Naqldurki, bir kuni shayx Hasan Basriy oldiga bir saxroyi arab kelib so‘radi: Ey shayx sabr degani qanday narsa? Shayx dedi:Sabr ikki hil bo‘ladi. Birinchisi baloga sabr etmoq, ikkinchisi qanoat etmoq va hech kimdan narsa tilamaslikdir. Arab dedi: men sendan ko‘ra zuhtsiz va sabrsiz kishini ko‘rmadim. Shayx dedi: rost aytasan, ilm kerak, ilmga amal va ixlos bilan birga qanoat kerak bo‘ladi. Shunda amallar qabul bo‘ladi.

Sabr doim kerak. Yaxshilik yetganida ham, yomonlik yetganida ham, zarar-kamchilik paytida ham, foyda-borchilik paytida ham. Yo‘qchilikka sabr qilish oson. Ammo borchilik, to‘qchilikka hamma ham sabr qila olmaydi. Aslida esa, banda og‘ir paytda bardosh bilan, ne’mat yetganida shukr va yaxshilik bilan sabr qilishi kerak. Ham yengil, ham og‘ir paytlarda:
«yaxshi amallarni qilganlar, ana o‘shalarga mag‘firat va katta ajr bor».
Imom Buxoriy va Imom Muslimlar rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: «Jonim qo‘lida bo‘lgan Zot ila qasamki, Alloh mo‘min banda uchun nimani qazo qilsa, o‘sha uning uchun yaxshi bo‘ladi. Agar unga xursandchilik yetsa, shukr qiladi, unga yaxshi bo‘ladi. Agar unga xafachilik yetsa, sabr qiladi, unga yaxshi bo‘ladi. Bu faqat mo‘minlardagina bo‘ladi», deganlar. Ammo odamlarning ko‘plari bu haqiqatlarni tushunmaydiganlar, din yo‘liga yurmaganlar Payg‘ambarlik mohiyatini ham anglay olmaydilar. Shuning uchun bu haqda turli noto‘g‘ri tasavvurlar qiladilar.

Alloh taolo yana:«Ular Robbilari yuzini ko‘zlab, sabr qilarlar», degan (Ra’d, 22).
Ya’ni, aql sohibi bo‘lgan bandalar Allohning rizosini umid etib, sabr qiladilar. Ularning sabrlari faqat Allohning roziligi uchun bo‘ladi. Xo‘jako‘rsinga, riyo uchun bo‘lmaydi. O‘ziga-o‘zi maqtanib yurish uchun ham bo‘lmaydi.

Sabr turli xil bo‘ladi. Eng ulug‘i Iymon-Islom talablarini bajarish yo‘lidagi qiyinchiliklarga sabr qilish. Odamlarning noo‘rin tasarruflariga sabr qilish. Yetgan musibatlar va ne’matlarga sabr qilish va hokazolar. Alloh taolo yana:«Albatta, Biz sabr etganlarni qilib yurgan amallarining eng go‘zaliga beriladigan ajr ila mukofotlarmiz», degan (Nahl, 96).
Ya’ni, axdiga vafo qilib, qasamiga rioya etish yo‘lidagi mashaqqatlarga chidab, sabr qilgan odamlarni eng yaxshi ajrlar bilan mukofotlaymiz. Eng yaxshi amaliga tegishli ajru savobimizni umumlashtirib, hamma ishlariga beramiz.

Alloh taolo: «Sabr va namoz ila yordam so‘rang. Va, albatta, u nafsi siniqlardan 6oshqalarga juda katta ishdir», deya Baqara surasi 45 oyatda marhamat qilgan.
Yordam so‘rang, deb tarjima qilgan ibora arab tilida «ista’iynu» deb kelgan. Bu so‘zning ma’nosi bir ishga urinib turib, yana qo‘shimcha yordam so‘rashni anglatadi. Demak, musulmon kishi har bir ishga astoydil urinadi va shu urinish bilan birga, Allohdan yordam so‘raydi. Sabr ham, ko‘pchilik xayol qilganidek salbiy ma’noda, ya’ni, nima bo‘lsa ham sabr qilyapman, deb jim-harakatsiz turish emas, balki Allohning aytganini bajarish jarayonida duch keladigan mashaqqatlarni yengishdagi sabrdir.

Eng bosh sabr havoi nafsni, rohat-farog‘atni, mansabni tark qilib, Allohning aytganiga yurishga chidamdir. Namoz esa, bandani Allohga bog‘lab turuvchi narsa bo‘lib, inson namoz orqali quvvat, matonat, chidam va bardoshga erishadi. Payg‘ambar alayhissalom qachon boshlariga qiyin ish tushsa, namoz o‘qishga shoshilar edilar.

Alloh taolo kalomida: «Ey iymon keltirganlar! Sabr va namoz ila madad so‘ranglar. Albatta, Alloh sabrlilar bilandir», degan (Baqara, 153).
Islom ummatiga Alloh taolo ulkan mas’uliyatni – butun dunyoni ilohiy yo‘lga da’vat etishni yuklagan. Bu juda ham mashaqqatli ish. Bunday ulkan mas’uliyatni ado etish uchun kamida shunday ulkan sabr kerak bo‘ladi. Shu bois Alloh ushbu oyatda mo‘min bandalarini sabr-toqatga chaqirmoqda.

Qur’oni Karimda sabrga da’vat ko‘p takrorlanadi. Chunki Allohga toatda ham, gunohdan saqlanish, yo‘ldagi to‘siqlarni yengish uchun ham, zaiflik kelib qolganda ham, havoi nafsni jilovlash uchun ham sabr kerak va hokazo. O‘tgan ulamolarimizdan birlari sabrni umumiy tarzda uchga bo‘lganlar: Birinchisi: Alloh harom qilgan narsalardan va gunohlardan saqlanishga sabr. Ikkinchisi: toat va qurbat hosil qilish uchun sabr. Uchinchisi: yetadigan musibat va qiyinchiliklarga sabr.

Demak, mo‘min-musulmon banda mazkur qiyinchiliklarni yengish uchun katta mikdordagi sabrga ega bo‘lishi kerak. Ammo hamma narsaning chegarasi bo‘lganidek, gohida sabr ham tugashi, susayishi mumkin, bunday holatda namoz yordamga keladi. Namoz bitmas-tuganmas yordamchi, kuchga kuch, quvvatga quvvat baxsh etuvchi, qalbga madad beruvchi, sabrga sabr qo‘shuvchi, sokinlik va xotirjamlik manbaidir. U ojiz, zaif odamni quvvat va yordamning asl manbai bo‘lmish Alloh taologa bog‘lovchi vositadir. Shu bois Alloh taolo qiyinchilik va mashaqqatlar ostonasida turgan Islom ummatini sabrga va namozga chaqirmoqda. Va ortidan: «Albatta, Alloh sabrlilar bilandir», deb ta’kidlamoqda. Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom hadislaridan birida: «Mo‘minning ishi ajoyib, Alloh unga nimani qazo qilsa ham, yaxshilik bo‘ladi. Xursandlik yetsa, shukr qiladi, yaxshi bo‘ladi. Musibat yetsa, sabr qiladi, yaxshi bo‘ladi», deganlar.

Xadichai Kubro ayol-qizlar
o‘rta maxsus islom bilim yurti
M. Saidjalolova

O‘MI matbuot xizmati