfi muqaddar bo‘lgan[1]. “Zalolat” kalimasi “to‘g‘ri yo‘ldan adashish” ma’nosida ishlatiladi.

Matn sharhi:

Duo lug‘atda “iltijo”, “o‘tinch” kabi ma’nolarni anglatadi. Istilohda esa “banda o‘zining faqirligini, hojatmandligini va muteligini hamma narsaga qodir bo‘lgan Alloh taologa izhor qilib, manfaatlarni jalb qilishni va zararlarni daf qilishni so‘rashi, duo deb ataladi”[2].

Mo‘min bandalarning qilgan duolarida o‘zlariga ham, agar marhumlar haqlariga duo qilayotgan bo‘lsalar, ularga ham manfaatlar yetadi. Duolarning ta’siri borligini adashgan kimsalargina inkor qiladilar. Matndagi “zalolatdagilar” degan so‘zdan mo‘taziliy toifasi ko‘zda tutilgan. Chunki mo‘taziliy toifasi bu masalada ham Ahli sunna val-jamoa e’tiqodiga zid da’volarni qilgan.

Duolarning ta’sirini inkor etadiganlar bir qancha dalillarni keltirishgan. Masalan, oyati karimalarda har bir insonga o‘zi qilgandan boshqa narsa yo‘qligi bayon qilingan:

“Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur”[3].

Boshqa bir oyatda esa kishi o‘zining qilgan yaxshi ishlari tufayli mukofotga erishsa, yomon qilmishlari sababli jazolanishi bayon etilgan:

“Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir”[4].

Ushbu oyati karimalarda har bir kishining ko‘radigan manfaatlari boshqalarning qilgan duo va xayrli ishlaridan emas, faqat o‘zining qilgan ishlaridan bo‘lishi bayon qilingan, bu esa duolarning ta’siri yo‘qligiga dalolat qiladi, – deyishgan.

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilarga raddiyalar

Duolarning ta’sirlarini inkor etuvchilar keltirishgan yuqoridagi va undan boshqa dalillariga batafsil javoblar berilgan. “Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy” kitobida quyidagicha javob kelgan: "Insonga faqat o‘zi qilgan harakatigina (mansub) bo‘lur" ma’nosidagi oyatda bayon qilinganidek, haqiqatda inson o‘z sayi-harakati va yaxshi fe’l-atvori bilan do‘stlar orttiradi, uylanib bola-chaqali bo‘ladi, insonlarga mehr-muhabbat ko‘rsatadi va ko‘plab yaxshi ishlarni amalga oshiradi. Shunga ko‘ra insonlar uni yaxshilik bilan eslab, unga Alloh taolodan rahmat so‘rab duo qilsalar, toat-ibodatlarning savoblarini unga hadya qilsalar, bularning barchasi birovning emas, aslida, o‘z sayi-harakatining natijasi bo‘ladi.

Ikkinchi dalil bo‘lgan "Uning kasb etgani (yaxshiligi) – o‘ziga va orttirgani (yomonligi) ham o‘zigadir", ma’nosidagi oyat ham yuqoridagi kabi oyat bo‘lib, har bir kishi o‘zining qilgan yaxshi ishining samarasini ko‘radi, qilgan ma’siyatiga ko‘ra jazolanadi, kabi ma’nolarni ifodalaydi. (Ya’ni “har kim ekkanini o‘radi”, deyilgani kabi)”[5].

Shuningdek, duo qilishning foydasi bo‘lmaganida mag‘firat so‘rashga buyruq ham bo‘lmasdi. Qur’oni karimda esa mag‘firat so‘rashga buyurilgan:

“Bas, (ey Muhammad!) Allohdan o‘zga iloh yo‘q ekanini biling va o‘z gunohingiz uchun hamda mo‘min va mo‘minalar(ning gunohlari) uchun mag‘firat so‘rang!”[6].

Shuningdek, vafot etib ketgan kishilar haqiga qilingan duolarda manfaat bo‘lmaganida, ularni eslab duo qilganlar Qur’oni karimda madh etilmasdi:

“Ulardan keyin (dunyoga) kelganlar: “Ey Robbimiz, bizni va bizdan avval iymon bilan o‘tgan birodarlarimizni mag‘firat qilgin, iymon keltirganlarga (nisbatan) qalbimizda nafrat (paydo) qilmagin. Ey, Robbimiz, albatta, Sen shafqatli mehribonsan”, – derlar”[7].

Shuningdek, vafot etganlarga janoza namozini o‘qish tiriklar zimmasiga vojib qilingan. Janoza namozida esa sano va salovot aytish bilan birgalikda “Ey Allohim, bizlarning tiriklarimizni ham, o‘liklarimizni ham mag‘firat qilgin”, ma’nosidagi duo o‘qiladi.

Mazkur dalillarning barchasida duolarning ta’siri borligi ko‘rinib turibdi. Shuning uchun inson vafotidan keyin ham o‘z haqiga xayrli duolar qilinishiga sabab bo‘ladigan yaxshi amallarni qilishi lozim.

Duo qilish bandaga foyda keltiradigan va undan zararlarni daf qiladigan eng kuchli sabablardan ekani Qur’oni karimda ham, hadisi shariflarda ham bayon qilingan:

“Parvardigoringiz: “Menga duo qilingiz, Men sizlar uchun (duolaringizni) ijobat qilay!” – dedi. Albatta, Menga ibodat qilishdan kibr qilgan kimsalar yaqinda tuban holatda jahannamga kirurlar”[8].

Ibn Kasir rahmatullohi alayh ushbu oyat haqida: “Alloh taolo bandalarini O‘ziga duo qilishga da’vat etgan va O‘z fazlu marhamati bilan qilgan duolarini albatta ijobat etishga kafolat bergan”, – degan. Oyati karimaning davomidagi “ibodatdan kibr qilganlar” esa Alloh taologa duo qilishdan takabburlik qilgan kimsalar deya tafsir qilingan. Hadisi shariflarda duoning qazoni qaytarishga sabab qilib qo‘yilgani bayon etilgan:

عَنْ سَلْمَانَ الْفَارْسِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال لَا يَرُدُّ القَضاءَ إلا الدُّعاءُ وَ لَا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ إِلاَّ الْبِرُّ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ

Salmon Forsiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Qazoni faqatgina duo qaytaradi, umrni faqatgina yaxshilik ziyoda qiladi”, – dedilar (Termiziy rivoyat qilgan).

Sharh: Ushbu hadisda duoning bajariladigan ishlarga bog‘lab qo‘yilgan qazoni qaytarish sabablaridan ekani bayon qilingan. Zero, Alloh taolo amalga oshadigan barcha narsalarga azaliy sabablarni tayin qilib qo‘ygan. Solih amallar saodatga erishish uchun azaliy sabablar bo‘lsa, yomon amallar badbaxt bo‘lish uchun azaliy sabablardir. Shuningdek, yaxshilik, go‘zal xulqli bo‘lish, qarindoshlik aloqalarini uzmaslik kabi amallar ham azaliy sabablar qatoriga kiradi. Ana shunday azaliy sabablar yuzaga chiqarilgan paytda o‘sha sababga bog‘langan ishlar ham yuzaga chiqadi.

Imom Tahoviy[9] rahmatullohi alayh “Aqidatut Tahoviya” asarida quyidagilarni yozgan: “Tiriklarning duo va sadaqalarida o‘liklar uchun manfaatlar bordir. Alloh taolo duolarni qabul qiladi va xojatlarni ravo qiladi (deb e’tiqod qilamiz)”.

Keyingi mavzu:
Dunyoning yo‘qdan bor qilingani bayoni.

[1] Bu haqidagi ma’lumot 53-baytning izohida bayon qilindi.

[2] Doktor Ahmad Farid. Bahrur-Roiq. – Iskandariya: “Dorul Majd”, 2009. – B. 105.

[3] Najm surasi, 39-oyat.

[4] Baqara surasi, 286-oyat.

[5] Muhammad Anvar Badaxshoniy. Talxisu sharhi aqidatit-Tahoviy. – Karachi: “Zamzam babilsharz”, 1415h. – B. 192.

[6] Muhammad surasi, 19-oyat.

[7] Hashr surasi, 10-oyat.

[8] G‘ofir surasi, 60-oyat.

[9] Abu Ja’far Ahmad ibn Muhamad ibn Salama Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 239 yilda Misrning “Toha” shaharchasida tug‘ilgan.

Imom Tahoviy hanafiy mazhabidagi mo‘tabar olimlardan bo‘lib, “Sihohi sitta” mualliflari bilan bir asrda yashab faoliyat yuritgan. Bu zot haqida ulamolar ko‘plab maqtovli so‘zlarni aytganlar. Jumladan Suyutiy “Tobaqotul Huffoz” asarida: “Imom Tahoviy alloma, hofiz, go‘zal tasnifotlar sohibidir”, – degan. Zahabiy: “Kimki ushbu imomning yozgan asarlariga nazar solsa, bu zotning ilm darajasi yuqori, ma’rifati keng ekaniga amin bo‘ladi”, – degan.

Imom Tahoviy tafsir, hadis, aqida, fiqh va siyratga oid ko‘plab asarlar yozib qoldirgan. Ularning ayrimlari quyidagilardir:

1. Ahkamul Qur’an (Qur’on hukmlari);

2. Sharhu ma’onil osor ( Asarlarning ma’nolari sharhi);

3. Aqidatut Tahoviya (Tahoviy aqidasi);

4. Bayonu mushkilil osor (Asarlarning mushkilotlari bayoni);

5. Sharhu jomeis sag‘ir (Jomeus sag‘ir sharhi);

Imom Tahoviy rahmatullohi alayh hijriy 321 yilda Misrda vafot etgan.