Sayt test holatida ishlamoqda!
25 Dekabr, 2024   |   24 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:22
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:02
Xufton
18:22
Bismillah
25 Dekabr, 2024, 24 Jumadul soni, 1446

28.09.2018 y. Ustozlarga ehtirom (1-oktyabr – Ustoz va murabbiylar kuni)

21.09.2018   8653   12 min.
28.09.2018 y. Ustozlarga ehtirom (1-oktyabr – Ustoz va murabbiylar kuni)

بسم الله الرحمن الرحيم

 

Muhtaram jamoat! Islom dini ilmu ma’rifatga targ‘ib qiluvchi ilohiy dindir. Zero, insonning dunyo va oxiratining obod bo‘lishi ilm olishi va unga amal qilishi bilan bog‘liqdir. Qur’oni karimning ko‘plab oyatlari va Payg‘ambarimiz ﷺ ning qator hadislarida ushbu ma’nolar bayon etilgan. Ilm –ruhning ozuqasidir. Insoniyat ilm bilangina Allohni taniydi, haqiqiy saodatni qo‘lga kiritadi, uning sharofati bilan yuksaladi. Ilm esa ustozning sa’y-harakati, tinimsiz mehnati, g‘ayrati va matonati bilan egallanadi. Ilm o‘rgatuvchi ustozlar bejizga “payg‘ambarlarning merosxo‘rlari” deb e’zozlanmaganlar. Qur’oni karimda o‘zi egallagan ilmni boshqalarga o‘rgatgan ustozlarning sha’ni-sharafi naqadar ulug‘ligi haqida bunday marhamat qilinadi:

يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ  (سورة المجادلة/11).

ya’ni: ... Alloh sizlardan imon keltirgan va ilm ato etilgan zotlarni (baland) daraja (martaba)larga ko‘tarur. Alloh qilayotgan (barcha yaxshi va yomon) amallaringizdan xabardordir” (Mujodala surasi, 11-oyat).

Payg‘ambarimiz ﷺ ham ilmli kishining ilmsiz kishidan darajasi yuqori ekanligini bir qancha hadislarida bayon qilganlar:

"فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ كَفَضْلِي عَلَى أَدْنَاكُمْ" (رَوَاهُ الإِمَامُ التِّرْمِذِيُّ).

ya’ni: “Olimning obiddan ustunligi xuddi mening sizlardan eng quyi darajadagi kishidan ustunligim kabidir” (Imom Termiziy rivoyati).

Ustozga mehr qo‘ymagan, hurmat qilmagan shogirdning ilmni puxta egallashiga ishonish qiyin. Bemor kishi o‘z ixtiyorini butunlay tabibga topshirganiday, ta’lim oluvchi shogird ham o‘zini batamom muallim ixtiyoriga topshirishi, uni e’zozlab hurmatlashi va doimo xizmatida shay turishi kerak. Abdulloh ibn Abbos رضي الله عنه o‘zidan yoshi ulug‘ bo‘lgan Zayd ibn Sobit رضي الله عنه ning ulovlari tizginini ushlab, unga minishlarida yordam berib bunday deganlar: "Ulamolarga shunday xizmat qilishga buyurilganmiz. Agar shogird ulug‘lik sifatiga yetmay turib, undan faxrlanib, kibrlansa johildir. Zero, ilm-hikmat mo‘min kishining yo‘qotgan narsasidir, qachon topsa, uni olishga haqli". 

Muhtaram azizlar! Kishida ilm o‘z-o‘zidan paydo bo‘lib qolmaydi. Albatta, buning uchun ustoz zarur. Ilm va uni talab qilishning fazilati naqadar ulug‘ bo‘lsa, ilm o‘rgatish,  ya’ni, ustozlik qilishning fazilati undanda buyukdir. Qur’oni karimda bayon qilinishicha, insoniyatning avvali Odam Ato ham o‘z zamonasi uchun zarur bo‘lgan ilmlarga muhtoj bo‘lganidan Alloh taoloning o‘zi u zotga ta’lim berdi.

وَعَلَّمَ آَدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا  (سورة البقرة/31).

ya’ni: (Alloh) Odamga barcha (yaratilgan va yaratilajak narsalarga tegishli) nomlarni o‘rgatdi” (Baqara surasi, 31-oyat). 

Har bir zamonda Alloh taolo insoniyatga ilmu hikmat o‘rgatish uchun payg‘ambarlarini yuborib turdi. Jumladan, oxirzamon payg‘ambari Muhammad ﷺ ni shunday sharafli vazifa bilan yubordi.

لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آَيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ (سورة آل عمران/31).

ya’ni: “Alloh o‘z ichlaridan Allohning oyatlarini o‘qib beradigan, ularni (shirk va gunohlardan) musaffo qiladigan hamda ularga Kitob va Hikmatni ta’lim beradigan Payg‘ambarni yuborish bilan, mo‘minlarga in’om etdi. Ular esa bundan oldin aniq gumrohlikda edilar” (Oli Imron surasi, 164-oyat).

 Bu haqda Payg‘ambar ﷺ ning o‘zlari:

"... وَإِنَّمَا بُعِثْتُ مُعَلِّمًا" (رَوَاهُ الإِمَامُ ابْنُ مَاجَه).

ya’ni: Albatta, men muallim qilib yuborilganman, deganlar (Imom Ibn Moja rivoyati). Mana shuning o‘zi ham ustozlik qay darajada yuksak martaba ekanligini ko‘rsatadi.

Darhaqiqat, o‘zgalarga ilmu ma’rifat ziyosini tarqatish naqadar savob ish. Bu vazifaga mutasaddi bo‘lgan kishining darajasi ham mislsiz. Shuning uchun ham borliqdagi hamma narsa ustozning haqqiga duo qilib turadi. Rasululloh ﷺ bu haqda shunday marhamat qilganlar:

"إِنَّ اللَّهَ وَمَلائِكَتَهُ وَأَهْلَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ حَتَّى النَّمْلَةَ فِي جُحْرِهَا وَحَتَّى الْحُوتُ فِي الْبَحْرِ لَيُصَلُّونَ عَلَى مُعَلِّمِ النَّاسِ الْخَيْرَ" (رَوَاهُ الإِمَامُ التِّرْمِذِيُّ).

ya’ni: Albatta, Alloh taolo, Uning farishtalari, osmonlaru yer ahli, inidagi chumoli,  hattoki, dengizdagi baliq ham odamlarga yaxshilikni ta’lim beruvchiga salovot aytadilar (Imom Termiziy rivoyati).

Muhtaram jamoat! Mamlakatimizda ustoz va murabbiylarga ehtirom ko‘rsatish, ularni e’zozlash, ijtimoiy imtiyozlar yaratish borasida ko‘plab ishlar amalga oshirilmoqda. Jamiyatning ma’naviy-ma’rifiy darajasi ustoz va murabbiylarga bo‘lgan munosabatga qarab baholanadi. Jamiyatning ko‘p qismini tashkil qiluvchi yoshlarimizga ta’lim-tarbiya berib kelayotgan ustoz va murabbiylarimizni har vaqt hurmatlashimiz va e’zozlashimiz lozim. Zero, kelajak avlodni barkamol va yetuk ma’rifatli bo‘lib yetishishida ularning xizmatlari kattadir. O‘zbekiston bugungi dunyo hamjamiyatida o‘zining munosib o‘rnini egallab, ta’lim, madaniyat, sport va boshqa sohalarda tenglar ichra teng ovoz bilan xalqaro maydonda o‘z mavqe’iga ega bo‘lishida ustoz va murabbiylarning o‘rni beqiyosdir. Shu munosabat bilan yurtimizda har yili 1 oktyabr kuni “Ustozlar va murabbiylar kuni” deb belgilanib, shu kunda xalqimiz bayram qilib, ustozlarga ko‘proq xurmat-izzat ko‘rsatadilar, dillariga xursandchilik baxsh etishga harakat qiladilar.

Ustozlarni qadrlash haqida so‘z ketganda, beixtiyor hazrati Mir Alisher Navoiy bobomizning ushbu so‘zlari yodimizga tushadi:

Haq yo‘lida kim senga bir harf o‘qitmish ranj ila,

Aylamak bo‘lmas ado oning haqqin ming ganj ila.

Haqiqatan ham, “ustoz otangdek ulug‘” deb, ajdodlarimiz bejiz aytishmagan. Chunki, ota farzandni dunyoga keltirgan bo‘lsa, ustoz unga odamiylikdan saboq bergan. Bir mashhur zotdan, nima uchun ustozingizni  otangizdan ham ortiq ko‘rasiz, deb so‘rashganda: “Otam meni yerga tushishimga sabab bo‘lgan, ustozim esa ruhimni tarbiyalab, ko‘kka yetishimga sabab bo‘ldi”, – degan ekan.

Dinimiz ta’limotiga ko‘ra, o‘zgalarga ta’lim bergan kishi nafaqat dunyoda izzat-hurmatda bo‘ladi, balki vafotidan keyin ham qoldirgan manfaatli ilmi, ta’lim bergan shogirdlarining xizmati, yozgan asarlaridan o‘zgalarning foydalanishi tufayli nomai amaliga savob to‘xtovsiz borib turadi. Shunday ekan, ustoz va murabbiylar har qancha e’zozlansa, arziydi.

Muhtaram jamoat! Ustoz va talabalar amal qilishlari zarur bo‘lgan odoblar mavjud bo‘lib, quyida ulardan ba’zilarini bayon qilamiz. O‘qituvchiga tegishli odoblar:

  • Niyatni xolis qilish. Ya’ni, o‘qituvchi ilm berishi orqali savob olishni umid qilishi va o‘quvchilarga manfaat yetkazishni niyat qilish.
  • Ko‘p kulgu va hazil-mutoyibadan saqlanish. Albatta, muallim ochiq chehralik, muloyim, shirinso‘z, dardkash hamda mehribon bo‘lish bilan birga, o‘ziga yarashmaydigan, noo‘rin kulgudan tiyilishi, hazil qilsa ham, yengil, og‘ir kelmaydigan tarzda qilishi maqsadga muvofiq. O‘qituvchining o‘ta jiddiy bo‘lishi talabani bilmagan narsasini so‘rashdan, unga yaqin bo‘lishdan va dardini bemalol aytishdan to‘sadi.
  • O‘quvchilarni bilim olishga qiziqtirish. Demak, o‘qituvchi bilimli kishilarning avvalo o‘zlariga, qolaversa, jamiyatga foydalari tegishi, ularga va’da qilingan savob haqida o‘quvchilariga tez-tez eslatib turishi juda muhim.
  • Dars davomida talabaning ilmiy salohiyati va iqtidoriga mos o‘rtacha yo‘lni tanlash. Har bir insonning ma’lumot olish qobiliyati va yodda saqlash ko‘nikmasi turfa bo‘lgani sababli, talabaning shaxsiy xususiyatlariga jiddiy e’tibor berish hamda ko‘ngliga yo‘l topa olish o‘ta muhim.
  • O‘quvchilarni bir-biridan ortiq ko‘rmaslik. O‘qituvchi ham ota kabidir, shuning uchun har bir o‘quvchisini o‘z farzandidek ko‘rishi, biridan boshqasini ajratmasligi kerak.
  • Talabalarga dunyoviy va diniy bilimlarni barobar olib borishni, zamonaviy bilimlarda orqada qolmaslikni o‘rgatish.
  • Chiroyli xulqlar va yaxshi xislatlardan saboq berish. Bu sohada o‘qituvchi ko‘p yillik tajribalaridan foydalanish.
  • O‘quvchi xato qilsa, to‘g‘ri yo‘lga yo‘llash. Bunda qo‘pollik va dilozorlikdan saqlanib, ulug‘ ajdodlarimiz hayoti, ibratli voqealar bilan talabani yana to‘g‘ri yo‘lga yo‘llab qo‘yiladi.
  • Yosh va mansab jihatdan o‘zidan past insondan bo‘lsa-da bilmaganlarini o‘rganishni or qilmaslik. Chunki hikmat mo‘minning yo‘qotgan narsasi bo‘lib, qayerda topsa olaveradi. Alisher Navoiy bobomiz aytadilar: “So‘rab o‘rgangan olim, orlanib so‘ramagan o‘ziga zolim”.
  • Qaysi hunar va fan o‘qituvchisi bo‘lishidan qat’i nazar, o‘z sohasini puxta bilish. Muallim o‘z ustida ko‘p ishlashi, kerak bo‘lsa, talabadan ko‘proq dars qilishi kerak.
  • O‘ziga ravo ko‘rganini o‘quvchilariga ham ilinib, yomon ko‘rganlarini ularga ham ravo ko‘rmaslik.
  • O‘quvchilari haqqiga yaxshi duolar qilib, ularga yaxshilikni sog‘inish. Chunki ustozning duosi xuddi ota-onaning farzandiga qilgan duosi kabidir.

Barkamol avlod va sog‘lom jamiyat oldida katta mas’uliyat sohibi bo‘lgan barcha ustoz va murabbiylarimizga mustahkam sihat-salomatlik va ikki dunyo saodatiga musharraf etishini so‘rab, duolar qilib qolamiz!

Muhtaram jamoat! Mav’izaning hanafiy mazhabimizdagi fiqhiy masalalar qismida namoz vaqtlari haqida suhbatlashamiz.

  1. Bomdod namozi: Bomdod namozining vaqti subhi sodiqdan (ufqda keng yoyilgan yorug‘likdan) quyosh chiqqunigachadir. Bomdod vaqti kirgandan boshlab quyosh to‘liq chiqgunigacha Bomdodning ikki rakat sunnatidan boshqa nafl namoz o‘qish makruh sanaladi. Ammo qazo namoz o‘qisa bo‘ladi. Bomdod namozini o‘qish paytida quyosh chiqib qolsa, Bomdod namozi to‘xtatiladi va quyosh to‘liq chiqqandan keyin qazosi o‘qiladi. Bugungi Bomdodning qazosini zavolgacha o‘qisa, sunnati bilan birga qazosi o‘qiladi. Zavolgacha o‘qilmasa, farzini o‘zi qazo qilinadi. Bomdodni sunnatiga ulgurmay, farzini jamoat bilan o‘qigan kishi farzdan keyin sunnatni o‘qimaydi.
  2. Peshin namozi: Peshinning vaqti quyosh zavolga og‘ganidan har bir narsaning soyasi zavoldagi soyadan tashqari o‘zining bo‘yiga ikki barobar bo‘lgunigachadir. Quyosh qiyomdan zavolga qarab og‘gandan boshlab Peshin namozining vaqti kirgan bo‘ladi. Zavoldagi soyadan tashqari har bir narsaning soyasi o‘zining bo‘yiga ikki barobar kelgunicha Peshin vaqti hisoblanadi. Bu Imom Abu Hanifa rahimahullohning fatvolaridir.
  3. Asr namozi: Asrning vaqti har bir narsaning soyasi zavoldagi soyadan tashqari o‘zining bo‘yiga ikki barobar bo‘lganidan boshlab quyosh botgunigachadir. Asr namozi ado qilinganidan keyin Shom namozi o‘qilgunigacha nafl namoz o‘qish makruh hisoblanadi. Ammo qazo namoz o‘qisa bo‘ladi. Asrga aytilgan azondan keyin takbir aytilgunigacha, bemalol nafl namoz o‘qisa bo‘ladi. Asr namozini quyoshni nuri ko‘zni qamashtirmaydigan darajada kechiktirib o‘qish makruhdir. Kishi bugungi Asr namozini o‘qish paytida quyosh botib qolsa, oxirigacha davom ettiraveradi.
  4. Shom namozi: Shomning vaqti quyosh botganidan shafaq yo‘qolgunigacha. U (shafaq) ufqdagi qizillikdir va shunga fatvo berilgan. Shom namozini doimo (yilning barcha fasllarida) vaqti kirishi bilan o‘qish mustahabdir. Demak, Shom namozining vaqti quyosh ufqga botishi bilan boshlanib ufuqdagi qizillik yo‘qolgunigacha davom etadi.
  5. Xufton namozi: Xuftonning vaqti Shomning vaqti tugagandan boshlab tonggachadir. Vitrning vaqti xufton o‘qilgandan boshlab tonggachadir. Xufton namozini kechasini yarmidan keyin o‘qish makruh bo‘ladi. Xufton va Bomdodni jamoat bilan o‘qishni fazilati haqida Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam shunday deganlar: “Kim xufton namozini jamoat bilan o‘qisa, go‘yo kechaning yarmini ibodat bilan o‘tkazgandek bo‘ladi. Kim Bomdod namozini ham jamoat bilan o‘qisa, go‘yo kechaning barchasini ibodat bilan o‘tkazgandek bo‘ladi” (Imom Buxoriy  va Imom Muslim rivoyati).

Qazo bo‘lgan namozlarni kunning barcha vaqtida o‘qisa bo‘ladi,  faqat quyosh chiqish, qiyomga kelish va botish vaqtlari bundan mustasno. Bu uch vaqtda hech qanday namoz o‘qib bo‘lmaydi.

Ustozlik martabasiga yetish va uning omonatlariga rioya etish har birimizga nasib etsin! Omin!

Juma mav'izalari
Boshqa maqolalar

Qur’onni tilovat qilishda qanday niyat qilasiz?

25.12.2024   518   3 min.
Qur’onni tilovat qilishda qanday niyat qilasiz?

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Ko‘pchilik musulmonlar Qur’onni faqatgina savob va ajr olish maqsadida o‘qishadi, ayni paytda Qur’onda ko‘plab manfaatlar borligini unutishadi.
Aslida, Qur’onni har gal aniq bir niyat bilan o‘qilsa, Alloh taoloning fazli ila o‘sha niyati amalga oshadi.
Zero, Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom: "Amallar niyatlarga bog‘liqdir va har kimga niyatiga yarashasi beriladi", deganlar.

Qur’on — hayot dasturi. Niyat olimlarning sarmoyasi. Shunga binoan musulmon kishi Qur’on o‘qiganida quyidagicha niyatlarni qilishi kerak:

1. Men Qur’onni ilm olish va unga amal qilish maqsadida o‘qiyman.
2. Men Qur’onni Allohdan o‘zimga, farzandlarimga va oilamga hidoyat berishi uchun o‘qiyman.
3. Men Qur’onni Allohga munojot qilish uchun o‘qiyman.
4. Men Qur’onni dardlarimga shifo bo‘lishi uchun o‘qiyman.
5. Men Qur’onni jaholat zulmatidan hidoyat nuriga chiqish uchun o‘qiyman.
6. Men Qur’onni qalbimning qattiqligini yo‘qotish, unga xotirjamlik solish va shaytonning vasvasasini ketkazish uchun o‘qiyman.
7. Men Qur’onni hasaddan, nazar nafasdan o‘zimni va oila ahlimni asrash uchun o‘qiyman.
8. Men Qur’onni g‘ofillardan bo‘lib qolmaslik va Allohni mudom zikr qiluvchilar qatorida bo‘lish uchun o‘qiyman.
9. Men Qur’onni iymonim mustahkam bo‘lishi, ishonchim ortishi uchun o‘qiyman.
10. Men Qur’onni Allohning amriga itoat etish uchun o‘qiyman.
11. Men Qur’onni har bir harfi uchun o‘ntadan savob olish uchun o‘qiyman.
12. Men Qur’onni qiyomat kuni Qur’onning shafoatiga noil bo‘lish uchun o‘qiyman.
13. Men Qur’onni jannatda yuqori daraja topish uchun o‘qiyman.
14. Men Qur’onni Allohning huzurida darajam yuksak bo‘lishi uchun o‘qiyman.
15. Men Qur’onni qiyomat kuni ota-onamga toj kiydirish uchun o‘qiyman.
16. Men Qur’onni Allohning xos ahllaridan bo‘lish uchun o‘qiyman.
17. Men Qur’onni do‘zaxdan najot topish uchun o‘qiyman.
18. Men Qur’onni o‘zimga yoki oilamga yetgan sehr-jodu amalidan xalos bo‘lish uchun o‘qiyman.
19. Men Qur’onni Alloh mushkulimni oson, hojatimni ravo qilish uchun o‘qiyman.
20. Men Qur’onni Alloh qarzimga najot berishi uchun o‘qiyman.
21. Men Qur’onni qabrimda menga hamroh bo‘lishi, sirot ko‘prigida nur bo‘lishi uchun o‘qiyman.
22. Men Qur’onni Payg‘ambar alayhissalomning axloqlari bilan xulqlanish uchun o‘qiyman.
23. Men Qur’onni o‘zimni botil ishlardan tiyilib, savobli ishlar bilan mashg‘ul qilish uchun o‘qiyman.
24. Men Qur’onni g‘am-tashvishlardan forig‘ bo‘lish uchun o‘qiyman.
25. Men Qur’onni nafsim va shaytonga qarshi kurashish uchun o‘qiyman.

Qur’on tilovati bu - zikr. Payg‘ambarimiz alayhissalom aytganlar: "Alloh taolo shunday degan: "Kim mening zikrim bilan mashg‘ul bo‘lib, mendan hojatlarini so‘ray olmasa, Men unga so‘raganlaridan ham afzalini ato etaman". 

Alloh taolo barchamizning qilgan amallarimizni qabul aylasin.

Homidjon domla ISHMATBЕKOV