Sayt test holatida ishlamoqda!
13 Yanvar, 2025   |   13 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:23
Quyosh
07:47
Peshin
12:37
Asr
15:35
Shom
17:19
Xufton
18:38
Bismillah
13 Yanvar, 2025, 13 Rajab, 1446

Qo‘shnichilik haqlari

8.10.2018   4195   3 min.
Qo‘shnichilik haqlari

Alloh taolo quyidagi oyati karimasida kimlarga yaxshilik qilishimiz lozimligini uqtirgan:

“Ota-onaga, qarindoshlarga, yetimlarga, miskinlarga, yaqin qo‘shnilarga, yon qo‘shnilarga, yonboshdagi sohiblarga, ko‘chada qolganlarga va qo‘lingizda mulk bo‘lganlarga yaxshilik qilinglar. Albatta, Alloh taolo o‘zini yuqori tutuvchi va odamlar ustidan faxr qiluvchilarni xush ko‘rmas” (Niso surasi, 36-oyat).

Agar e’tibor bersak, oyatda har bir toifa bir martadan, qo‘shni haqida esa uch marotaba qayta-qayta zikr qilinmoqda: “yaqin qo‘shnilarga, yon qo‘shnilarga, yonboshdagi sohiblarga”. 

Demak, yaxshilik qilayotganimizda qo‘shnichilik haqqini esimizdan chiqarmasligimiz, ularning haqqi buyukligi, ota-onayu, aka-ukalik rishtalari kabi yaqin ekanligini unutmasligimiz, ularning qaysi din, qaysi millat, qaysi irqqa mansubligi bizni qiziqtirmasligi kerak.

Qo‘shnichilik haqlarini Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ham birma-bir aytib o‘tganlar: “Ey ummati Muhammad, qo‘shnilar haqqi ushbular: sizdan yordam so‘rasa, yordamlashing, qarz so‘rasa, qarz bering, kambag‘al bo‘lsa, ko‘maklashing, kasal bo‘lsa, borib ko‘ring, vafot etsa, janozasida ishtirok eting, shodonligida muborakbod eting, g‘amginligida ko‘ngil so‘rang, dalda bering. Uyingizning tomini ularning uyidan baland qurmang, shamolga monelik qilgan bo‘lasiz. Agar u ruxsat bersa mayli. Biror tansiq yesangiz yoki toza chiqqan mevalardan keltirsangiz, qo‘shningizga ham ilining. Chiqara olmasangiz, pinhona yeng. Bermoqchi bo‘lmasangiz uyingizga olib kelganingizni ko‘rmasin. Bolangizning qo‘liga biror meva berib tashqariga chiqarib yubormang, qo‘shnining bolasining havasini keltirmasin. Qo‘shnilarga oshxonangiz tutuni birla ozor bermang. Tutuni tarqalsa, o‘sha taomdan qo‘shniga ham berishni unutmang. 

Jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasamki, faqat Allohning rahmatida bo‘lgan kishigina qo‘shnining haqqini ado qila oladi. Biling, qo‘shnichilik haqlaridan yana biri, behudaga devordan uning uyiga qaramang, mabodo ko‘zingiz tushib qolsa, sirini saqlang, oshkora qilmang. Eshitishingiz kerak bo‘lmagan narsalarga quloq tutmang. Qo‘shningizning mahrami va qizlariga nazar solmang. Mana shu musulmonchilik qoidalaridandir”.

Imom Buxoriy bobomiz rivoyat qilgan hadisda aytilishicha, “Bir kishi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan: “Ey Rasululloh, men o‘zimning yaxshi yoki yomonligimni qanday bilsam bo‘ladi?” deb so‘radi. U zot: “Agar qo‘shnilaring sen haqingda yaxshi gaplarni gapirayotgan bo‘lsa, demak sen yaxshisan, ammo sen haqingda yomon so‘zlarni aytayotgan bo‘lsa, demak sen yomonsan”, deb javob berdilar” (Al-adab al-mufrad).

Hadisi shariflarning yana birida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: «Ey ahlim, namoz o‘qing, zakot bering, miskinlarga, yetimlarga, qo‘shnilarga yaxshilik qiling. Shoyad Alloh sizlarni jannatda birga qilsa, degan odamga Allohning rahmati bo‘lsin», deganlar.

Abdulloh ibn Amr ibn Oss roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: «Allohning huzurida do‘stlarning yaxshisi o‘z do‘stiga yaxshilik qilganidir. Allohning huzurida qo‘shnilarning yaxshisi o‘z qo‘shnisiga yaxshilik qilganidir», deganlar (Termiziy rivoyati).

Ha azizlar, qo‘shnilar bilan munosabatimizni yaxshilaylik, yaxshi kunimizda ham yomon kunimizda ham qo‘shni asqotadi. Ular bilan shunday ahil-inoq bo‘laylikki, boshqalar havas qilsin, o‘rnak olsin. Jannatda ham yaxshilar bilan qo‘shni bo‘lish nasib etsin.


Shirinov Abdulatif.

Romitan tuman “Xo‘ja Muhammad Boboyi Samosiy” 

jome’ masjidi imom xatibi

O‘MI matbuot xizmati

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Destruktiv axborot tarqatishning xatarlari

13.01.2025   175   3 min.
Destruktiv axborot tarqatishning xatarlari

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Bugungi globallashuv davrida axborot tarqatish tezligi beqiyos darajada oshdi. Internet, ijtimoiy tarmoqlar va ommaviy axborot vositalari orqali tarqatiladigan ma’lumotlar jamiyatning turli qatlamlariga kuchli ta’sir ko‘rsatmoqda. Afsuski, bu imkoniyatlar ba’zan milliy nizo va diniy bo‘linishga sabab bo‘ladigan axborot tarqatish uchun ham ishlatiladi. Bunday xatti-harakatlar jamiyat birdamligi va barqarorligiga jiddiy tahdid soladi.


Destruktiv, ya’ni buzg‘unchi, nizoli axborot tarqatishning asosiy xatarlari quyidagilar:

1. Jamiyatda adovat va nafrat uyg‘otish. Millatlar va diniy konfessiyalar o‘rtasida adovatli axborot tarqatish jamiyatda nafrat uyg‘otadi. Bunday ma’lumotlar odamlar o‘rtasida ishonchsizlikni kuchaytiradi, o‘z navbatida, ijtimoiy birdamlikka putur yetkazadi;

2. Jamoat xavfsizligini buzish. Milliy va diniy bo‘linishga sabab bo‘ladigan axborot jamoat tartibining buzilishiga olib keladi. Natijada tartibsizliklar yoki hatto mojarolar kelib chiqishi mumkin;

3. Beqarorlikni kuchaytirish. Destruktiv axborotlar boshqaruv va hokimiyat tizimlarini zaiflashtirishi mumkin. Milliy va diniy bo‘linish davlat barqarorligiga tahdid soladi, chunki aholi o‘rtasidagi ziddiyatlar boshqaruvga salbiy ta’sir ko‘rsatadi;

4. Yosh avlodga salbiy ta’siri. Bunday axborotlar yoshlar o‘rtasida millatchilik yoki diniy radikalizmga moyillikni kuchaytirishi mumkin. Bu esa kelajak avlodni ham buzilishga olib keladi.

Sabab va oqibatlar

Milliy nizo va diniy bo‘linishga sabab bo‘ladigan axborotlar aksar hollarda uydirmalar, yolg‘on yangiliklar yoki atrofdagi voqealarning bo‘rttirilishi orqali tarqatiladi. Bu axborotlar quyidagi oqibatlarga olib kelishi mumkin:

  • Tinch aholi orasida yomon munosabatlar shakllanadi;
  • Jamiyatda iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot sekinlashadi;
  • Xorijiy yoki manfaatdor guruhlar tomonidan beqarorlik, nizolar uchquni alangalatishi mumkin.

Qanday choralar ko‘rish kerak?

1. Axborot iste’moli madaniyatini shakllantirish. Har bir shaxs tarqatilayotgan ma’lumotning haqiqiyligini tekshirish madaniyatini o‘zida shakllantirishi zarur;

2. Qonunchilikka rioya qilish va javobgarlik. Milliy nizo va diniy bo‘linishga sabab bo‘ladigan axborot tarqatgan shaxslarga nisbatan qonuniy choralar ko‘rilishi muhim;

3. Ta’lim va tarbiya orqali ongni oshirish. Maktab va oliy ta’lim muassasalarida axborot xavfsizligi va jamiyatga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan ma’lumotlarni tanqidiy baholash bo‘yicha bilim berish kerak;

4. Ijtimoiy tarmoqlar tahlili. Ijtimoiy tarmoqlarda yoyilayotgan axborotlarni tahlil qilib, zararli kontentlarni tezkorlik bilan aniqlash mexanizmlarini ishga tushirish zarur.

Xulosa

Milliy va diniy bo‘linishga sabab bo‘luvchi axborot tarqatish nafaqat jamiyat, balki mamlakatlar barqarorligiga katta tahdid soladi. Har bir fuqaro va jamoat tashkilotlari bunday xatti-harakatlarning oldini olishda o‘z hissasini qo‘shishi zarur. Axborot tarqatish madaniyatini shakllantirish orqali, jamiyatda tinchlik va barqarorlik ta’minlanadi.

Shermuhammad Boltayev,
Xorazm viloyati, Hazorasp tumani, "Shayx Qosim bobo" jome masjidi imom-xatibi.

Jaholatga qarshi ma'rifat