Oldinlari “Quyosh harakat qilmaydi” deb o‘ylanar edi. Bu gap Qur’oni Karim oyatiga ziddir.

Alloh taolo Qur’oni Karimda shunday degan:

وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ

“Quyosh o‘z istiqrori uchun jarayon etar. Bu azizu o‘ta bilguvchi zotning taqdir qilganidir”. (Oyatda quyoshning o‘z istiqrori uchun ajratilgan makonda va zamonda jarayon etishi–harakatlanishi haqidagina gap ketmoqda.) (Yosin surasi, 38-oyat).

Darhaqiqat, Quyosh o‘zining barcha sayyoralari bilan birga juda katta tezlikda Somon yo‘li galaktikasining markazi atrofida aylanadi. U galaktika markazi atrofini 225 million yildan ko‘proq vaqtda bir marta to‘la aylanib chiqadi. Agar biz farazan Quyoshning harakatiga tashqaridan nazar solsak, uning harakati xuddi mavjli dengizdagi kemaning harakatiga o‘xshab, pastlab-ko‘tarilishdan iborat ekan. Qur’onning ushbu harakat haqidagi xabarida  وَالشَّمْسُ تَجْرِي (“Vashshamsu tajriy”) deyilgan. E’tibor bering “tajriy” fe’li ishlatilgan.

Biz yuqorida Quyoshning galaktika markazi atrofidagi harakati kemaning mavjli dengizdagi harakatiga o‘xshaydi dedik. Qur’oni Karimda kemaning harakati borasida ham bir necha oyatlar bor. Shulardan birini keltirsak:

أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِيُرِيَكُم مِّنْ آيَاتِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ

“Kemalar Allohning ne’mati ila sizga Uning oyat-belgilarini ko‘rsatish uchun dengizda yurganini ko‘rmadingmi?! Albatta, bunda har bir o‘ta sabrli va o‘ta shukrlilar uchun oyat-belgilar bordir” (Luqmon surasi, 31-oyat).

Bu oyatdagi kemaning dengizda yurishini ifoda etgan so‘z ham تَجْرِي (“tajriy”) bo‘lib kelgan.

Yuqoridagi oyatda Quyoshning harakatini ifoda etuvchi so‘z تَتَحَرَّكُ  (tataharraku – harakat qiladi), تَدُورُ (taduuru – aylanadi), تَسِيْرُ (tasiyru – sayr qiladi) tarzida emas, balki aynan تَجْرِي (tajriy) tarzida kelgan. Bu esa Quyoshning bir tekis emas, balki kemaning mavjli dengizdagi harakatiga o‘xshash harakat qilishiga ishoradir.

Shunday qilib, Alloh taolo Luqmon surasidagi oyatda kemaning harakatini “tajriy” so‘zi bilan bayon etdi. Yosin surasidagi oyatda Quyoshning harakatini ham “tajriy” so‘zi bilan bayon qildi. Bu esa yuqorida aytganimizdek, Quyoshning galaktika markazi atrofidagi harakati bir ko‘tarilib, bir tushish tarzidagi harakat ekaniga ishoradir.  

Endi bundan o‘n to‘rt asr oldin biror kishi Quyoshning harakat qilishi haqida, qilganda ham dengizda ketayotgan kemanikiga o‘xshash harakat qilishi haqida ma’lumotga ega bo‘lgan bo‘lishi mumkinmi? Albatta, yo‘q! Chunki o‘tgan asrda ham olimlar “Quyosh harakatlanmaydi” deb yurishardi. Quyoshning ham harakat qilishini insoniyat yaqin yillar ichida bildi.

Bundan bir ming to‘rt yuz yil oldin Qur’oni Karimda bu ilmiy haqiqatning o‘ta nozik iboralar bilan aytib qo‘yilgani Qur’on Allohning haq Kalomi ekaniga, u nozil qilingan inson – Muhammad sollallohu alayhi vasallam Allohning haq Rasuli ekanliklariga ochiq-oydin dalildir!

Subhanalloh!

Abduddoim Kahelning maqolasidan

Nozimjon Iminjonov tarjimasi