Bu muhtaram zot Abu Hozim A’raj nomi bilan mashhur bo‘lganlar. Abdurrahmon ibn Zayd rahmatullohi alayh: “Abu Hozimdan ko‘ra hikmat tiliga yaqin bo‘lgan biror kishini ko‘rmadim”, deganlar.

Hijratning 97 yilida musulmonlar xalifasi Sulaymon ibn Abdulmalik payg‘ambarlar otasi bo‘lmish Ibrohim alayhissalomning chaqiriqlariga “labbay” deb javob qilib, haj qilish niyatida muqaddas manzillarga safarga otlanadi. Uning karvoni umaviylar xalifaligi saltanati poytaxti Damashqdan intiqlik bilan Madinai munavvara sari yo‘l oladi.

Ravzai mutohharada namoz o‘qish, Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga salom berish quvonchi xalifaning qalbini egallab olgan edi. Xalifaning karvonida qorilar, muhaddislar, faqihlar, ulamolar, amirlar va sarkardalar jam edi.

Karvon Madinai munavvaraga yetib kelib yuklar tushirilgach, Madinaning mansabdor va e’tiborli kishilari xalifaga salom berishga va uni qutlashga bordilar. Lekin Madina qozisi, bohujjat olimi va ishonchli imomi bo‘lgan Salama ibn Dinor xalifaga salom berish va uni qutlashga chiqqanlar ichida yo‘q edi. Sulaymon ibn Abdulmalik ziyoratga kelganlar bilan salomlashib, diydorlashgach, suhbatdoshlaridan biriga qarab:

— Qalblar uchun ularni vaqti-vaqti bilan tozalab, zangini ketkazib turuvchi odam bo‘lmasa, temirni zang bosgani kabi, qalblarni ham zang qoplaydi, — dedi.

Suhbatdosh:

— Ha shunday, ey mo‘minlar amiri, to‘g‘ri aytasiz,-– deya uning gapini tasdiqladi.

Xalifa:

— Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning sahobalarini ko‘rib, ulardan ta’lim olgan, biz gunohkor bandalarga pandu nasihat qilib, qalblarimizni tozalaydigan, biror kishi yo‘qmi Madinada?

Davradagilar jo‘r ovozda:

— Ha bor, ey mo‘minlar amiri, Abu Hozim A’raj ana shunday zotlardandir, – dedilar.

Xalifa:

— Abu Hozim A’raj kim bo‘ladilar? – deb so‘radi.

Madina ulug‘lari:

— Salama ibn Dinor bir qancha sahobai kiromlarni ko‘rgan tobeinlardan biri. Hozirgi vaqtda Madinaning olimi va imomidir, – deb javob qildilar.

 Xalifa:

— Unday bo‘lsa hurmatlarini joyiga qo‘ygan holda huzurimizga taklif qilinglar, – deya iltimos qildi.

A’yonlar xalifaning taklifini Abu Hozimga yetkazganlarida, ulug‘ tobein taklifni qabul qilib, xalifa qarorgohiga keladilar. O‘z navbatida xalifa ham taklifni rad etmay qabul qilinganini qadrlab, Abu Hozimni yaxshi kutib olib, o‘ziga yaqin o‘ringa o‘tkazadi va malomatomuz ohangda:

— Bu ne jafo, ey Abu Hozim? — deydi.

Abu Hozim:

— Jafo tanish-bilishlar orasida bo‘ladi. Siz meni shu kungacha tanimas edingiz, men ham sizni ko‘rmagan edim. Bas, shunday ekan, men sizga qanday jafo yetkazishim mumkin? – dedi.

Shunda xalifa atrofidagilarga:

— Shayx uzrlarini to‘g‘ri bayon qildilar, xalifa uni xato malomat qildi, — dedi.

So‘ngra, Abu Hozimga yuzlanib:

– Ko‘nglimda yig‘ilib qolgan muhim masalalar bor, shularni sizga bayon qilsam, – dedi.

— Marhamat, ey mo‘minlar amiri, madad yolg‘iz Allohdandir, – dedi Abu Hozim.

— Ey Abu Hozim, nima uchun biz o‘limni yomon ko‘ramiz?

— Chunki biz dunyoyimizni obod qilib, oxiratimizni xarob qilganmiz... Shuning uchun obod joydan xarob joyga chiqishni yomon ko‘ramiz.

— Rost aytdingiz, ey Abu Hozim, ertaga, Qiyomat kuni biz uchun Allohning huzurida qanday narsalar hozirlangan ekanini juda bilgim keladi?.

— Amalingizni Allohning Kitobiga solib ko‘rsangiz, hammasi ayon bo‘ladi.

— Uni Alloh taolo Kitobining qayeridan topaman?

— Kalimasi oliy Zotning ushbu so‘zidan topasiz: “Shak-shubhasiz, yaxshilar (ya’ni mo‘minlar) jannat ne’matlaridandirlar. Shak-shubhasiz, fisq-fujur qiluvchi kimsalar do‘zaxdadirlar” (Infitor: 13-14).

— Allohning rahmati qayerda qoldi?

— “Allohning rahmati ezgu ish qiluvchilarga yaqindir”  (A’rof, 56).

— Allohning huzuriga qay holda borilarkin?

— Yaxshi amal qiluvchi odam, uzoq muddat ayriliqdan so‘ng oila a’zolari huzuriga qaytayotgan kishi kabi kelur. Yomon amal qiluvchi esa xojasidan qochgan qulni ushlab, xojasi huzuriga sudrab olib kelinayotgan qul kabi kelur.

Xalifa yig‘lab yubordi. So‘ng:

— Ey Abu Hozim, qanday qilsak solihlardan bo‘lamiz? – deb so‘radi.

Abu Hozim:

— Takabburlikni tashlab, tavozeli bo‘lsangiz solihlardan bo‘lasiz.

— Mol-dunyo haqida nima deysiz va unda Alloh taologa taqvo qilish yo‘li qanday?

— Mol-dunyoni haq bilan olasizlar va uni egalariga berasizlar... Uni barobar taqsimlab, qo‘l ostingizdagilar orasida adolat qilasizlar.

— Ey Abu Hozim, odamlarning afzali kim?

— Amalli va taqvo egalari odamlarning afzalidir.

— Eng adolatli so‘z qaysi so‘z?

— Qo‘rqib yoki undan biron narsa umid qilib turgan odam qarshisida kishining aytgan haq so‘zi, eng adolatli so‘zdir.

— Eng tez ijobat bo‘ladigan duo qaysi?

— Chiroyli amal qiluvchi kishining, chiroyli amal qiluvchi kishilar haqiga qilgan duosi.

— Sadaqalarning afzali-chi?

— Mol-dunyosi oz kambag‘al kishining, o‘zidan ko‘ra muhtoj bechora kambag‘alga minnat qilmay va ozor bermay bergan sadaqasidir.

— Eng aqlli kishi kim?

— Alloh taologa itoat qilgan va g boshqalarni ham shunga yo‘llagan kishi.

— Eng ahmoq kishi kim?

— Zolim do‘stining nafs-havosiga ergashib ketgan, birovning dunyosi evaziga o‘z oxiratini sotib yuborgan kishi.

— Ey Abu Hozim, bizga hamroh bo‘lib yurmaysizmi, siz bizdan, biz sizdan nasibador bo‘lardik?!

— Yo‘q, ey mo‘minlar amiri, sizga hamroh bo‘la olmayman.

— Nega?

— Sizlarga yon bosib qolishim natijasida Alloh menga bu dunyo azobini ham va oxirat azobini ham tottirishidan qo‘rqaman.

— Ey Abu Hozim, biron hojatingiz bo‘lsa ayting.

Abu Hozim biron narsa demay jim turgan edilar.

Xalifa yana qayta:

– Ey Abu Hozim, biron hojatingiz bo‘lsa ayting, siz uchun har qanday hojat bo‘lsa ham o‘tab beramiz, — dedi.

— Hojatim, meni do‘zaxdan qutqarib, jannatga olib kirib qo‘ysangiz.

— Bu mening qo‘limdan kelmaydi, ey Abu Hozim.

— Mening bundan boshqa hojatim yo‘q, ey mo‘minlar amiri.

— Mening haqimga duo qiling, ey Abu Hozim.

— Ey Alloh, agar mana shu bandang Sulaymon Senga yaqin bandalaring qatorida bo‘lsa, unga ikki dunyo yaxshiligini oson qil. Agar Senga dushmanlardan bo‘lsa, uni solihlar jumlasidan qilib, O‘zing yaxshi ko‘rgan va rozi bo‘ladigan yo‘lga boshlab qo‘y.

Shunda o‘tirganlardan biri:

— Yaxshi gap aytmadingiz, mo‘minlar amirini Allohning dushmanlari safiga qo‘shib, xalifamizni ranjitdingiz, — dedi.

Abu Hozim:

— Aksincha, sizning bu gapingiz yaxshi gap bo‘lmadi, shuni bilingki, Alloh taolo: “Albatta uni odamlarga ochiq bayon qilursizlar va yashirmaysizlar...” deb ulamolardan haq so‘zni so‘zlashga ahdu paymon olgan edi. So‘ng xalifaga yuzlanib:

— Ey mo‘minlar amiri, bizdan avval o‘tganlarning amirlari ulamolarning ilmlariga qiziqib, ularning huzuriga tavozu bilan  borar edilar. Shuning uchun ular yaxshilik va xotirjamlikda yashadilar. Keyin himmati past kishilar paydo bo‘ldi, ular amirlar huzuridagi arzimas dunyoni qo‘lga kiritish uchun ilm o‘rgandilar, amirlar bunday olimlarni nazarga ilmay qo‘ydilar. Natijada bu olimlar xor bo‘lib ojiz qoldilar va Allohning ham nazaridan tushdilar. Agar ulamolar amirlar qo‘llaridagi narsalardan o‘zlarini tortganlarida, amirlar ularning ilmlariga intilardilar. Lekin ulamolar amirlardagi narsalarga intildilar, amirlar esa ulardan o‘zlarini tortdilar va ularni qadrlamay qo‘ydilar.

Xalifa:

— Gapingiz haq.  Ey Abu Hozim, menga yana nasihat qiling, sizdan ko‘ra hikmatli so‘z aytishga yaqinroq bo‘lgan biron kishini ko‘rmagan edim.

Abu Hozim:

— Agar nasihatga quloq tutadiganlardan bo‘lsangiz, sizga qilgan nasihatim yetarlidir... Agar nasihatni olmaydiganlardan bo‘lsangiz, ipsiz kamondan o‘q otganimdan ne foyda.

Xalifa:

— O‘tinib so‘rayman Ey Abu Hozim, menga nasihat qiling.

Abu Hozim:

— Mayli, nasihat qilaman, lekin qisqa aytaman. Rabbingizni ulug‘lang, Uni poklang, Sizni qaytargan yerda ko‘rinishdan va sizni buyurgan yerda ko‘rinmay qolishdan saqlaning, – dedi.

So‘ng Abu Hozim salom berib chiqib ketdi.

Xalifa uning ortidan:

— Nasihatgo‘y olimga Alloh yaxshi mukofotlar ato etsin, — deb duo qilib qoldi.

***

Kunlarning birida Salama ibn Dinorning uyiga Abdurahmon ibn Jarir bilan uning o‘g‘li kelib, shayx bilan salomlashib o‘tirdilar va ikki dunyo yaxshiligini tilab duo qildilar. Odob peshvosi ulug‘ tobein ham ota-bolaning salomiga yanada chiroyliroq qilib alik olib, ularni iliq kutib oldilar va o‘rtalarida quyidagi suhbat bo‘lib o‘tdi.

Abdurahmon ibn Jarir:

— Ey Abu Hozim, qanday qilib uyg‘oq qalb sohibi bo‘la olamiz? – deb so‘radi.

Abu Hozim:

— Ichingizni o‘nglasangiz katta gunohlar kechiriladi. Banda agar gunohlarni tark etishga azmu qaror qilsa, unga yaxshilik eshiklari ochiladi. Aslo shuni unutmangki, ey Abdurrahmon, mol-dunyoning ozginasi ham bizni oxirat ishlarining ko‘pginasidan chalg‘itib qo‘yadi. Sizni Alloh taologa yaqinlashtirmaydigan har qanday narsa ne’mat emas, balki u jazo, azob, ofat va balodir.

Abdurrahmon ibn Jarirning o‘g‘li dedi:

— Bizning ko‘p shayxlarimiz bor, ularning qay biriga ergashaylik?

Abu Hozim:

— Ey o‘g‘ilcham, yolg‘iz qolganda Allohdan qo‘rqadigan va ayb bo‘ladigan ishlarga aralashishdan o‘zini pok tutadigan, yoshligidan o‘zini isloh qilgan, buni keksalik davriga qoldirmaganlariga ergashgin.

Ey o‘g‘ilcham, shuni bilginki, quyosh chiqqan har kun borki tolibi ilmga nafsu havosi bilan ilmi qarama-qarshi kelib, ikki raqib kurashgani kabi uning qalbida ular ham o‘zaro kurashadilar. Agar ilmi nafsu havosi ustidan g‘olib kelsa, o‘sha kun tolibi ilm uchun foydali kun bo‘ladi... Va agar nafsu havosi ilmidan g‘olib bo‘lsa, u kun tolibi ilm uchun ziyon, hasrat kuni bo‘ladi.

Abdurrahmon ibn Jarir:

— Ey Abu Hozim, bizni shukr qilishga ko‘p chorlaysiz, shukrning haqiqati nima?

Abu Hozim:

— Bizning har bir a’zoimizda shukrning haqi bor.

— Ikki ko‘zning haqi nima?

— Yaxshilikni ko‘rganingizda uni yoymoqligingiz, yomonlikni ko‘rganingizda esa yashirishingiz ikki ko‘zning shukridir.

— Ikki quloqning shukri nima?

— Yaxshilikni eshitsangiz uni qalbingizga joylab saqlab qo‘yishingiz, yomonlikni eshitsangiz ko‘mib tashlashingiz ikki quloq shukridir.

— Ikki qo‘lning shukri nima?

— Sizga tegishli bo‘lmagan narsani olmasligingiz va Allohning haqlaridan bo‘lgan haqni to‘smasligingiz ikki qo‘l shukridir. Shuni unutmangki, ey Abdurrahmon, kim til shukrini yetarli qilmasa va til shukriga dil shukrini va barcha a’zolar shukrini qo‘shmasa, bunday odamning misoli, libosini kiymay qo‘lida ushlab turgan kishiga o‘xshaydi, bu esa uni issiqdan ham sovuqdan ham saqlamaydi.

***

Bir yili Salama ibn Dinor Rum shaharlariga yo‘l olgan islom lashkari safida jangga bordilar. Lashkar ko‘zlangan manzilga yetishga oz qolganda, dushmanga qarshi jangga kirishdan oldin kuch to‘plab olish maqsadida bir oz dam olish uchun to‘xtaydi. Lashkar ichida umaviylar amirlaridan biri bor edi. Ana shu amir Abu Hozimga:

— Kelib bizlarga bir dars berib ketsinlar, — deb odam yubordi. Abu Hozim amirga javoban unga xat yozib yubordilar, xatda ushbular bitilgan edi:

“Ey amir, men shunday ahli ilmlarni ko‘rdim, ular dunyo ahliga dinni ko‘tarib bormas edilar. Dunyo ahliga dinni ko‘tarib borgan ahli ilmlarning birinchisi men bo‘lishimni istamasangiz kerak, deb o‘ylayman. Hojatingiz bo‘lsa oldimizga o‘zingiz keling. Sizga ham atrofingizdagilarga ham Allohning salomi bo‘lsin”.

Xatni o‘qigan amir Abu Hozimning huzurlariga borib, ko‘rishib salomlashgach:

— Ey Abu Hozim, bizga yo‘llagan maktubingizni o‘qiganimizdan so‘ng, nazdimizda martabangiz yanada ziyoda bo‘lib, qadringiz oshdi. Alloh sizni yaxshi mukofotlar bilan siylasin, bizga pandu nasihat qilsangiz.

Abu Hozim nasihat qila boshladilar, mana bu quyidagi satrlar aytgan so‘zlarining jumlasidandir:

— Qiyomatda qaysi amal siz bilan bo‘lishini yaxshi ko‘rsangiz, bu dunyoda shu amalni qilishga haris bo‘ling.

Oxiratda siz bilan qaysi amal bo‘lishini istamasangiz, bu dunyoda shu amaldan uzoq bo‘ling.

Shuni bilingki ey amir, agar sizda botilning bozori chaqqon bo‘lsa, bema’nilar, munofiqlar atrofingizga yig‘ilib oladilar. Va agar sizda haqning bozori chaqqon bo‘lsa, atrofingizga yaxshi odamlar yig‘ilib, haq ustida sizga yordamchi bo‘ladilar... O‘zingizga yoqqanini tanlab olavering.

***

Abu Hozimga o‘lim soati yaqinlashganida, atroflarida to‘planib turgan yaqinlari:

— O‘zingizni qanday his qilyapsiz, ey Abu Hozim? — deb so‘ragan edilar.

— Dunyoda qilib qo‘ygan yomonliklarimizdan najot topa olsak, dunyoda yo‘qotgan narsalarimiz bizga zarar bo‘lmas, — deb ushbu oyati karimani takror-takror o‘qib jon taslim qildilar: “Albatta iymon keltirib yaxshi amallar qilgan zotlar uchun Rahmon do‘stlikni (barqaror) qilur”.

Xalqaro aloqalar bo‘limi xodimi I.AHMЕDOV internet materiallari asosida tayyorladi.