بسم الله الرحمن الرحيم
Huquqimiz kafolati
الحَمْدُ للهِ الَّذِي أَمَرَ عِبَادَهُ بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ، وَنَهَى عَن البَغْيِ وَالظُّلْمِ وَالعُدْوَانِ، وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى نَبِيِّنَا محمد الَّذِي نَشَرَ العَدْلَ وَالأَمَانَ، وَحَفِظَ كَرَامَةَ الإِنْسَانِ، وَعَلَى أَلِهِ وَأَصْحَابِهِ الكِرَامِ، أَمَّا بَعْدُ
Muhtaram azizlar! Ma’lumki, muhtaram Yurtboshimiz bevosita tashabbuslari bilan Qoraqalpog‘iston Respublikasida “Imom Eshon Muxammad” jome masjidi rekonstruksiya qilinib, xalqimiz ixtiyoriga topshirilishi, Xorazm viloyatining Urganch shahridagi “Oxun bobo” masjidini qayta qurilishi, Qashqadaryo viloyatining Qarshi tumanidagi “Abu Muin Nasafiy” majmuasini tubdan yaxshilanishi, Surxondaryo viloyatida Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Samarqand viloyatida Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Buxoro viloyatida “Mir Arab” Oliy madrasasining ochilishi, Toshkent shahrida O‘zbekistondagi islom sivilizatsiyasi markazini hamda O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasini tashkil etilishi, Qur’oni karim musobaqasini yuqori darajada o‘tkazilgani, turli diniy mavzulardagi adabiyotlar yetarli darajada yetkazib berilayotgani, albatta bu – diniy sohada olib borilayotgan islohotlarning amaliy ifodasi hisoblanadi.
Alohida ta’kidlab o‘tish lozimki, so‘ngi yillarda umra ziyorati faqat bahor fasli va Ramazon mavsumida tashkil etilgan bo‘lsa, fuqarolarimizning vijdon erkinligi va diniy e’tiqodga bo‘lgan konstitutsiyaviy huquklarini to‘liq ta’minlash maqsadida joriy yildan umra safarini yil davomida amalga oshirish belgilandi. Hozirgi kunda mazkur topshiriq ijrosi to‘liq ta’minlanib, uch mingga yaqin ziyoratchilarimiz hozirgi kunga qadar umra amallarini bajarib, mamlakatimizga qaytib keldilar.
Ziyoratchilarimiz uchun barcha shart-sharoitlar to‘liq yaratilgan bo‘lib, Madina shahrida besh yulduzli “Pulman Zamzam” mehmonxonasi, Makka shahrida esa to‘rt yulduzli “Abraj al-Kisva” mehmonxonlari hizmat ko‘rsatmoqda.
E’tirof etishimiz lozimki, mazkur islohotlar huquqimiz kafolatlangani va erkinligimiz to‘liq ta’minlanayotganligidan dalolatdir.
Bu yutuqlarimizning barchasi yurtimizda hukm surayotgan tinchlik va xotirjamlik sabablidir. Bunda, albatta, yurtimizda qabul qilingan xalqaro me’yorlarga javob beradigan Bosh Qomusimizning o‘rni beqiyos.
Muxtaram jamoat! Bosh Qomusimizda keltirilgan qonun-qoidalarga bo‘ysunish, jamiyat farovonligi uchun mehnat qilish, uning tinchligi va xavfsizligini saqlashdan bo‘yin tovlamaslik – davlatning jamiyat oldidagi haqlaridan sanaladi. Alloh taolo O‘zining Kalomida shunday marhamat qiladi:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ
ya’ni: “Ey, imon keltirganlar! Allohga itoat etingiz, Payg‘ambarga va o‘zlaringizdan (bo‘lmish) boshliqlarga itoat etingiz! ...” (Niso surasi, 59-oyat).
Ushbu oyatdan Alloh va Uning Rasulining buyruqlariga itoat qilish bilan birga musulmonlar o‘zlaridan bo‘lgan din va davlat boshliqlariga ham itoat qilishning vojibligi ma’lum bo‘ladi. Modomiki rahbar yoki ota-onalar gunoh ishlarga buyurmas ekanlar, ularga itoat etish shar’an vojibdir (Imom Tahoviyning “Aqoid”iga qaralsin).
Asosiy qomusimizning muhim bo‘lgan bandlarida Alloh taolo tomonidan berilgan ulug‘ ne’mat – insonning hayoti daxlsizligi va vijdon erkinligi huquqi haqida ta’kidlanadi. Shuningdek, islom dinida oila va nikohga katta e’tibor qaratilib, jamiyatning ma’naviy holatini yaxshilashning asosiy omili oila deya e’tirof etilgan bo‘lib, qonunimizda ham bu borada oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini ekani, jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega ekani belgilangan.
Islom dini ko‘rsatmalarida ham insonlarning millati, irqiga qarab ajratish qoralanadi. Bu xususda Alloh taolo qo‘yidagicha marhamat qiladi:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
ya’ni: “Ey insonlar! Darhaqiqat, Biz sizlarni bir erkak (Odam) va bir ayol (Xavvo)dan yaratdik hamda bir-birlaringiz bilan tanishishlaringiz uchun sizlarni (turli-tuman) xalqlar va qabila (elat)lar qilib qo‘ydik. Albatta, Alloh nazdida mukarramrog‘ingiz taqvodoringizdir. Albatta, Alloh biluvchi va xabardor zotdir” (Hujurot surasi, 13-oyat).
Jamiyatdagi insonlarning o‘zaro haq-huquq va majburiyatlarni astoydil ado etib, joriy qonun-qoidalarga rioya qilib yashashi ijtimoiy adolat qaror topishida muhim o‘rin tutadi. Har bir shaxs yashash huquqiga ega ekanligi Qur’oni karimning ko‘plab oyatlarida bayon etilgan. Jumladan,
وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ
ya’ni: “Alloh taqiqlagan jonni nohaq qatl qilmang!” (An’om surasi, 151-oyat). Demak, hech kimsa boshqani yashash huquqidan nohaq mahrum etishi mumkin emas. Shuningdek, ta’lim olish, mehnat qilish, davolanish, e’tiqod, mulkka egalik huquqlari ham dinimizda hamma uchun birdek kafolatlangan. Bosh Qomusimizda ham aynan mana shu huquqlar alohida moddalar bilan kafolatlab qo‘yilgan.
Dinimizda, shuningdek, har bir kishi zimmasida o‘zi yashab turgan jamiyat, undagi odamlar va vatani oldida burch, majburiyatlari borligi ham bayon etilgan. Qur’oni karimda aytiladi:
وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ
ya’ni: “Allohga ibodat qiling va Unga hech narsani sherik qilmang! Ota-onalarga esa yaxshilik qiling! Shuningdek, qarindoshlar, yetimlar, miskinlar, qarindosh qo‘shni-yu begona qo‘shni, yoningizdagi xamrohingiz, yo‘lovchi (musofir)ga va qo‘l ostingizdagi (qaram)larga ham (yaxshilik qiling)!...” (Niso surasi, 39-oyat).
O‘zbekistonda millatlararo tinch-totuvlik, turli din vakillari o‘rtasida yaxshi munosabatlar, bag‘rikenglik hukm surayotgan oqilona siyosat – asosiy qonunimiz insonparvarlik, adolat tamoyillari asosida ishlab chiqilganini isbotidir.
Muhtaram jamoat! Mamlakatimiz xalqi murakkab tarixiy jarayonni boshdan kechirdi. Barcha qiyinchilik, jabr-zulm va adolatsizliklarga qaramay, buyuk ajdodlarining munosib avlodlari, jahonga dovrug‘i ketgan mashhur allomalarning qonuniy vorislari ekanini har tomonlama isbotladi. Allohning lutfu karami ila aziz va muqaddas istiqlolga erishdi. Xalqimiz nurli kelajak sari katta ishonch bilan qaramoqda va ulug‘ orzulariga yetmoqda.
Mustaqil ona diyorimizda yashovchi barcha xalqlar tomonidan yakdillik bilan qabul qilingan Asosiy Qonunimizda inson huquqlari, burch va vazifalari kabi vijdon erkinligi ham alohida belgilab qo‘yilgan.
Quyidagi oyatlar insonning qadr-qimmati naqadar yuqori ekanligi, har bir shaxsning haq-huquqlari Alloh tomonidan daxlsiz qilib belgilangani va kafolatlanganini ta’kidlaydi:
لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ ...
ya’ni: “Dinda majburlash yo‘q, to‘g‘ri yo‘l yanglish yo‘ldan ajrim bo‘ldi…” (Baqara surasi, 256-oyat).
Demak, har bir shaxs o‘z vijdoni va e’tiqodidan kelib chiqqan holda biror dinni o‘z ixtiyori bilan tanlashi, bunda hech qanday zo‘ravonlik bo‘lmasligi lozim.
Bu ham Konstitutsiyamizda o‘z aksini topgan: “Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan diniga e’tiqod qilish huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi” (31-modda).
Bundan tashqari, islom dini azaldan oila va nikohga katta e’tibor qaratib kelgan. Nasl-nasabni saqlash, jamiyatning ma’naviy holatini yaxshilashning asosiy omili oila deya e’tirof etilgan.
Konstitutsiyaning 63-moddasida ham oilaga alohida to‘xtalib o‘tiladi: “Oila – jamiyatning asosiy bo‘g‘inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo‘lish huquqiga ega”.
Shuningdek, shariatimizda ota-onaning farzandi oldida uchta burchi borligi aytiladi. Chiroyli ism qo‘yish, go‘zal xulq-atvorli etib tarbiyalash va voyaga yetgach, agar o‘g‘il bola bo‘lsa, soliha qizga uylantirish, qiz bo‘lsa – imon-e’tiqodli musulmonga turmushga berishdir. Bu borada ham islom dinimizning qarashlariga Asosiy Qomusimiz hamohang.
“Ota-onalar o‘z farzandlarini voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar” (64-modda).
Qur’oni karimda shunday deyiladi:
وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ ...
ya’ni: “...Ularni me’yorida oziqlantirish va kiyintirish otaning zimmasidadir...” (Baqara surasi, 233-oyat).
Ana shunday hamohanglik Konstitutsiyaning deyarli barcha moddalarida sezilib turadi. Unda O‘zbekiston hududida yashovchi har bir fuqaroning manfaatlari, huquq va burchlari qonun asosida belgilab qo‘yilgan. Asosiy Qonunimiz O‘zbekiston fuqarosining millati, irqi va dinidan qat’i nazar teng huquqli deb biladi.
Muhtaram jamoat! Xulosa qilib aytganda, kishilik jamiyatida qonunlarning ahamiyati juda ham katta. Darhaqiqat, adolatli qonunlar xalq farovonligi hamda dunyo va oxirat obodligining asosidir. Demak, muqaddas islom dinimiz qonun-qoidalariga rioya qilish bilan birga davlatimiz qonunlarida qayd etilgan insonparvarlik g‘oyalariga ham rioya qilishimiz zarur bo‘ladi.
Ilova: Muhtaram jamoat! Mav’izamiz davomida ba’zi oilaviy munosabatlar haqida suhbatlashamiz.
Ayollarga go‘zal muomala qilish dinimizda buyurilgan amallardandir. Bu haqda Alloh taolo Qur’oni karimda shunday marhamat qilgan:
وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا...
ya’ni: ...Ular (ayollar) bilan totuv turmush kechiringiz. Agar ularni yomon ko‘rsalaringiz, (bilib qo‘yingki) balkim sizlar yomon ko‘rgan narsada Alloh (sizlar uchun) ko‘pgina yaxshilik paydo qilishi mumkin (Niso surasi, 19-oyat).
Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ahli oilaga go‘zal muomalada bo‘lish kishining imoni komil ekanini namoyon etadigan, insoniyligini ko‘rsatadigan mezon deya uqtirib, shunday deganlar:
أَكْمَلُ الْمُؤْمِنِيْنَ إِيْمَانًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا، وَخِيَارُكُمْ خِيَارُكُمْ لِنِسَائِهمْ
ya’ni: “Mo‘minlarning imoni komilrog‘i – xulqi go‘zalrog‘idir. Sizlarning yaxshilaringiz – o‘z ayollariga yaxshi bo‘lganlaridir” (Imom Termiziy rivoyati).
Demak, shariatimizning mezoniga ko‘ra, kishi oshna-og‘aynisi, hamkasblari, rahbar-xo‘jayinlari, qarindosh-urug‘i, mahalla-ko‘yi hamda ota-onasi bilan yaxshi munosabatda bo‘lishining o‘zi bilan eng yaxshi inson bo‘la olmas ekan, balki o‘z ahliga yaxshi bo‘lgan kishi odamlarning eng yaxshisi hisoblanar ekan. Haqiqatan ham kishi qo‘l ostidagi, o‘zidan quyi, zaif odamlarga, o‘ziga qaram bo‘lganlarga bo‘lgan munosabat uning haqiqiy axloqini namoyon qiladi. Shuning uchun Rasululloh sallallohu alayhi vasallam o‘z ahli oilasiga yaxshi bo‘lgan kishini “odamlarning eng yaxshisi” demoqdalar.
BMT ma’lumotlariga ko‘ra, o‘tgan yili dunyo bo‘yicha 87 mingga yaqin xotin-qiz o‘ldirilgan. Ulardan 50 ming nafari uydagi zo‘ravonlik qurboni bo‘lgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, dunyoda uy zo‘ravonligi soni oshgan. Xususan, 2017 yilda yaqinlari yoki qarindoshlari zo‘ravonligi oqibatida hayotdan ko‘z yumgan ayollar soni 58 foizni tashkil etdi.
Albatta, bu holatlar dinimiz tomonidan qattiq qoralanadi. Lekin, afsuski, mazkur mudhish hodisalar musulmonlar istiqomat qiladigan hududlarda ham kuzatilgan.
Ma’lumki, kishi o‘z nikohidagi ayoliga yaxshi muomalada bo‘lishidan tashqari, uning yemoq-ichmog‘i, kiyim-kechagi va turar-joyi bilan ta’minlashi erlik vazifasidan hisoblanadi. Bu haqda Allox taolo Baqara surasida bunday deydi:
وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ…
ya’ni: “U(ona)larni ma’ruf ila yedirib, kiyintirish otaning zimmasidadir” (Baqara surasi, 233‑oyat).
Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ayollarning nafaqalariga befarq bo‘lmaslikka undab, ularga berilgan har bir luqmada savob borligini biz ummatlarga bildirganlar:
إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ نفقَةً يحتَسبُها فَهِي لَهُ صدقَةٌ
(متفقٌ عَلَيهِ)
ya’ni: “Kishi o‘zining ahli ayoliga savob umidida nafaqa qilsa, bu uning uchun sadaqadir” (Muttafaqun alayh).
Afsuski, hozirgi kunda ba’zi erlar o‘z zimmasidagi vazifalarini unutib, o‘z zimmasida bo‘lgan nafaqai ro‘zg‘orga beparvolik qilmoqda. Natijada ayollar turli yo‘llar orqali o‘zining nozik xilqatiga munosib bo‘lmagan kasblar bilan mashg‘ul bo‘lishi, hatto mardikor bozoriga chiqib, pul topish holatlari uchramoqda. Bundanda achinarlisi – ba’zi ayollar chet ellarga borib, qanchadan-qancha mashaqqatlarni boshidan o‘tkazib, dinimiz va o‘zbekchiligimizga to‘g‘ri kelmaydigan yo‘llar bilan pul topishga urinmoqda.
Ochig‘ini aytganda, hozirgi ba’zi odamlar oilaviy tutumda, er-xotin munosabatlarida, muomala va yurish-turishda ota-bobolarimiz tutgan yo‘lga, milliy va diniy qadriyatlarimizga zid bo‘lgan yo‘lni tutmoqdalar. Qayerdagi shariatimiz va milliyligimizga zid bo‘lgan oilaviy munosabatlarni o‘zlariga namuna qilib, turli muammolarga duch kelmoqdalar. Aslida esa musulmon kishi uchun Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning oilaviy munosabatlari va tutgan yo‘llari har taraflama yetarli namunadir! Unda sevgi-muhabbat, mehr-oqibat, axloq-odob, ta’lim-tarbiya va barcha go‘zal xislatlar o‘z ifodasini topgandir.
Alloh taolo xalqimiz hayotini bundan ham farovon aylasin! Yurtimizni turli xildagi samoviy va aroziy ofatu balolardan hifzu himoyasida saqlab, barchamizni O‘zi rozi bo‘ladigan amallar bilan yashab o‘tmog‘imizga muyassar qilsin! Omin!
Muhtaram imom-domla! Ushbu mavzuni yoritishda Imom Nasafiyning “Madorikut-tanzil” va Abu Lays Samarqandiyning “Bahrul-ulum” nomli tafsirlari hamda undan boshqa mo‘tabar manbalarga murojaat qilgan holda atroflicha bayon qilib berishingiz so‘raladi.
Barchamizga ma’lumki, har bir ota-ona o‘z farzandlarining istiqboli, baxt-saodati va kelajakda mustaqil hayot kechirib, jismoniy va ruhiy jihatdan barkamol avlod bo‘lib yetishishini niyat qiladi. Mana shu maqsadlarga yetishishda Islom dinining tom ma’nodagi ulug‘vor ta’limotiga amal qilish muhim ahamiyatga ega. Islom dinida bolalarni hali murg‘akligidanoq go‘zal axloq va odobga o‘rgatib borish tavsiya etiladi.
Dinimizda yoshlarni asosan rostgo‘ylik, va’daga vafo, omonatdorlik, kattaga hurmat, kichikka izzat, o‘zgalarga mehr-oqibatli bo‘lish kabi fazilatlar sohibi qilib voyaga yetkazishga katta ahamiyat qaratiladi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hadislarining birida bunday deganlar: “Ota o‘z bolasiga chiroyli odobdan ko‘ra yaxshiroq narsa bera olmaydi” (Imom Termiziy rivoyati).
Tarbiya inson kamolotining asosidir. Bizda farzand tarbiyasi har bir oila uchun asosiy vazifa bo‘lib kelgan. Hozirda ham yoshlar tarbiyasiga, ularning sifatli bilim olishlariga davlatimiz miqyosida katta ahamiyat berilmoqda.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev yoshlar bilan uchrashuvda shunday ta’kidlagan edilar: “Mening eng katta tashvishim, maqsadim — yoshlar tarbiyasi. Biz olgan marralar uchun bilimli avlod kerak. Buning uchun hamma sharoitlarni yaratishga harakat qilyapmiz. Sizlar esa vaqtning qadriga yetib, bor imkoniyatni ishga solib, o‘qishingiz kerak. Olgan bilimingiz, o‘rgangan kasb-hunaringiz kelajakda sizlarga qanot bo‘ladi”.
Bugungi kunda davlatimiz tomonidan yoshlarni qo‘llab-quvvatlashga, ularni aqlan va ma’nan yetuk avlod bo‘lib yetishishiga katta e’tibor qaratilmoqda.
Islom dini ta’limotida yoshlarni aqlan tarbiya qilish ham muhim masala sanaladi. Bunda ularni manfaatli ilm sohibi qilib tarbiyalash, fikriy va ilmiy jihatdan yetuk inson qilib kamolga yetkazish nazarda tutiladi. Islom dinida ilm deganda diniy ham dunyoviy ilmlar tushuniladi. Diniy ilm insonning ruhiy hayoti, uning e’tiqodiga oid bo‘lib, oxirati uchun zarur bo‘lsa, dunyoviy ilm uning jismoniy hayoti, dunyo obodligi uchun zarurdir.
Islom ta’limotlariga jonu dili bilan amal qilgan ajdodlarimiz, buyuk bobokalonlarimiz ham shariat, ham tariqat va ham ilm-fan sohasida butun dunyoga o‘rnak bo‘lganlar.
Buyuk shoir va mutafakkir Nizomiddin Alisher Navoiy hazratlari yozganidek, “Kitob – beminnat ustoz, bilim va ma’naviy yuksalishga erishishning eng asosiy manbai”.
Inson dunyoda yashar ekan, o‘z hayotini go‘zal o‘tkazishga harakat qiladi. Turmushning farovon bo‘lishi, jamiyatning taraqqiy etishi esa faqat ilm-fan bilan bo‘ladi. Qayerda ilm-fan rivoj topsa, o‘sha yerda tarqqiyot bor. Ilm-fanning rivoji esa ilm egalari – olimlar bilan bo‘ladi.
Islom dini musulmonlarni doimo ilmga undagan. Chunki inson shaxsiyatini ilmdan boshqa hech narsa to‘g‘ri yo‘lga sola olmaydi, taraqqiyotga ham erishtira olmaydi.
«Bilimli inson quyoshga o‘xshaydi, kirgan joyini yoritadi».
Ha, ilm qorong‘uliklarni yorituvchi mash’aladir. Qorong‘ulikda qolgan har bir kishi unga muhtoj. Yuksak pog‘onalarga ilm narvoni bilan chiqiladi. Taraqqiy etishni va kamolot topishni istasak ilmning etagini mahkam ushlaylik.
Shunday ekan, biz musulmonlar o‘z farzandlarimizni bugungi kun talablari asosida tarbiyalashimiz, ularni zamonaviy ilm va kasb-hunarga yo‘naltirishga bor kuchimizni sarflashimiz lozim. Shunda farzandlarimiz xorij mamlakatlariga ishlash uchun “qora ishchi” bo‘lib emas, balki mutaxassis sifatida boradilar.
So‘nggi yillarda Yurtboshimiz tomonlaridan yoshlarni zamonaviy kasb-hunarlar va chet tiliga o‘rgatish bo‘yicha ilgari surilgan “1000 dasturchi”, “Ikki til, bir kasb” loyihalaridan ham aynan shu ezgu maqsad ko‘zlangan...
Albatta, musulmon inson o‘zga insonlarga avvalo o‘zining yuksak axloqi bilan namuna bo‘lishi kerak. Zero, insonlar xulqi go‘zal kishini yaxshi ko‘radilar. Shuning uchun ham Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Islomga chaqirishni boshlaganlarida qarindoshlarini “Ey Bani Fihr, ey Bani Adiy” deb chaqirdilar. Barcha to‘plandi, uyidan chiqishga imkoni bo‘lmagan kishilar nima bo‘layotganini bilib kelish uchun odam jo‘natdilar. Rasululloh alayhissalotu vasallam: “Agar men sizlarga mana bu tog‘ etagidagi vodiyda otliqlar ustingizga bostirib kelishga tayyor turibdi, deb xabar bersam, menga ishonasizlarmi?”, dedilar. Ular: “Sizning biror marta yolg‘on gapirganingizni bilmaymiz, Sizga ishonamiz”, deyishdi. Shundan keyin u zot o‘zlarini Payg‘ambar qilib yuborilganlarini aytdilar.
Bu o‘rinda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam payg‘ambar ekanlarini turli hujjat va mo‘jizalar orqali isbotlash bilan e’lon qilmadilar. Balki, eng avvalo ularga o‘zlarining axloqlari haqida savol berib, o‘zlarining rostgo‘y ekanliklarini tasdiqlatib oldilar. Bundan ko‘rinib turibdiki, musulmon kishi o‘zga kishilarga eng avvalo amali, xulqi va odobi bilan namuna bo‘lishi kerak ekan.
Kishi husni xulqli bo‘lishi uchun ahli ilm va solih zotlarni suhbatlaridan bahramand bo‘lishi va ularni odob axloqlaridan o‘ziga namuna olishi ham ayni muddaodir. Bu haqda Ibn Vahb rahmatullohi alayh bunday deganlar: “Imom Molikning ilmlaridan ko‘ra, u zotning odoblaridan o‘rganganimiz ko‘proq bo‘ldi”.
Demak, husni xulq va odob kishida o‘z-o‘zidan shakllanib qolmas ekan. Balki uni ilm ahli bilan hamsuhbat bo‘lish, ulardan ilm olish bilan birga odob-axloqlarini o‘rganish bilan kasb qilinar ekan. Ushbu xislat o‘tgan salafi solihlarimizning go‘zal odatlaridan bo‘lgan.
Junayd Bag‘dodiy rahimahulloh aytadilar: “Garchi insonning ilmi va amali oz bo‘lsa ham, to‘rtta narsa uni yuqori darajalarga ko‘taradi: Hilimlik, tavoze’lik, saxiylik va husni xulqdir. Husni xulq imonning komilligidir”.
Luqmoni Hakimning o‘g‘li otasiga: “Ey otajon, inson uchun qaysi xislat yaxshiroq?” dedi. Otasi: “Din”, deb javob berdi. “Agar xislat ikkita bo‘lsa-chi?” deb so‘radi. Otasi: “Din va mol”, dedi. “Agar uchta bo‘lsa-chi?” dedi o‘g‘li. Otasi: “Din, mol va hayo”, dedi. O‘g‘il: “Agar to‘rtta bo‘lsa-chi?” dedi.
Otasi: “Din, mol, hayo va chiroyli xulq”, dedi. “Agar beshta bo‘lsa-chi?” dedi o‘g‘li. Otasi: “Din, mol, hayo, chiroyli xulq va saxiylik”, deb javob berdi. O‘g‘il yana: “Oltita bo‘lsa-chi?” deb ham so‘ragan edi, Luqmoni Hakim: “Ey o‘g‘lim, agar insonda mana shu besh xislat jamlansa, u pokiza, taqvodor, Allohga do‘st va shaytondan uzoq bo‘ladi” deb javob qildi. Mana shu beshta xislatlar borligi ham mo‘minlik sifatlaridandir.
Anas ibn Molik roziyallohu anhu aytadilar: “Albatta, banda chiroyli xulqi bilan jannatda oliy maqomga yetadi, garchi (nafl) ibodatini ko‘p qilsa ham”.
Inson yomon xulqi bilan boshqa insonlarni ko‘ngliga ozor beradigan bo‘lsa, o‘sha xulqi tufayli qilgan yaxshiliklari ham bekor bo‘ladi.
Kishi ilmga qancha muhtoj bo‘lsa, go‘zal xulqqa va odobga ham shuncha muhtojdir. Zero, ilm, go‘zal xulq va odob insonni kamolotga yetkazuvchi ikki qanotdir. Axloqi komil, bir-biriga mehribon va madadkor jamiyat baxtli va farovon jamiyatdir.
Farzandlarimiz ilm-ma’rifatli bo‘lishida eng katta mas’ul biz ota-onalar ekanimizni zinhor zinhor unutmaylik. Farzandim ilmli, odobli, kasb-hunarga ega bo‘lib, hayotda o‘z o‘rnini topib, oilasiga, vataniga, muborak diniga xizmat qiladigan, orzu-havaslaringizni ro‘yobga chiqaradigan inson bo‘lsin desak, hayotda turli keraksiz, ortiqcha hoyu-havaslarga berilib ketmasdan, ularning ehtiyoji uchun eng zaruriy badiiy, ilmiy, tanlagan kasbiga oid, dunyo va oxiratiga manfaat beradigan kitoblar, darsliklar olib berishga erinmaylik. Albatta, olib berib, ularni xursand qilib, qo‘llab-quvvatlab, shu kitoblarni birga o‘qiylik yoki o‘qishini albatta nazorat qilib turaylik.
Muhammad Quddus ABDULMANNON,
Xo‘jaobod tumani “Yetti chinor” jome masjidi imom noibi.