Sayt test holatida ishlamoqda!
16 Iyun, 2025   |   20 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:40
Bismillah
16 Iyun, 2025, 20 Zulhijja, 1446

Qur’oni karim hukmiga ko‘ra

22.09.2018   22060   8 min.
Qur’oni karim hukmiga ko‘ra

 «Uch toifa odamning yaxshiligi osmonga ko‘tarilmaydi: qochoq qulning, toki u xo‘jayiniga qaytib qo‘lini qo‘liga qo‘ymagunicha; erini norozi qilib g‘azablantirga xotinning, to eri undan rozi bo‘lmagunicha; mastning, toki u o‘ziga kelmagunicha» (Tabaroniy, Ibn Hibbon, Ibn Huzayma, Bayhaqiylar rivoyati).

QUR’ONI KARIM HUKMIGA KO‘RA

Ichklik (xamr) ning man qilingani haqida Qur’oni karimda bir necha oyatlar kelgan. Aroqni harom qilgan ikki oyat hijriy 4 (milodiy 626) yilda nozil bo‘lgan, oxirgi oyat esa hijriy 5 yoki 6 yilda kelgani rivoyat qilinadi. Islomda insonni sarxush (mast) etadigan ichimliklarni ichish birdaniga emas, tadrijiy (evolyutsion) ravishda mann qilingan. Ichkilik haqida Qur’oni karimda darajama-daraja kelgan to‘rt oyat bor. Ilk oyat Makkada nozil bo‘ldi:

 وَمِنْ ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

«Sizlar mast qilguvchi (aroqni) ham, go‘zal halol rizq(ning o‘zini) ham xurmo va uzumlarning mevalaridan olursizlar» (Nahl, 67-oyat). Bu paytda hali aroq man qilinmagan edi. Musulmonlar johiliyat davridan qolgan odatlariga ko‘ra mast qiluvchi ichkilik ichishar, qimor o‘ynashar, lekin Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom bularga hech nima demas edilar. Chunki u zotga bu haqda hali ko‘rsatma kelmagan edi. Bu ahvol hijratdan so‘ng Madinada ham davom etdi. O‘sha vaqtda ichkilik ichish Madinada juda avj olgan edi. Hazrati Umar, Muoz ibn Jabal va boshqa sahobiylar Payg‘ambar alayhissalomga: «Ey Allohning Rasuli, ichkilik haqida bizga biror yo‘l ko‘rsating, xamr (sharob, aroq) odamlarning aqlini ketkazayotir», deb murojaat qilishdi. Shu asnoda hijriy 4 yilning shavvol

oyida ikkinchi oyat (bu Madinadagi ilk oyat edi) nozil bo‘ldi: «Sizdan aroq (ichkilik) va qimor haqida so‘raydilar. Ayting: «Bularda katta gunoh va odamlar uchun foydalar bor. Bularning gunohi foydasidan kattaroqdir»

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآَيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ

(Baqara, 219-oyat). Bu aroqni harom qilgan ilk oyat edi.

Sendan xamr va qimor haqida so‘rarlar. Sen: «Ikkisida katta gunoh va kishilar uchun manfaat bor va gunohlari naflaridan kattadir», deb ayt. Va sendan nimani nafaqa qilishni so‘rarlar. Sen: «Ortiqchasini», deb ayt. Alloh shundoq qilib sizga O‘z oyatlarini bayon qiladi. Shoyadki tafakkur qilsangiz.

Oyatdagi «xamr» so‘zini ichkilik, aroq yoki vino deb tarjima qilmadik. Chunki «xamr» so‘zi umumiy bo‘lib, iste’mol qilgan kishining aqlini to‘suvchi, ya’ni, bir oz bo‘lsa-da ta’sir o‘tkazuvchi barcha narsaga aytiladi. Buning ichiga nasha, qoradori, ko‘knori va boshqalar ham kiradi.

«Sendan xamr va qimor haqida so‘rarlar».

Demak, Payg‘ambar alayhissalomdan xamr va qimor haqida so‘rashgan. Islomga to‘lig‘icha kirish jarayonida bunday savol bo‘lishi, albatta, zarur edi. Islom inson hayotining hamma taraflaridan qamrab olgan, musulmonlar tasavvuriga yangicha o‘ylash hissini solgan edi. Odamlar johiliyat qoidalaridan, odatlaridan tezkor qutulib, islomiy qonunlarga tezroq amal qilishga shoshilishar edi. Islom jihod, namoz kabi narsalarnigina emas, undan boshqa ishlarni ham, masalan, oziq-ovqatning halol-pok bo‘lishiga, topadigan kasb, mol-dunyoni halol yo‘l bilan topishga va uni joyini topib nafaqa qilishga ham e’tibor beradi. Chunki bular insoniyat hayotidagi eng muhum holatlar hisoblanadi.

Dunyoda adolat o‘rnatish, yer yuzida Allohning xalifasi bo‘lish vazifasi yuklatilgan shaxs aroqxo‘r yoki qimorboz va molini noo‘rin sarflaydigan bo‘lishi mumkinmi? Albatta, yo‘q. Holbuki, xamr ichish, qimor o‘ynash va noo‘rin nafaqa qilish hollari johiliyat vaqtida kishilar hayotiga singib ketgan edi. Xamrsiz hayotni tasavvur qila olmas edilar. Shuningdek, qimor va noto‘g‘ri mol sarflash ham keng tarqalgan edi. Musulmonlardan ba’zilari o‘zlaridagi pok his-tuyg‘u ta’sirida bu ishlarning o‘nglanishi lozimligini ham his qilar edilar. Hazrati Umar ibn Xattob roziyallohu anhu: «Ey Alloh, bizga xamr haqida shifo bo‘luvchi bayon bergin», deb duo qilib yurar edilar.

Alloh taolo kishilar hayotiga singib ketgan aroqxo‘rlik illatini asta-sekin muolaja qilishni iroda qildi. Avval, «Xurmo va uzumlarning mevasidan mast kiluvchi narsa hamda yaxshi rizq olasizlar», deb Nahl surasida mast qiluvchi narsani yaxshi rizqqa qarama-qarshi qo‘ydi. Ko‘pchilik xamr yaxshi emas ekan, deb ichishni tashladi. Keyin hazrati Umar boshliq bir guruh musulmonlar: «Ey Allohning Rasuli, xamr haqida bizga fatvo bering, bu aqlni ketkazuvchi, molni tortib oluvchi narsa», dedilar. Alloh taolo Baqara surasidagi biz o‘rganyotgan ushbu oyatni tushirdi. Keyinroq Abdurohman ibn Avf roziyallohu anhu uylarida mehmondorchilik uyushtirdilar, u yerda ichib mast bo‘lishdi. Namozda imomlari Kafiruun surasini xato qilib o‘qidi. Shunda Alloh taolo: «Mast holingizda namozga yaqinlashmang», degan oyat tushirdi. Yana ko‘pchilik ichmay qo‘ydi. Bir muddat o‘tgandan keyin Atabon ibn Molik ziyofat berdilar. Ichib o‘tirib, mast bo‘lib janjal chiqdi, mushtlashuv bo‘ldi. Shunda Alloh taolo xamrni butunlay harom qiluvchi oyatni nozil qildi. Bularning barchasi o‘rni kelganda, inshaalloh, o‘rganiladi.

Xamr va qimor haqidagi savolga javob berishni Alloh taolo Payg‘ambar alahissalomga:

«Sen: «Ikkisida katta gunoh va kishilar uchun manfaat bor va gunohlari naflaridan kattadir», deb ayt», deb o‘rgatmoqda. Xamrning ham, qimorning ham katta gunoh ekanligi avvaldan ta’kidlanmoqda. Shu bilan birga, o‘sha vaqtdagi kishilarning e’tiqodi bo‘yicha, manfaatlari ham borligi eslatib o‘tilmoqda. Xamr sotib pul topishni, ular manfaat deb tushunishgan. Shuningdek, qimorda pul yutishni, undan odamlarga cho‘tal berishni ham manfaat deb tushunishgan. Lekin bunga o‘xshash manfaatlari ularning gunohi oldida hech narsa emasligi ham uqdirilmoqda. Xamrning jamiyatga, shaxsga, davlatga va insoniyatga keltiradigan zarari hozirgidek ko‘zga yaqqol ko‘rinmagan bo‘lsa kerak. Eslashimiz kerakki, aqlni to‘suvchi har bir narsaga xamr deyiladi. Uning nomi turlicha bo‘lishi mumkin, pivodan tortib morfi va boshqalari ham, hammasi harom.

Qimorning hukmi ham shunday: osonlik bilan, mehnat qilmay, oshiq yoki karta o‘ynabmi yoki boshqacha nomlangan o‘yinlar o‘ylab chiqaribmi, odamlarning pulini olish harom. Hozirgi paytda qimorning ham xamrga o‘xshab turi ko‘payib ketdi. Insoniyatga katta zarar keltirmoqda, ularning barchasi harom.

Uchinchi so‘ralgan narsa nafaqa haqida, to‘g‘rirog‘i, nafaqaning miqdori haqida bo‘ldi. Topgan molu dunyoni o‘z o‘rniga, to‘g‘ri sarflash naqadar zarurligini hozir hamma ham tushunib qoldi. Turli-tuman, harom-harish sarf tufayli nafaqat shaxslar, balki davlatlar, xalqlar musibatga uchraydi. Bu oyatda xayr-ehson, nafaqa, sadaqaga ham o‘zidan ortganini ishlatish uqdirilyapti.

«Va sendan nimani nafaqa qilishni so‘rarlar. Sen: «Ortiqchasini», deb ayt».

Demak, inson avval o‘ziga, ahliga keragini ishlatib, ortib qolganini nafaqa qilishi kerak ekan. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda aytiladiki, bir kishi: «Ey Allohning Rasuli, menda bir dinor bor», debdi. U zoti bobarakot: «O‘zingga sarfla», debdilar. «Yana boshqasi bor», debdi. Payg‘ambar alayhissalom: «Oilangga sarfla», debdilar. U: «Yana boshqasi bor», debdi. Payg‘ambar alayhissalom: «Bolangga sarfla», debdilar. Haligi odam: «Yana boshqasi bor», degan ekan, Payg‘ambar alayhissalom: «O‘zing bilasan», debdilar.

O‘zidan ortib qolgan mol-dunyoni ko‘pchilik manfaati uchun ishlatish orqali musulmonlar jamiyatida ijtimoiy tenglik ro‘yobga chiqadi: muhtojlarga yordam uyushtiriladi, jamiyatning boshqa zarur ehtiyojlari ham qoplanadi.

Oyati karimaning oxirida:

«Alloh shundoq qilib sizga O‘z oyatlarini bayon qiladi. Shoyadki tafakkur qilsangiz».

Demak, kerakli narsalarni Alloh bayon qilib bergan, tafakkur qilib, o‘sha bayondan foydalanish bandaning ishi.

Xadichai Kubro ayol-qizlar  o‘rta

maxsus islom bilim yurti matbuot xizmati

O‘MI Matbuot xizmati

Qur'oni karim
Boshqa maqolalar

Rasululloh ﷺning oxirgi haj va xutbalari

04.06.2025   6843   4 min.
Rasululloh ﷺning oxirgi haj va xutbalari

Ummatga qilingan so‘nggi vasiyat


“Hajjatul vado’” ya’ni “Vado xutbasi” lug‘atda “Vidolashuv xutbasi”, “xayrlashuv, ayriliq xutbasi-xitobi” degan ma’nolarni bildiradi.

Hijriy o‘ninchi yilning 9 zulhijja oyida (milodiy 632 yil 8 mart) Payg‘ambarimiz alayhissalom so‘nggi haj ibodatini ado etganlarida xutba qilganlar. Unda Makkada jami 124 ming musulmon to‘plangan edi.

U zot alayhissalom Qasvo degan tuyalariga minib, Arafot vodiysida ummatga so‘nggi vasiyatlarini bayon etganlar. Bu xitob faqat o‘sha joyda to‘plangan hojilargagina emas, balki qiyomatga qadar keladigan butun insoniyatga qaratilgan.

 

Payg‘ambarimiz alayhissalom ummatga bunday vasiyat qildilar:

“Ey insonlar! So‘zimni yaxshilab tinglang... Bu yildan so‘ng sizlar bilan bu yerda yana ko‘rishish-ko‘rishmasligimni bilmayman.

 

Ey insonlar! Buguningiz qanday ham muqaddas kun, bu oylar qanday ham muqaddas oy, bu shahar (Makka) qanday ham muqaddas bir shahar bo‘lsa, Robbingiz bilan ko‘rishgunga qadar qonlaringiz, mollaringiz, obro‘larinigiz ham ayni shaklda muqaddasdir va bir-birlaringizga haromdir!

Ey sahobalarim! Ertaga Robbingizga ro‘para bo‘lib va bugungi holingiz haqida javob berursiz. Mendan so‘ngra eski zalolatlarga qaytib, bir-biringizning bo‘yningizga urmangiz!...

Ey insonlar! Ayollaringizga yaxshi muomala qilishingizni va Allohdan qo‘rqishingizni tavsiya qilaman. Chunki ular amringiz ostidadir. Siz ularni Allohning bir omonati o‘laroq oldingiz va ularning nomuslarini va iffatlarini Alloh oldida so‘z beraroq halol etingiz.

Yaxshi bilingki, sizning ayolingizda haqqingiz bo‘lganidek, ularning ham sizda haqlari bor.

Ey mo‘minlar! So‘zimni tinglang. Yaxshi tushinib oling. Batahqiq Robbingiz birdir. Otalaringiz ham bittadir. Alloh huzurida eng xayrligingiz, Allohdan eng ko‘p qo‘rqqaningizdir.

Arablarning ajamdan, ajamning esa arabdan, oq irqlining qora irqlidan, qora irqlining oq irqdan hech qanday ustunligi yo‘qdir. Ustunlik yolg‘iz taqvodadir.

Ey insonlar! Allohdan qo‘rqing, rahbar qilib ustingizga burni, qulog‘i kesik bir qulni saylab qo‘ysa, Allohning Kitobi ila hukm etgani qadar uni tinglang va unga itoat eting!

Ey insonlar! Sizga bir omonat qoldirayapman-ki, uni mahkam ushlasangiz yo‘lingizdan adashmaysiz! U omonat Allohning Kitobi va payg‘ambarining sunnatidir.

Ey mo‘minlar! Allohdan qo‘rqing! Besh vaqt namozingizni o‘qing! Ramozon oyidagi ro‘zalaringizni tuting!

Mollaringizning zakotini bering! O‘zlaringizdan bo‘lgan amr sohiblariga itoat eting-ki, Robbingizni jannatiga kirursiz.

Ey insonlar! Haddan oshishlikdan saqlaning. O‘tgan ummatlarning halokatining sababi, dinlarida haddan oshish edi.

Bu sanadan so‘ngra yana siz bilan bu yerda ko‘rishish-ko‘rishmasligimni bilmayman.

Ey insonlar! Ertaga men xaqimda sizdan so‘raganlarida nima deysiz? Risolatni yetkazdimmi? Ilohiy vazifani ado qildimmi?”, dedilar.

Bunga butun as’hobi kirom shunday javob berdilar: “Albatta, qasam ichamizki siz Allohning xabarini tablig‘ etdingiz, vazifani bajardingiz. Bizga tavsiya va nasihatda bo‘ldingiz. Hammasiga shohidlik beramiz!”

 

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam muborak ko‘rsatgich barmoqlarini samoga ishorat qildirib, jamoatga boqib bunday dedilar: “Shohid bo‘l Robbim! Shohid bo‘l Robbim! Shohid bo‘l Robbim!”.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vidolashuv xutbasini yakunlagach, Alloh taolo quyidagi oyatni nozil qildi:

Bugungi kunda Men sizning diningizni mukammal qilib berdim. Sizga ne’matimni batamom qildim. Va sizga Islomni din deb rozi bo‘ldim (Moida surasi, 3-oyat).

Nabiy alayhissalom vado hajidan qaytishda yo‘lda xastalandilar. Xastaliklari 13 kun davom etdi. Hijriy 11 yili robi’ul avval oyining dushanba kuni Oisha onamizning xonalarida muborak ruhlarini Allohga topshirdilar va o‘sha joyda dafn qilindilar...

Sollallohu alayhi vasallam

Davron NURMUHAMMAD