Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Yanvar, 2025   |   15 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:23
Quyosh
07:47
Peshin
12:37
Asr
15:37
Shom
17:22
Xufton
18:40
Bismillah
15 Yanvar, 2025, 15 Rajab, 1446

Sahoba va tobe’inlar namozi

17.12.2018   3921   7 min.
Sahoba va tobe’inlar namozi

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Aytishlaricha, sahoba Abdulloh ibn Zubayr sajdada juda uzoq qolarkanlar. Shunchalik jim turib qolarkanlarki, qushlar kelib, u kishining orqasiga qo‘narkan. U ba’zan sajda yoki ruku’da tuni bilan turarkan, g‘azot-urush paytida u namoz o‘qiyotgan masjid devorini o‘q teshib vayron qilgan ekan. Devordan bir parcha tosh otilib, Abdullohning soqoli va tomog‘i o‘rtasidan o‘tgan ekan. U shunda ham namozini qisqartirmabdi va g‘azablanmabdi. Bir kuni u namoz o‘qiyotganida o‘g‘li Hoshim uning yonida uxlayotgan ekan. Ilon shipdan tushib, bola atrofida aylanibdi. Bola uyg‘onibdi va qichqiribdi, barcha uy egalari bolaning atrofiga to‘planishibdi. Ular shov-shuv va qichqiriqlar bilan ilonni o‘ldirishibdi. Ibn Zubayr xotirjam va osoyishta namoz o‘qish bilan band ekan. Namozni o‘qib bo‘lib, xotiniga debdi: «Namoz vaqtida shov-shuv eshitdim, nima bo‘ldi?» Xotin hayqiribdi: «Alloh sizga rahm qilsin! Bolaning hayoti xavf ostida edi, siz zig‘ircha ham ahamiyat bermabsiz».

Abu Talha roziyallohu anhu bir kuni o‘z bog‘ida namoz o‘qirdi. Uning e’tibori shoxma-shox yurgan qushga tushdi, quyuq barglar orasidan uni topolmadi. Bir necha soniya ko‘zlari bilan qushni izladi va namoz rakati miqdori yodidan chiqdi. Bu xatosidan o‘ziga g‘azabi ziyoda bo‘ldi. To‘g‘ri Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga borib shunday dedi: «Ey Allohning Rasuli, mening bu bog‘im namozimga nuqson yetishiga sabab bo‘ldi, men uni Alloh yo‘lida in’om etaman. O‘zingiz qanday ravo ko‘rsangiz, undan shunday foydalanavering».

Usmon roziyallohu anhu zamonida bir ansor bilan ham shunday voqea yuz bergan. U o‘z bog‘ida namoz o‘qirdi. Daraxt shoxlari pishgan shirador xurmolar mo‘l-ko‘lligidan egilib qolgandi, bu uning e’tiborini o‘ziga tortdi, mamnun bo‘ldi. Ammo bu rakat miqdorini unutishga sabab bo‘ldi. Jahli chiqib, uni namozdan chalg‘itgan bog‘dan voz kechishga ahd qildi. U Usmon roziyallohu anhuning oldilariga kelib, bog‘dan Alloh yo‘lida foydalanishini iltimos qildi. Hazrat Usmon roziyallohu anhu bog‘ini ellik ming dirhamga sottirib, pulni Islom ehtiyojiga sarfladilar. Bu sahobalarning namozga e’tiqodi naqadar yuksakligini ko‘rsatadi.

Abdulloh ibn Mas’ud roziyallohu anhu namozga turganlarida (huzurning haybatidan) taxlangan libos kabi bo‘lib qolarkanlar. Namoz chog‘i uydagilarning gap-so‘zini ham eshitmas ekanlar. Ba’zan uydagilar: «Jim, ovoz chiqarmanglar, Abdulloh namoz o‘qiyapti», deyishsa, u kishi: «Istaganlaringizni gapiravering, men namozdalik paytimda gaplaringizni eshitmayman», deganlar.

Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu ko‘z (pardasi) og‘rishidan iztirob chekardi. Tabib unga shunday dedi: «Davolash mumkin, faqat ehtiyot chorasini ko‘rishing kerak. Besh kunlab yerga mukka tushishdan o‘zingni tiyib turishing lozim. Shu bois sajdani ado etishda taxta moslamadan foydalanishing mumkin». U dedi: «Bunaqa bo‘lishi mumkin emas, bu ahvolda men bir rakat ham namoz o‘qiy olmayman. Men Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam shunday deganlarini eshitdim: «Biror kimsa bilib turib xato namoz o‘qisa, qiyomat kunida Allohning g‘azabiga duchor bo‘ladi».

Ibn Abbos roziyallohu anhu deydi: «Bu odamlar savdoga mukkasidan ketgan, ammo ular azonni eshitishlari bilan hamma narsani tashlab, masjid tomon shoshiladilar».

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam urushdan qaytayotib, bir joyda to‘xtab tunashga qaror qildilar. So‘radilarki: «Bugun tunda bu joyni kim qo‘riqlaydi?» Muhojir Ammor ibn Yosir roziyallohu anhu va ansor Abbal ibn Bishr o‘z xizmatlarini taklif etishdi. Ikkalovi qir tepasida dushmanning tasodifiy tungi hujumiga qarshi soqchilik qilib turishdi. Abbal Ammorga dedi: «Kel, navbati bilan kuzataylik. Tunning yarmida sen uxlaganingda men uyg‘oq bo‘lay, qolgan yarmida men uxlaganimda sen qorovullik qil». Ammor rozi bo‘ldi va uxladi. Abbal namoz boshladi. Biroq dushman kuzatuvchisi olisdan qorong‘uda belgilab qo‘ygan ekan, unga kamon o‘qini otdi. Uni payqab, Abbal qimir etmadi, dushman unga tegmadi, deb o‘ylab, yana va yana o‘q otdi. Abbal har bir o‘qni olib, egasiga qaytarib otaverdi, nihoyat hamrohi uyg‘onib qoldi. Dushman ular ikkalovini birga ko‘rgach, u yerda ular ko‘pchilik bo‘lishsa kerak, deb qochib qoldi. Ammor Abbalning uch joyidan qon oqayotganini payqab qoldi va: «Subhanalloh! Nega meni ertaroq uyg‘otmading?» dedi. Abbal javob berdi: «Namozda «Kahf» surasini o‘qiy boshlagan edim. Men uning qisqa bo‘lishini yoqtirmasdim, ammo menga uchinchi marta o‘q uzilganida Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning xavfsizliklariga mening o‘limimning katta aloqasi borligini bildim. Shuning uchun namozni tamomlab, seni uyg‘otdim. Biroq ana shu hayiqish bo‘lmasa, meni o‘ldirib qo‘yishganida ham surani tamomlamay ruku’ga bormagan bo‘lardim»

Izoh: Hanafiy mazhabiga ko‘ra qon oqishi bilan tahorat buziladi, shofe’iy mazhabi qoidasida binoan bunday emas, Abbal ikkinchi qoidaga rioya qilgan bo‘lishi mumkin.

Kimdir Xalaf ibn Ayyubdan: «Namoz vaqtida pashshalar g‘ashingizga tegmaydimi?» deb so‘radi. U shunday javob qildi: «Hatto gunohkor bandalar hukmdorning qiynoqlariga bardosh beradilar, ularning bu bardoshlari, chidamliliklariga tasanno. Nega men Xojam huzurida turib, arzimas pashshalarning xarxashasiga bezovta bo‘larkanman?»

Muslim ibn Yasir namozga turganida o‘z oila ­a’zolariga der ekan: «Sizlar suhbatlashaveringlar, nima gapirganlaringni men bilmasam bo‘ldi». Bir kuni u Basraning jome’ masjidida namoz o‘qirdi. Masjid devorining bir bo‘lagi yiqilib tushdi, hamma jonini qutqarish uchun qochib qoldi, biroq u (Ibn Yasir) shovqinni ham eshitmadi.

Xotami Asom roziyallohu anhudan «Namozni qanday o‘qiysiz?» deb so‘raganlarida, u zot bunday javob qilgan ekanlar: «Namoz vaqti yaqinlashganida yaxshilab tahorat olaman, namoz o‘qiydigan joyimga borib o‘tiraman, aqlimni jamlab, keyin namozga turaman. Ka’bani ikki qoshim o‘rtasida, Sirot ko‘prigini oyog‘im ostida, jannatni o‘ng tomonimda, jahannamni chap tarafimda, o‘lim farishtasini tepamda tasavvur etib, qo‘rquv va umid bilan olamlar Rabbi huzurida turaman. Tafakkur qilib takbir aytaman, og‘ir-og‘ir va ma’nosini o‘ylab Qur’on o‘qiyman, tavozu’ bilan ruku’ qilaman, xushu’ bilan sajdaga boraman. O‘ng oyog‘imni tik qilib, chap oyog‘im ustiga o‘tiraman, namozimni ixlos va samimiyat bilan ado etishga harakat qilaman».

 

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf
“Mo‘minning me’roji” kitobidan

 

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Umaviylar davri

13.01.2025   4628   7 min.
Umaviylar davri

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Abdulloh roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Odamlarning eng yaxshisi mening asrimdagilar, so‘ngra ularga yaqinlar, so‘ngra ularga yaqinlar», dedilar (Buxoriy, Termiziy, Ibn Moja, Ibn Hanbal rivoyat qilishgan).

Musulmon ummati tarixidagi eng yaxshi davr Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va u zotning sahobalari yashab o‘tgan asr bo‘lib, u tarix zarvaraqlaridan «Saodat asri» degan nom bilan joy oldi. Keyingi asr to‘rt buyuk sahoba boshchiligida olib borilgan asrlarga tatigulik ishlar sababli «Roshid xalifalar davri» degan nom bilan tarix sahifalariga bitib qo‘yildi. Keyingi asr «Umaviylar asri» deya atalib, mana shu davrdan pog‘onama-pog‘ona pastlash holati kuzatildi.

Umaviylar davlati Umayya ibn Abdushshams ibn Abdumanofga nisbat beriladi.

Umayya ismli ushbu shaxs johiliyat davrida Quraysh urug‘laridan birining boshlig‘i bo‘lib, amakisi Hoshim ibn Abdumanof bilan har doim Qurayshning rahbarligini talashib kelar edi. Islom kelgach, mazkur talashuv ochiq-oydin dushmanlikka aylandi: Banu Umayya qabilasi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga, u zotning da’vatlariga qarshi turdi; Banu Hoshim qabilasi esa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga barcha ishlarda ko‘makdosh bo‘ldi, u zot sollallohu alayhi vasallamni dushmanlarning yomonliklaridan himoya qildi.

Banu Umayya odamlari Makka fathi davrida boshqa ilojlari qolmaganidan keyingina Islomni qabul qilishdi. Dastlabki asrlarda Islomda peshqadam bo‘lgan urug‘larning eng katta bobosi Abdumanof hisoblanadi.

Banu Umayya (umaviylar) tarixini buzish

Banu Umayyaning tarixi tafsilotlariga e’tibor beradigan bo‘lsak, uning buzib ko‘rsatilganligi, ularni ko‘proq qoralash holatlarini kuzatamiz. Bu ishlarning ko‘pchiligi ularning asosiy siyosiy xusumatchilari – abbosiylar tomonidan qilingan, chunki tarixga oid kitoblarning ko‘p qismi aynan abbosiylarning hukmdorlik davrida yozilgan. Shuningdek, shiy’alar, xavorijlar, tarixni yaxshi bilmay turib og‘zaki so‘zlab yuradigan omi kishilar ham Banu ­Umayyaning siyosiy dushmanlari hisoblanib, ular ushbu qabilaning juda ko‘p tuhmatlarga qolishiga ham sabab bo‘lgan.

Bu tuhmat va qoralashlar turli-tuman bo‘lib, asosiy e’tibor Banu Umayyaning obro‘sini to‘kadigan tarixiy hodisalarga qaratilgan, ular bo‘rttirib ko‘rsatilgan. Ushbu hodisalarni nishon qilib, ularning qadrini tushirishga olib boradigan gaplar aytilgan:

1. Banu Umayyaning ilk davrda Islomga qarshi turganlari, Islomni kechikib qabul qilganlari juda ko‘p takrorlanadi, lekin ularning Islomga kirganlaridan keyingi buyuk ishlari, jumladan, ko‘plab yurtlarni fath etishda ko‘rsatgan xizmatlari mutlaqo eslanmaydi.

2. Banu Umayya davrida sodir etilgan musibatlar bo‘rttirib gapiriladi. Karbalo voqeasi, imom Husayn va u kishining oilalarining qatl etilishi, Harra voqeasi, Madinadagi Haramni e’tiborsiz qo‘yish, manjaniq bilan Makkaga tosh otish masalalari shular jumlasidandir.

3. Abdulloh ibn Zubayr roziyallohu anhuning qatl qilinishi, Zayd ibn Aliy ibn Husaynning qo‘zg‘aloni va u kishining qatl qilinishi, shuningdek, boshqa taraflarda sodir bo‘lgan xatolarni e’tiborga olmaslik, xalifaga qarshi chiqish, toatni buzish kabi ishlarni Banu Umayyaga katta ayb qilib, ularga qarshi keng targ‘ibot ishlari amalga oshiriladi.

4. Banu Umayyaning dushmanlari tomonidan ularning insoniy nafsidagi zaiflik nuqtalariga alohida e’tibor beriladi, Banu umayyalik ba’zi kishilardan sodir bo‘lgan xatolar bo‘rttirib gapiriladi, biroq yaxshiliklari berkitiladi. Xususan, hazrati Usmon roziyallohu anhu haqlarida bu ochiq-oydin ko‘rinadi.

5. Abu Sufyon va Muoviya roziyallohu anhumo haqlarida ham bu kabi noo‘rin gaplar nihoyatda ko‘paygan. Banu umayyalik ba’zi voliylar botil ishlarni qiluvchi mutaassiblar deya sifatlanadi. Bu Hajjoj ibn Yusuf va Ziyod ibn Abiyhlar misolida ko‘rinadi.

6. Yazid ibn Muoviya hamda Valid ibn Yazid kabi xalifalar haqida ham ularga qarshi juda bo‘lmag‘ur mish-mishlar to‘planib tarqatilgan. Aslida esa musulmonchilik odobi bo‘yicha Banu Umayya davrida roshid xalifalar davridagidan ko‘ra bir oz pastlash – sustlashish bo‘lganini eslashning o‘zi kifoya qiladi. Vaqt o‘tishi bilan xatoga yo‘l qo‘yish ham asta-sekin ko‘payib borgan. Banu Umayya davridagi musulmonlar jamiyati har jihatdan roshid xalifalar jamiyatiga yaqin bo‘lgan. Lekin qo‘lga kiritilgan o‘ljalar, mol-mulkning ko‘payishi natijasida katta-katta uylar, qasrlar qurish, shuningdek, cho‘ri tutishning ommalashganligi bor. Shu bilan birga, Banu Umayyaning juda ko‘p yaxshi fazilatlari ham bo‘lganligi bor haqiqat, lekin ularga qarshi bo‘lgan tarixchilar bu fazilatlarni e’tiborga olmaganlar, balki unutib qo‘yganlar.

Ulardan ba’zilarini aytib o‘tamiz:

1. Hazrati Muoviya ibn Abu Sufyon roziyallohu anhu katta sahoba bo‘lib, u kishi Xalifa Aliy ibn Abu Tolib roziyallohu anhuga qarshi masalalarda ijtihod qilgan, faqat ijtihodi unchalik to‘g‘ri bo‘lmagan. Lekin baribir u zot odil kishilar safida qolgan. Zotan, barcha sahobalar roziyallohu anhum adolatlidirlar.

Banu Umayyaning eng katta arboblaridan biri sanalgan Marvon ibn Hakam tobe’inlarning birinchi tabaqasidan bo‘lgan. U Umar ibn Xattob roziyallohu anhu, Usmon roziyallohu anhu va boshqa katta sahobalardan hadislar rivoyat qilgan.

Yana bir Banu umayyalik Abdulloh ibn Marvon xalifa bo‘lishidan oldin ahli ilm va ahli fiqh bo‘lgan. Madinai munavvaraning katta olimlaridan hisoblangan.

Umar ibn Abdulaziz esa mujtahid imomlardan bo‘lgan. Ko‘pchilik u kishini roshid xalifalar qatorida sanaydi.

Banu Umayya qabilasining a’zolari qozilik ishlariga aralashmas edilar. Ular ko‘p joylarda ahli ilm va ahli fazllarning oldingi saflarida bo‘lganlar.

2. Banu Umayya davrida juda ko‘p buyuk islomiy fathlar bo‘lgan. Ular sharqda Xitoygacha, g‘arbda Fransiya va Andalus yurtlarigacha yetib borganlar.

3. Banu Umayya davrida Islom davlati tarixlar davomida misli ko‘rilmagan eng katta kengayishni boshidan kechirdi.

4. Banu Umayya davrida juda ko‘p qo‘riq yerlar o‘zlashtirildi, ular bog‘-rog‘larga aylantirildi, kanallar qazildi, shaharlar qurilib, obodonchilik ishlari olib borildi, atrof gullab-yashnadi, taraqqiy etdi.

Shu o‘rinda ta’kidlab aytamizki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning yuqoridagi «Odamlarning eng yaxshisi mening asrimdagilar, so‘ngra ularga yaqinlar, so‘ngra ularga yaqinlar» degan hadislari bejiz aytilmagan. Zero, Banu Umayya qabilasining a’zolari, rahbarlari va davlat boshliqlari Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning davrlariga yaqin asrda yashab o‘tganlar.

«Islom tarixi» ikkinchi juzi asosida tayyorlandi