Mo‘min-musulmonlarning juda ko‘p qismi, shu jumladan, rossiyalik musulmonlar uchun Buxoro va Samarqand shaharlari asrlar davomida islom ilmlarining o‘chog‘i bo‘lib kelgan. Bu haqda Rossiya musulmonlari diniy idorasi raisi, muftiy Shayx Ravil Gaynutdin janoblari Parij shahrida boshlangan “Islom va globallashuv muammolari” mavzusidagi XIV xalqaro musulmon forumida alohida ta’kidladi.
Shayx Ravil Gaynutdinning so‘zlariga ko‘ra, 2018 yilgi ushbu anjuman doirasida musulmon tamaddunining bir necha buyuk mutafakkirlari nomlari ulug‘lanadi. Shayx mana shunday mo‘tabar zotlar qatorida tavalludining 700 yilligi nishonlanayotgan Bahouddin Naqshband hazratlari va tavalludining 400 yilligi nishonlayotgan Boburiylar sulolasining vakili Sulton Muhammad Avrangzeb Bahodirni alohida qayd etib o‘tdi.
Shuningdek, u quyidagi so‘zlarni bayon etdi:
– Ushbu yubiley sanalariga hamohang ravishda mazkur anjuman ishtirokchilarining jo‘g‘rofiy uyg‘unlashuvida ham juda katta ramziy ma’no-mazmun bor. Bugun “Chishti” jamg‘armasi raisi Said Salmon Chishti ushbu yig‘inda ishtirok etmoqda. Mazkur tariqat asoschisi – Shayx Muyniddin Chishti hazratlari bilimlarining ko‘p qismini Buxoro, hozirgi O‘zbekiston zaminida olgan. O‘zbekiston muftiysi Usmonxon Alimov hazratlari ham bugun bizning oramizda fayz bag‘ishlab o‘tiribdilar. O‘zbekiston musulmonlari idorasi bugungi kunda ko‘p asrlar davomida O‘zbekiston zaminida to‘plangan ulkan diniy merosni qayta tiklash yo‘lida juda katta ishlarni amalga oshirmoqda. Musulmon jamoalarning juda katta qismi, shu jumladan rossiyalik musulmonlar uchun ham Buxoro, Samarqand va boshqa shaharlar asrlar davomida islom bilimlarining o‘chog‘i bo‘lganini e’tirof etamiz”, deya o‘z so‘zlarini yakunladi Rossiya musulmonlari rahbari Shayx Ravil Gaynutdin janoblari.
Xalqaro anjuman ishini saytimizda yoritishda davom etamiz.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi matbuot xizmati
Hazrat Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Qur’oni karimning sharhlovchisi sifatida hukm chiqarish vakolatiga ega edilar. Shunga binoan hadis hukm chiqarish bo‘yicha ikki asosiy sohani qamrab oladi.
Birinchi soha: Qur’oni karimda zikr etilgan hukmlarni yoritib berish.
Ikkinchi soha: Qur’oni karimda ko‘rsatilmagan masalalarni hukm shaklida belgilash.
Birinchi sohada hadis Qur’oni karim oyatlarini tafsir qiladi. Umumiy ma’noga ega bo‘lganini xoslashtiradi, ya’ni unga xususiy ma’no beradi, mutloq, ya’ni, qayd va shartsiz oyatlarni qaydlaydi.
Shu o‘rinda ba’zi bir misollar keltirib o‘tamiz. Qur’oni karimda “Namoz o‘qinglar” deb amr qilingan. Lekin namozlarning soni, sifati, rak’atlarining soni Payg‘ambarimiz alayxissalom tomonidan belgilangan va amalda ko‘rsatib berilgan. Bu esa mujmal iborani izohlash misoli.
Umumiy mazmunni xos qilish uchun misol. Qur’oni karimda meros tizimi umumiy ma’noda kelgan. Ya’ni meros qoldirish va meros olish huquqi berilgan. Lekin Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam meros olish uchun din birligi, qotil bo‘lmaslik va qul bo‘lmaslikni shart qilib qo‘yib uni xoslashtirganlar. Masalan, o‘z otasini o‘ldirgan yoki nohaq yo‘l bilan uning o‘limiga sabab bo‘lgan farzand otasidan meros olish xuquqidan mahrum bo‘ladi.
Ikkinchi soha bo‘yicha hadisga tegishli masalalar. Zarurat chog‘ida Qur’oni karimda aytilmagan biron bir yangi hukmni hadis hukm qilib belgilab beradi. Bu o‘rinda ayrim hukmlar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan maxfiy vahiy yoki ilhom orqali sodir bo‘lgan va ba’zilari u zotning ijtihodlari va shaxsiy fikrlaridan kelib chiqqan. Albatta, Payg‘ambarimiz alayhissalom ijtihod qilishda ham islom ruhi va falsafasini nazarda tutar edilar.
Bu o‘rinda ko‘p misollar berish mumkin. Masalan, momoga merosdan oltidan bir hissa berish, nikoh bitimining to‘g‘ri bo‘lishi uchun guvohlar shartligi, badan a’zolari xun bahosini belgilash kabi hukmlar kiradi.
Islom shariatida hadislarning o‘rni ahamiyatli ekani ko‘rinib turibdi. Hukmlar faqatgina Qur’oni karimning o‘zidan olinmaydi. Qur’oni karimda kelgan ko‘pgina hukmlar tafsilotini bilish uchun hadislar muhim ahamiyat kasb etadi. Balki shar’iy hukmlarning bir qanchasi hadislar orqali kelib chiqqan ekan.
Oybek Hoshimov,
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi.