«Uch toifa odamning yaxshiligi osmonga ko‘tarilmaydi: qochoq qulning, toki u xo‘jayiniga qaytib qo‘lini qo‘liga qo‘ymagunicha; erini norozi qilib g‘azablantirga xotinning, to eri undan rozi bo‘lmagunicha; mastning, toki u o‘ziga kelmagunicha» (Tabaroniy, Ibn Hibbon, Ibn Huzayma, Bayhaqiylar rivoyati).
QUR’ONI KARIM HUKMIGA KO‘RA
Ichklik (xamr) ning man qilingani haqida Qur’oni karimda bir necha oyatlar kelgan. Aroqni harom qilgan ikki oyat hijriy 4 (milodiy 626) yilda nozil bo‘lgan, oxirgi oyat esa hijriy 5 yoki 6 yilda kelgani rivoyat qilinadi. Islomda insonni sarxush (mast) etadigan ichimliklarni ichish birdaniga emas, tadrijiy (evolyutsion) ravishda mann qilingan. Ichkilik haqida Qur’oni karimda darajama-daraja kelgan to‘rt oyat bor. Ilk oyat Makkada nozil bo‘ldi:
وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
«Sizlar mast qilguvchi (aroqni) ham, go‘zal halol rizq(ning o‘zini) ham xurmo va uzumlarning mevalaridan olursizlar» (Nahl, 67-oyat). Bu paytda hali aroq man qilinmagan edi. Musulmonlar johiliyat davridan qolgan odatlariga ko‘ra mast qiluvchi ichkilik ichishar, qimor o‘ynashar, lekin Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom bularga hech nima demas edilar. Chunki u zotga bu haqda hali ko‘rsatma kelmagan edi. Bu ahvol hijratdan so‘ng Madinada ham davom etdi. O‘sha vaqtda ichkilik ichish Madinada juda avj olgan edi. Hazrati Umar, Muoz ibn Jabal va boshqa sahobiylar Payg‘ambar alayhissalomga: «Ey Allohning Rasuli, ichkilik haqida bizga biror yo‘l ko‘rsating, xamr (sharob, aroq) odamlarning aqlini ketkazayotir», deb murojaat qilishdi. Shu asnoda hijriy 4 yilning shavvol
oyida ikkinchi oyat (bu Madinadagi ilk oyat edi) nozil bo‘ldi: «Sizdan aroq (ichkilik) va qimor haqida so‘raydilar. Ayting: «Bularda katta gunoh va odamlar uchun foydalar bor. Bularning gunohi foydasidan kattaroqdir»
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآَيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ
(Baqara, 219-oyat). Bu aroqni harom qilgan ilk oyat edi.
Sendan xamr va qimor haqida so‘rarlar. Sen: «Ikkisida katta gunoh va kishilar uchun manfaat bor va gunohlari naflaridan kattadir», deb ayt. Va sendan nimani nafaqa qilishni so‘rarlar. Sen: «Ortiqchasini», deb ayt. Alloh shundoq qilib sizga O‘z oyatlarini bayon qiladi. Shoyadki tafakkur qilsangiz.
Oyatdagi «xamr» so‘zini ichkilik, aroq yoki vino deb tarjima qilmadik. Chunki «xamr» so‘zi umumiy bo‘lib, iste’mol qilgan kishining aqlini to‘suvchi, ya’ni, bir oz bo‘lsa-da ta’sir o‘tkazuvchi barcha narsaga aytiladi. Buning ichiga nasha, qoradori, ko‘knori va boshqalar ham kiradi.
«Sendan xamr va qimor haqida so‘rarlar».
Demak, Payg‘ambar alayhissalomdan xamr va qimor haqida so‘rashgan. Islomga to‘lig‘icha kirish jarayonida bunday savol bo‘lishi, albatta, zarur edi. Islom inson hayotining hamma taraflaridan qamrab olgan, musulmonlar tasavvuriga yangicha o‘ylash hissini solgan edi. Odamlar johiliyat qoidalaridan, odatlaridan tezkor qutulib, islomiy qonunlarga tezroq amal qilishga shoshilishar edi. Islom jihod, namoz kabi narsalarnigina emas, undan boshqa ishlarni ham, masalan, oziq-ovqatning halol-pok bo‘lishiga, topadigan kasb, mol-dunyoni halol yo‘l bilan topishga va uni joyini topib nafaqa qilishga ham e’tibor beradi. Chunki bular insoniyat hayotidagi eng muhum holatlar hisoblanadi.
Dunyoda adolat o‘rnatish, yer yuzida Allohning xalifasi bo‘lish vazifasi yuklatilgan shaxs aroqxo‘r yoki qimorboz va molini noo‘rin sarflaydigan bo‘lishi mumkinmi? Albatta, yo‘q. Holbuki, xamr ichish, qimor o‘ynash va noo‘rin nafaqa qilish hollari johiliyat vaqtida kishilar hayotiga singib ketgan edi. Xamrsiz hayotni tasavvur qila olmas edilar. Shuningdek, qimor va noto‘g‘ri mol sarflash ham keng tarqalgan edi. Musulmonlardan ba’zilari o‘zlaridagi pok his-tuyg‘u ta’sirida bu ishlarning o‘nglanishi lozimligini ham his qilar edilar. Hazrati Umar ibn Xattob roziyallohu anhu: «Ey Alloh, bizga xamr haqida shifo bo‘luvchi bayon bergin», deb duo qilib yurar edilar.
Alloh taolo kishilar hayotiga singib ketgan aroqxo‘rlik illatini asta-sekin muolaja qilishni iroda qildi. Avval, «Xurmo va uzumlarning mevasidan mast kiluvchi narsa hamda yaxshi rizq olasizlar», deb Nahl surasida mast qiluvchi narsani yaxshi rizqqa qarama-qarshi qo‘ydi. Ko‘pchilik xamr yaxshi emas ekan, deb ichishni tashladi. Keyin hazrati Umar boshliq bir guruh musulmonlar: «Ey Allohning Rasuli, xamr haqida bizga fatvo bering, bu aqlni ketkazuvchi, molni tortib oluvchi narsa», dedilar. Alloh taolo Baqara surasidagi biz o‘rganyotgan ushbu oyatni tushirdi. Keyinroq Abdurohman ibn Avf roziyallohu anhu uylarida mehmondorchilik uyushtirdilar, u yerda ichib mast bo‘lishdi. Namozda imomlari Kafiruun surasini xato qilib o‘qidi. Shunda Alloh taolo: «Mast holingizda namozga yaqinlashmang», degan oyat tushirdi. Yana ko‘pchilik ichmay qo‘ydi. Bir muddat o‘tgandan keyin Atabon ibn Molik ziyofat berdilar. Ichib o‘tirib, mast bo‘lib janjal chiqdi, mushtlashuv bo‘ldi. Shunda Alloh taolo xamrni butunlay harom qiluvchi oyatni nozil qildi. Bularning barchasi o‘rni kelganda, inshaalloh, o‘rganiladi.
Xamr va qimor haqidagi savolga javob berishni Alloh taolo Payg‘ambar alahissalomga:
«Sen: «Ikkisida katta gunoh va kishilar uchun manfaat bor va gunohlari naflaridan kattadir», deb ayt», deb o‘rgatmoqda. Xamrning ham, qimorning ham katta gunoh ekanligi avvaldan ta’kidlanmoqda. Shu bilan birga, o‘sha vaqtdagi kishilarning e’tiqodi bo‘yicha, manfaatlari ham borligi eslatib o‘tilmoqda. Xamr sotib pul topishni, ular manfaat deb tushunishgan. Shuningdek, qimorda pul yutishni, undan odamlarga cho‘tal berishni ham manfaat deb tushunishgan. Lekin bunga o‘xshash manfaatlari ularning gunohi oldida hech narsa emasligi ham uqdirilmoqda. Xamrning jamiyatga, shaxsga, davlatga va insoniyatga keltiradigan zarari hozirgidek ko‘zga yaqqol ko‘rinmagan bo‘lsa kerak. Eslashimiz kerakki, aqlni to‘suvchi har bir narsaga xamr deyiladi. Uning nomi turlicha bo‘lishi mumkin, pivodan tortib morfi va boshqalari ham, hammasi harom.
Qimorning hukmi ham shunday: osonlik bilan, mehnat qilmay, oshiq yoki karta o‘ynabmi yoki boshqacha nomlangan o‘yinlar o‘ylab chiqaribmi, odamlarning pulini olish harom. Hozirgi paytda qimorning ham xamrga o‘xshab turi ko‘payib ketdi. Insoniyatga katta zarar keltirmoqda, ularning barchasi harom.
Uchinchi so‘ralgan narsa nafaqa haqida, to‘g‘rirog‘i, nafaqaning miqdori haqida bo‘ldi. Topgan molu dunyoni o‘z o‘rniga, to‘g‘ri sarflash naqadar zarurligini hozir hamma ham tushunib qoldi. Turli-tuman, harom-harish sarf tufayli nafaqat shaxslar, balki davlatlar, xalqlar musibatga uchraydi. Bu oyatda xayr-ehson, nafaqa, sadaqaga ham o‘zidan ortganini ishlatish uqdirilyapti.
«Va sendan nimani nafaqa qilishni so‘rarlar. Sen: «Ortiqchasini», deb ayt».
Demak, inson avval o‘ziga, ahliga keragini ishlatib, ortib qolganini nafaqa qilishi kerak ekan. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda aytiladiki, bir kishi: «Ey Allohning Rasuli, menda bir dinor bor», debdi. U zoti bobarakot: «O‘zingga sarfla», debdilar. «Yana boshqasi bor», debdi. Payg‘ambar alayhissalom: «Oilangga sarfla», debdilar. U: «Yana boshqasi bor», debdi. Payg‘ambar alayhissalom: «Bolangga sarfla», debdilar. Haligi odam: «Yana boshqasi bor», degan ekan, Payg‘ambar alayhissalom: «O‘zing bilasan», debdilar.
O‘zidan ortib qolgan mol-dunyoni ko‘pchilik manfaati uchun ishlatish orqali musulmonlar jamiyatida ijtimoiy tenglik ro‘yobga chiqadi: muhtojlarga yordam uyushtiriladi, jamiyatning boshqa zarur ehtiyojlari ham qoplanadi.
Oyati karimaning oxirida:
«Alloh shundoq qilib sizga O‘z oyatlarini bayon qiladi. Shoyadki tafakkur qilsangiz».
Demak, kerakli narsalarni Alloh bayon qilib bergan, tafakkur qilib, o‘sha bayondan foydalanish bandaning ishi.
Xadichai Kubro ayol-qizlar o‘rta
maxsus islom bilim yurti matbuot xizmati
O‘MI Matbuot xizmati
#xabar #haj2025
Makka shahrida ziyoratchilar joylashgan mehmonxonalarda ma’rifiy suhbatlar o‘tkazilib, ulug‘ ibodat ahkomlari va hojilik odoblari haqida mav’izalar qilinmoqda. Yurtimizda keyingi yillarda haj va umra safarlarini yuqori darajada tashkil etilayotgani, yurtdoshlarimizga ushbu ibodatlarini chiroyli ado etishlari uchun har tomonlama qulaylik va sharoitlar hozirlashga katta e’tibor qaratilayotgani ta’kidlanmoqda.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari, O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari Zayniddin domla Eshonqulov, Qur’on va tajvid bo‘limi mudiri shayx Alijon qori Fayzulla Maxdum o‘g‘li, Fatvo markazi direktori o‘rinbosari G‘ulomjon domla Xolboyev, Andijon viloyati bosh imom-xatibi Mirzamaqsud domla Alimov, Toshkent shahar vakili o‘rinbosari Abdulloh domla Yo‘ldoshev, “Abu Hanifa” jome masjidi imom-xatibi Muhammadamin domla Alixonov, “Eshon Boboxon” jome masjidi imom-xatibi Tavakkal domla Kenjayev, Din ishlari bo‘yicha qo‘mita mas’ul xodimi Muhammadbobur domla Yo‘ldoshev kabi ulamolar hojilarga suhbatlar qilib berishmoqda.
Uchrashuvlarda tabarruk shaharlar qadr-qimmati, bu yerlarda ziyorat va ibodat qilish ulkan saodat ekani, bu ulug‘ joylarda Rasul alayhissalom yurganlari, Islom tarixidagi muhim voqealar sodir bo‘lgani, haj ulug‘ ibodatligi, bunday sharafga yetkazgani uchun Alloh taologa shukronalar aytish, har bir ziyoratchi haqiqiy hojilik maqomiga yetishish yo‘lida yuksak ixlos, go‘zal odob bilan harakat qilish tavsiya etilmoqda.
Shuningdek, ma’rifiy suhbatlar chog‘ida, avvalo, niyatni to‘g‘ri qilish, doimo Alloh taoloning zikpi bilan band bo‘lish, ictig‘fop, dyolar va Qyp’oni kapimni tilovatini ko‘paytirish, tilni behyda co‘zlapdan tiyilish, qo‘lidan kelganicha odamlapga yaxshilik qilish, qalbni mashg‘yl qiluvchi narsalardan xoli bo‘lish, o‘zini kamtar tytish, zeby ziynatga e’tibop bepmaclik singari haj odoblariga amal qilish hajning mabrur bo‘lishiga sabab bo‘lishi haqida shar’iy dalil va hayotiy misollar asosida eslatib o‘tilmoqda.
Suhbatlar nihoyasida ziyoratchilar bilan haj ibodatiga doir savol-javoblar ham bo‘lmoqda.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati