بسم الله الرحمن الرحيم

TIL OFATLARI

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ الَّذِي خَلَقَ الْإِنْسَانَ وَعَلَّمَهُ الْبَيَانَ وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى رَسُولِهِ الْمُصْطَفَى وَالْمُجْتَبَى لِلْهِدَايَةِ إِلَى الْجِنَانِ الَّذِي حَذَّرَ أُمَّتَهُ مِنْ آفَاتِ اللِّسَانِ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ وَأَتْبَاعِهِ فِي كُلِّ زَمَانٍ وَمَكَانٍ

Hurmatli jamoat! Dinimizda mo‘minning so‘zi amali kabi e’tiborlidir. Tilning toati ham, isyoni ham katta bo‘ladi. Masalan, imon keltirish – tilning toati va kufr keltirish – tilning isyonlaridan biridir. Nikoh va taloq masalalarida ham mo‘min va mo‘minalarning bir og‘iz so‘zi hal qiluvchi ahamiyatga ega. Rozilikni ifodalovchi so‘z bilan ikki begona inson bir umrlik juftga aylanadi yoki ajralishni bildiradigan so‘z bilan er-xotin bir biridan ajraladi. Alloh taolo bandalarining har bir so‘zi hisobda ekanini bizga bildirib, shunday deydi:

مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ

  (سُورَةُ ق الْاَيَةُ-17)

ya’ni: “U biror so‘zni talaffuz qilsa, albatta, uning oldida hoziru nozir bo‘lgan bir kuzatuvchi (so‘zni yozib oluvchi farishta) bordir” (Qof surasi, 17-oyat).
Demak, farishtalar odamlar gapirayotgan, amalga oshirayotgan savob yoki gunoh so‘z va amallarni yozib boradilar hamda bu kitob qiyomat kunida o‘qib ko‘rishi uchun kishining o‘ziga taqdim etiladi.

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam Muoz ibn Jabalga dinimizda ishning boshi, asosi va cho‘qqisi nima ekanini aytib, mana shu yaxshiliklarning asli tilni saqlash bilan bo‘lishini bayon qildilar. Muoz raziyallohu anhu bundan ajablanib: “Hali gapirgan narsalarimizdan ham javobgar bo‘lamizmi?” deganlarida Payg‘ambarimiz shunday deydilar:  

... ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ، وَهَلْ يَكُبُّ النَّاسَ في النَّارِ على وُجُوهِهِمْ إِلاَّ حَصَائِدُ ألْسِنَتِهِمْ

(رَوَاهُ الْاِمَامُ التِّرْمِذِيُّ)

ya’ni: “...Onang senga yig‘lasin, odamlarni do‘zaxga yuzlari bilan yiqitadigan narsa faqat tillarining hosilidir” (Imom Termiziy rivoyati).

Mana shu hadisdan bilinadiki, tilni saqlash barcha yaxshiliklarning aslidir. Chunki tilning isyoniga: eng katta gunoh bo‘lgan shirk, Alloh taolo haqida bilmagan narsasini gapirish, yolg‘on guvohlik berish, sehr, bo‘hton, g‘iybat, chaqimchilik va boshqa so‘zga bog‘liq gunohlar kiradi.

Tilni saqlash to‘g‘risida Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam marhamat qiladilar:

...وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوِ لْيَصْمُتْ

(رَوَاهُ الْاِمَامُ الْبُخَارِيُّ)

ya’ni: “...Kim Allohga va oxirat kuniga imon keltirsa, yaxshi (gaplar)ni gapirsin yoki jim tursin” (Imom Buxoriy rivoyati).

Yolg‘on guvohlik berish haqida Qur’oni karimda shunday deyiladi:

فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ

  (سُورَةُ الْحَجِّ الْاَيَةُ-30)

ya’ni: “Bas, butlardan iborat najosatdan uzoqlashib, yolg‘on so‘zdan ham chetda bo‘lingiz!” (Haj surasi, 30-oyat). Oyati karimada yolg‘on guvohlikning butlarga sig‘inish bilan yonma-yon zikr qilinishi yolg‘on guvohlikning katta gunohligiga ishora qiladi.

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam katta gunohlarni sanab shunday ogohlantiradilar:

اَلشِّرْكُ بِاللهِ وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ وَقَتْلُ النّفْسِ وَقَوْلُ الزّورِ

(رَوَاهُ الْاِمَامُ التِّرْمِذِيُّ)

ya’ni: “Allohga shirk keltirish, ota-onaga oq bo‘lish, odam o‘ldirish va yolg‘on guvohlik berish” (Imom Termiziy rivoyati). Diqqat qilsak, hadisi sharifda ham yolg‘on guvohlik berish Allohga shirk keltirish va ota-onaga oq bo‘lish, odam o‘ldirish kabi katta gunohlar bilan birga zikr qilinmoqda.

G‘iybat  ham til ofatlarining kattasi va jamiyatda keng tarqalganidir. G‘iybat – bir kishini yo‘qligida unga yoqmaydigan gap (sifat) bilan yodga olishdir. G‘iybatni Qur’oni karimda vafot etgan birodarining go‘shtini yeyishga o‘xshatiladi:

وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ

وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ

 (سُورَةُ الْحُجُرَاتِ اَلْاَيَةُ-12)

ya’ni: “(O‘zgalar aybini qidirib) josuslik qilmangiz va biringiz biringizni g‘iybat qilmasin! Sizlardan biror kishi o‘lgan birodarining go‘shtini yeyishni xohlaydimi?! Uni yomon ko‘rasiz-ku, axir! Allohdan qo‘rqingiz! Albatta, Alloh tavbalarni qabul qiluvchi va rahmli zotdir” (Hujurot surasi, 12-oyat).

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam odamlar aybini axtarib, g‘iybat qilib yurishning yomon oqibatidan ogohlantirdilar:

يَا مَعْشَرَ مَنْ آمَنَ بِلِسَانِهِ وَلَمْ يَدْخُلِ الإِيمَانُ قَلْبَهُ ، لاَ تَغْتَابُوا الْمُسْلِمِينَ ، وَلاَ تَتَّبِعُوا عَوْرَاتِهِمْ فَإِنَّ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَةَ أَخِيهِ تَتَبَّعَ اللهُ عَوْرَتَهُ ، وَمَنْ تَتَبَّعَ اللهُ عَوْرَتَهُ يَفْضَحْهُ فِي جَوْفِ بَيْتِهِ

(رَوَاهُ الْاِمَامُ اَبُو دَاوُدُ وَالْاِمَامُ اَحْمَدُ)

ya’ni: “Ey tili bilan imon keltirib, qalbiga imon kirmaganlar! Musulmonlarni g‘iybat qilmanglar. Ularning ayblarini axtarmanglar. Kim birodarining aybini axtarsa, Alloh ham uning aybini axtaradi. Alloh kimning aybini axtarsa, uni uyida bo‘lsa ham, sharmanda qiladi” (Imom Abu Dovud va Imom Ahmad rivoyati). “Uyida bo‘lsa ham” degani, meni hech kim ko‘rmaydi, deb uyini ichida qilgan gunohini ham oshkor qilib qo‘yadi, ma’nosidadir.

Tuhmat (qazf) – zino va livota kabi fahsh ishlar bilan o‘zgalarni ayblashdir. Pok odamlarga bunday tuhmat qilish Qur’on, sunnat va ijmo’ bilan harom qilingandir. Bir to‘da tuhmatchilar Oisha onamizga jirkanch bo‘hton qilishdi. Alloh taolo o‘z kalomida mo‘minlarning onasini pokladi va bu qiyomatgacha keladigan ummatga ibrat bo‘lib qoldi.

Imom Buxoriy Abu Hurayra raziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam yettita halok qiluvchi (katta) gunohlarni sanadilar. Ularni ichida pokdomon, fahsh ishlardan bexabar ayollarga tuhmat qilishni ham katta gunoh sifatida aytib o‘tganlar:

اِجْتَنِبُوا السَّبْعَ الْمُوبِقَاتِ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ وَمَا هُنَّ قَالَ الشِّرْكُ بِاللَّهِ وَالسِّحْرُ وَقَتْلُ النَّفْسِ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَكْلُ الرِّبَا وَأَكْلُ مَالِ الْيَتِيمِ وَالتَّوَلِّي يَوْمَ الزَّحْفِ وَقَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ الْغَافِلَاتِ

(رَوَاهُ الْاِمَامُ الْبُخَارِيُّ)

ya’ni: “Yetti halok qiluvchi (gunoh)dan saqlaninglar”. “Ey, Allohning rasuli ular nimalar?” – deyishdi. Shunda: “Allohga shirk keltirish, sehr, Alloh (o‘ldirishni) harom qilgan jonni nohaq o‘ldirish, ribo yeyish, yetimning molini yeyish, jang kunida ortga qochish va oilali-pokiza, mo‘mina, (zinodan) bexabar ayollarni zinoda ayblash”, – dedilar (Imom Buxoriy rivoyati).

Yolg‘on – bir narsani aslidagidan o‘zgacha qilib xabar berish, ya’ni xabarning voqe’likka to‘g‘ri kelmasligidir. Alloh taolo mo‘minlarni yolg‘on gapirishdan qaytaradi:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ. كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ

(سُورَةُ الصَّفِّ اَلْاَيَةُ-2-3)

ya’ni: “Ey, imon keltirganlar! Sizlar nega o‘zlaringiz qilmaydigan narsani (qildik yoki qilamiz deb) aytursiz?! Sizlarning o‘zlaringiz qilmaydigan ishni (qilamiz, deb) aytishingiz Alloh nazdida katta nafrat (boisi)dir” (Saf surasi, 2-3-oyatlar).

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam har bir eshitgan narsasini gapirishdan qaytardilar:

كَفَى بِالْمَرْءِ كَذِبًا أَنْ يُحَدِّثَ بِكُلِّ مَا سَمِعَ )

رَوَاهُ الْاِمَامُ مَسْلِمٌ)

ya’ni: “Har bir eshitgan narsasini gapirish kishining yolg‘onchi ekaniga yetarli bo‘ladi” (Imom Muslim rivoyati).

Quyidagi hadisi sharifda esa rostgo‘ylik jannatga, yolg‘on esa do‘zaxga olib borishi ta’kidlanadi:

إِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى البِرِّ وَإِنَّ البِرَّ يَهْدِي إِلَى الجَنَّةِ وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَصْدُقُ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللهِ صِدِّيقاً وَإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الْفُجُورِ وَإِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللهِ كَذَّاباً

(مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ)

ya’ni: “Albatta, rostgo‘ylik yaxshilikka yetaklaydi, yaxshilik esa jannatga olib boradi. Kishi (doim) rost gapirganidan, Allohning nazdida siddiq (o‘ta rostgo‘y) deb yoziladi. Yolg‘on (fisqu) fujurga yetaklaydi, fujur esa do‘zaxga olib boradi. Kishi (doim) yolg‘on gapirganidan, Allohning nazdida kazzob (o‘ta yolg‘onchi) deb yoziladi” (Muttafaqun alayh). Demak, inson rost yoki yolg‘on gapirishga odatlansa, bu uning uchun tabiatga aylanadi va bu narsa Alloh taoloning nazdida bitib qo‘yiladi.

Chaqimchilik – o‘rtani buzish uchun bir odamning gapini boshqasiga yetkazish. Chaqimchilik to‘g‘risida Qur’oni karimda shunday deyiladi:

وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ 

سُورَةُ الْقَلَمِ اَلْاَيَةُ-10-11

ya’ni: “(Ey, Muhammad!) Har qanday tuban qasamxo‘rga (Valid ibn Mug‘iraga) itoat etmang! (U) g‘iybatchi, gap tashuvchi” (Qalam surasi, 10-11-oyatlar).

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam chaqimchi to‘g‘risida:

لَا يَدْخُلُ الجَنَّةَ نَمَّامٌ

(مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ)

 ya’ni: “Chaqimchi jannatga kirmaydi”, – dedilar (Muttafaqun alayh). Ali raziyallohu anhu: “Chaqimchi bir soatda bir oylik fitnani qiladi”, – der edilar.

Hurmatli jamoat! Ko‘rib turganimizdek, bo‘hton va asossiz xabar tarqatish, mish-mish tarqatish jamiyatimizga katta zarar yetkazadi. Jamiyat a’zolari o‘rtasida kelishmovchilik, bir-birini yomon ko‘rish, bug‘zu adovat urug‘larini ekadi. Ayniqsa, xalq g‘amida yurgan rahbarlar haqida asossiz tuhmatlar va noloyiq gaplar aytish, xalq bilan rahbarlari o‘rtasini buzishga harakat qilish qadimdan millat dushmanlari qo‘llagan usullardir. Buning yorqin misoli, Usmon raziyallohu anhuning shahid qilinishida namoyon bo‘ldi. Bir to‘da fitnachi, chaqimchilar voliylarni hazrati Usmonga qarshi qayrashdi, natijada tushunmovchilik kelib chiqdi va fitnachilar maqsadlariga erishdi. Hozirgi kunimizda yana bir xalq xizmatida bo‘lib turgan jamoat – olimlar, imom-domlalarni yomonotliq qilish, ular haqida bo‘hton so‘zlarni aytish, har xil haqoratli rasmlarni ishlash bu dinimizning “ildiziga bolta urish” hisoblanadi. Chunki xalq olimu ulamodan din diyonat, sabr-toqat va qanoat, qolaversa, odob-axloqni o‘rganadi. Ularni xalqqa yomon ko‘rsatish Allohning diniga dushmanlikning o‘zginasi! Dushmanlikdan boshqa narsa emas! Balki bu ishlarni qilayotganlar o‘zlarini naqadar og‘ir gunohkor bo‘layotganlarini his qilmayotgandirlar, lekin bu bilan dunyo va oxiratdagi javobgarlikdan qutilib bo‘lmaydilar.

Muhtaram jamoat! Mav’izamiz davomida ayollarga xususan, kishi o‘zining jufti haloliga chiroyli muomala qilish haqida so‘hbatlashamiz.

Bugun guvohi bo‘lganimizdek, BMTning Bosh Assambleyasi 25 noyabr kunini “Xalqaro Ayollarga nisbatan zo‘rovonlikka barham berish kuni” deb e’lon etib, barcha hukumatlar, xalqaro tashkilotlar, nodavlat tashkilotlarni mazkur kunda jamoatchilikni ushbu dolzarb muammo haqida xabardor etishga bag‘ishlangan tadbirlarni tashkillashtirishga chaqirdi.

Hozirda jahonda 25 noyabr – Ayollarga nisbatan zo‘ravonlikka barham berish Xalqaro kunidan boshlab 10 dekabr – Inson huquqlari kunigacha bo‘lgan davrni qamrab oluvchi 16 kunlik keng ko‘lamdagi tadbirlar tashkil etilmoqda. Asosiy maqsad butun dunyo bo‘ylab ayollarga nisbatan zo‘ravonlikka barham berishdir.

Aslida muqaddas islom dinimiz 14 asr avval ayol kishini hurmat va izzat qilishga buyurgan. Jumladan, musulmon kishi ayollarga, o‘zining jufti haloli, opa-singillariga xushmuomala va chiroyli munosabatda bo‘lishi ayni dinimiz talabidir. Bu haqda Alloh taolo Qur’oni karimda shunday marhamat qiladi: “Ular bilan totuv turmush kechiringiz” (Niso surasi, 19-oyat).

Har bir kishining qo‘l ostidagi ayoli u kishi uchun Alloh taolo tomonidan omonat qilib berilganligi haqida Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam “Vidolashuv haji”da shunday deganlar: “Ayollar borasida Allohdan qo‘rqinglar. Chunki sizlar Allohning omonati ila ularni qo‘lga kiritdingiz va Allohning kalimasi bilan ularning farjlarini o‘zlaringizga halol qilib oldingiz” (Imom Buxoriy rivoyati).

Bu borada Rasululloh sallallohu alayhi vasallam barchamizga o‘rnak va namuna bo‘lib shunday deganlar: “Sizlarning eng yaxshingiz ahli-oilasiga eng yaxshi (go‘zal muomalada) bo‘lganingizdir. Albatta, men ichlaringizda ahli-oilasiga eng yaxshi muomala qiladiganlaringizman” (Imom Termiziy va Imom Ibn Moja rivoyati).

Oilada yuksak ma’naviy muhitni tashkil etish juda muhim. Bunda oila a’zolarining, ayniqsa, er va xotinning o‘zaro bir-birlari bilan go‘zal munosabatda bo‘lishlari katta o‘rin tutadi. Birini g‘azabi kelganda  ikkinchisi o‘zini bosib, vazminlik va bosiqlik bilan muomalada bo‘lishi kerak, shu bilan birga, oilaviy sirlarni ko‘chaga olib chiqmasligi lozim.

Bu haqda salafi solihlarimiz bizga yaqqol o‘rnakdirlar. Abu Dardo xotiniga shunday deganlar:

قَالَ أَبُو الدَّرْدَاءِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ لِزَوْجَتِهِ: إِذَا غَضِبْتُ فَرَضِّنِي وَإِذَا غَضِبْتِ رَضَّيْتُكِ وَإِلَّا لَمْ نَصْطَحِبْ

ya’ni: “G‘azabim kelganda meni rozi qilishga urun, sening g‘azabing kelganda men seni rozi qilishga urunay. Aks holda birga yashay olmaymiz”.

Risoladagidek erkak hayoti davomida doim onasi va juftiga moddiy va ma’naviy ta’minot hamda g‘amxo‘rlik qiladi. Ular o‘rtasida adolat o‘rnatgan holda hayot kechiradi. Birini deb ikkinchisini ranjitmaydi. Zero, Alloh taolo Qur’oni karimda marhamat qiladi:

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ...

ya’ni: “Erkaklar xotinlar ustidan (oila boshlig‘i sifatida doimiy) qoim turuvchilardir. Sabab – Alloh ularning ayrimlarini ayrimlaridan (erkaklarni ayollaridan) (ba’zi xususiyatlarda) ortiq qilgani va (erkaklar o‘z oilasiga) o‘z mol-mulklaridan sarf qilib turishlaridir...” (Niso surasi, 34-oyat).

Bu oyat bilan Alloh taolo erkakning oiladagi o‘rnini belgilab berdi.

Shundan kelib chiqib, oila rahbari bo‘lmish erkaklar, bo‘lajak qaynonalar bo‘lmish juftlariga kelinga qanday muomala qilish, kelajakda kelin bo‘ladigan qizlariga qaynona bilan qanday muomala qilish kerakligini o‘rgatib borishlari kerak. Bu ishni faqat ayollarga yuklab qo‘yish to‘g‘ri emas. Chunki yuqoridagi oyatda erkaklar ayollarni himoya qilishida, g‘amxo‘rlik qilish va ularga odob berish ma’nosi mavjuddir.

Alloh taolo barchamizni tilini O‘zi buyurgan ibodatlarga ishlatadigan, faqat yaxshi gapni gapiradigan, o‘rni kelganda chiroyli sukut saqlaydigan solih bandalaridan qilsin! Omin! 

Muhtaram imom-domla! Masjidlarda namoz vaqtiga qat’iy rioya etib, xususan, juma namozini belgilangan vaqtdan o‘tkazmagan holda ado etishingiz va juma ish kuni bo‘lgani uchun namozxonlarni ko‘p ushlanib qolishlariga yo‘l qo‘ymasligingiz tavsiya etiladi!