Rasuli akram sollallohu alayhi vasallam har bir mo‘min-musulmon erkak va ayol ilm olish uchun intilishi lozimligi haqida ta’lim bergan edilar. Zamonaviy ilm-fanga musulmon ayollar shunday ajoyib hissa qo‘shdilarki, ularning bu ishlarini “labbayka yo Rasululloh!” deb aytish mumkin. Mana ulardan kashfiyotlari dunyo e’tirofiga sazovor bo‘lganlari:

Suyima G‘aniyeva – O‘zbekiston Qahramoni, navoiyshunos olima.

Suyima G‘aniyeva 1932 yil Toshkentda tug‘ilgan. O‘rta Osiyo davlat universiteti (hozirgi O‘zMU)ning Sharq fakultetida ta’lim olgan. 1956 yildan O‘zFA Til va adabiyot institutida, Toshkent Davlat konservatoriyasida, 1993 yildan Toshkent Davlat sharqshunoslik institutida ishlab kelgan. 

Olima adabiyotshunoslik, matnshunoslik va tarjimachilik sohasida yaratilgai 20ta kitob va risolalar, 300dan ortiq maqola va taqrizlar muallifi hisoblanadi.

Suyima G‘aniyeva Alisher Navoiy asarlarini nashrga tayyorlagan. Olima «Majolis un-nafois»ning ilmiy-tanqidiy matnini chop ettirgach, «Navoiy dastxati» kitobini o‘quvchilar hukmiga havola etgan. Alisher Navoiy mukammal asarlar to‘plami (20 tomlik)da u «Majolis un-nafois», «Mahbub ul-qulub», «Munshaot», «Vaqfiya», «Hamsat ul-mutahayyirin», «Holoti Sayyid Hasan Ardasher», «Holoti Pahlavon Muhammad», «Nazm ul-javoxir», «Muhokamat ul-lug‘atayn» kabi asarlarni izoh va tarjimalar bilan nashrga tayyorlangan.

Navoiyning nasriy merosini o‘rganish – Suyima G‘aniyeva ilmiy faoliyatining eng salmoqli, eng namunali qismini tashkil etgan.

1999 yilda Suyima G‘aniyeva «El-yurt xizmati» ordeni, 2008 yilda «Buyuk xizmatlari uchun» ordeni bilan taqdirlangan. Abu Rayhon Beruniy nomidagi O‘zbekiston Davlat mukofoti sovrindori, O‘zbekiston qahramoni edi.

Suyima G‘aniyeva 2018 yilning 1 sentyabr kuni vafot etdi. U mumtoz Sharq adabiyoti bo‘yicha dunyoning nufuzli olimalaridan edi.

 Oisha Elsafti, misrlik Elsafti – Kembrij universitetining qashshoq va rivojlanayotgan davlatlarda qo‘llaniladigan simsiz hisoblash tarmoqlari texnologiyasi dasturchisi. “Mening e’tiqodim ushbu ishimga rag‘batlantiradi. Qur’oni karim kishiga o‘zining faoliyati va imon-ishonchi haqida tafakkur yuritish lozimligini uqtiradi. Bunday munosabat har bir olim uchun, jumladan, tushunchalarini matematik va mantiqiy usulda ifoda etadigan informatika sohasi olimlari uchun juda ham muhimdir”, deydi u.

Samina Shoh hindistonlik. U  Nyu Yorkdagi Thomson Reutersning yetakchi ilmiy xodimi. 2009 yilda hindistonlik ayollarning texnika sohasidagi  yutuqlari tanlovida Google mukofotiga sazovor bo‘lgan. U sun’iy aql yaratish ustida tadqiqot olib boradi. «Informatika bilan shug‘ullanish jonu dilim. Bu mening narsa va hodisalar mantig‘ini anglashimga yordam beradi. Chunki bir qarashda tasodifiy bo‘lib tuyulgan ishlarning mohiyati chuqurroq o‘rganilsa, ular bir mukammal tizim asosida yuz berganiga guvoh bo‘lamiz...” deydi olima.

Anushix Ansari eronlik. U o‘smir yoshida AQSHga immigrant bo‘lib borgan, Jorj Mayson universitetini elektronika va hisoblash mashinasi bo‘yicha bitirgan. Ansari 2006 yil kosmosdagi birinchi ayol-sayyoh va kelib chiqishi eronlik bo‘lgan birinchi astronavt bo‘ldi.

Xadija Muxammad Yusuf malayziyalik. Xadija – mikrobiolog. U hozirgi vaqtda  Nyukasla kasalligining terapevtik va diagnostik reagentlari ustida tadqiqot ishlari olib borayotir. O‘lim bilan nihoyasiga yetadigan bu kasallikka dunyodagi tovuqlarning barcha turlari chalingan.

2005 Xadija mikrobiologiya sohasida Karl Finlay mukofoti bilan taqdirlandi. Xadija fan insoniyatga foyda keltirishiga ishonadi.

Amina G‘arib Fakim mavrikiyalik. G‘arib – Mavrikiya prezidentligiga saylangan birinchi ayol. U Surreya universitetini 1983 yil ximiya fani bo‘yicha bitirib  bakalavr bosqichini oldi. 1987 yil Eksetera universitetida organik ximiya bo‘yicha doktorlik ishini yoqlaganidan so‘ng yurtiga qaytadi va Mavrikiya universitetiga ishga joylashadi.

Hozirda u Mavrikiya o‘simliklarining tibbiy va oziqlik xususiyatlarini o‘rganmoqda. “Tadqiqot ishimdan ko‘zlangan maqsad – diareya, dizenteriya va boshqa yuqumli kasalliklarga o‘simliklardan inson organizmi uchun xavfsiz bo‘lgan tabiiy dori-darmonlar yaratish va mavrikiyalik, Hind okeani mintaqasi va Afrika davlatlari bolalariga yordam ko‘rsatishdan iboratdir”, deydi u.

Ismaxon Eluafi marokkolik. U genetika sohasi bo‘yicha Kordova universitetida doktorlik ishini himoya qilgan.  Ismaxon fan ijobiy yutuqlarni qo‘lga kiritish hamda qashshoqlik va kamsitishlarning oldini olish borasidagi qarorlarga asos bo‘lishi kerak deb hisoblaydi.

Ayni choqda u suv yetishmaydigan yerlarda fermerlarga yordam ko‘rsatishga ixtisoslashgan xalqaro biotuz qishloq xo‘jaligi markazining (sho‘r bosgan yerlarda tuzga chidamli daraxtlar va ozuqabop o‘simliklarni yetishtirish texnologiyasi) bosh direktori vazifasida faoliyat yuritmoqda.

Bina Shahin Siddiqiy pokistonlik. Professor Bina Shahin doktorlik unvonini ximiya sohasi bo‘yicha Karachi universitetida olgan. U mahalliy giyohlardan dori olish ustida tadqiqot olib borgan va mamlakat tibbiyoti hamda qishloq xo‘jaligi rivojiga katta hissa qo‘shgan.

Siddiqiy 250 ga yaqin ilmiy maqolalar e’lon qilgan va ko‘plab nufuzli mukofotlar bilan taqdirlangan. Ular sirasida ximiya bo‘yicha al-Xorazmiy mukofoti ham bor.

Turkmani – suriyalik astrofizik, Damashq universitetining elektron injenerlik fakultetini tugatgan. Shundan so‘ng Shvetsiyaga kelgan. Bu yerda atrofizika sohasi bo‘yicha doktorlik ishini himoya qilgan. Turkmani quyosh koronasi fizikasi va hisoblash, kuzatuvlar hamda hisoblash modellari yordamida quyosh yuzasida energiya chiqimining dinamikasini o‘rganadi. “Hayotimni e’tiqodim asosida barpo etganman, insonlarni koinot haqida fikr yuritishga da’vat etgan oyati karimalar haqida ko‘p o‘ylayman.

Yoshligimda أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاء اللَّيْلِ سَاجِداً وَقَائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ

“Yo‘qsa, u kechalari ibodat qilib, sajda etgan, bedor holida oxiratdan qo‘rqib, Rabbi rahmatidan umidvor bo‘lgan odamga tengmi?! Sen: «Biladiganlar bilan bilmaydiganlar teng bo‘larmidi?!” deb ayt. Albatta, aql egalarigina eslarlar” (Zumar, 9) oyatini o‘qib hayratga tushgan edim. Ilm o‘rganganim sayin e’tiqodim mustahkamlanib bormoqda” deydi suriyalik astrofizik olima.

Hayat al-Sindi – makkalik biotexnolog. Sindi Yaqin Sharq ayollari ichida biotexnologiya sohasida birinchi bo‘lib fan doktorligini qo‘lga kiritgan. Sindi “Hamma uchun tashsix” tashkilotining ta’sischilaridan biri. Bu tashkilot kambag‘al davlatlar uchun bir oz yengilroq tashxis uskunalarini ishlab chiqaradi.

Olima bu loyihaga ko‘plab sarmoyadorlarni jalb etdi. Xususan, Bill Geyts 10 million dollar sarmoya kiritdi. «Men Kembrijda o‘qishni boshlagan kezlarimda bir mashhur olim menga “Sening bu ishlaringdan hech narsa chiqmaydi. Chunki sen ayolsan va din fanga qarshi turadi”, dedi. (undan hayiqqanim uchun qaysi din? deb so‘ray olmadim) Men istardimki, dunyodagi barcha ayollar o‘zlariga ishonsin va maqsadlari yo‘lida sobit qadam bo‘lsin”.

Maryam al-Mansuriy – Birlashgan Arab Amirliklarida ilk bora urush sharoitida F-16 qiruvchi samolyotini boshqargan birinchi uchuvchi ayol. Maryam “Oslom davlati” jangarilariga qarshi kurashuvchi ayollarning simvoliga aylandi va uni “arab lochini” deb sharaflashdilar.  BAA Harbiy havo kuchlari mayori Maryam al-Mansuri oilada sakkiz nafar o‘g‘il-qizning biridir. U maktabni oliy bahoga yakunlab BAA universitetini ham ingliz tili mutaxassisligi bo‘yicha bitirgan.

Maryam Mirzaxoniy eronlik. U – Stenfordskogo universitetida  matematika fani bo‘yicha professorlik unvoniga yoshligida erishgan olimalardan biri sanaladi. Shuningdek, Maryam – matematika sohasi bo‘yicha eng oliy mukofot – Fildsov mukofotini qo‘lga kiritgan birinchi ayoldir.

Ma’lumingizki, Nobel mukofoti matematika fani olimlariga berilmaydi. Shuning uchun Fildsov mukofoti “Matematiklarning Nobel mukofoti” deb ataladi. Mukofot tashkiliy qo‘mitasi Maryamning geometriya va dinamika sistemasiga qo‘shgan qimmatli hissasi uchun uni ushbu oliy mukofotga munosib topdi.

Maryam Matar – Birlashgan Arab Amirliklarida tug‘ilib tibbiyot mutaxassisi bo‘lib yetishgan. Matar vrachlik faoliyatini Fors ko‘rfazi davlatlarida o‘ktir muammolardan biri sanalgan genetik kasalliklarni davolashga bag‘ishlagan. 2005 yil u Daun sindiromiga qarshi kurashish assotsiatsiyasini tashkil etdi. O‘sha yili u BAAdagi qon kasalliklar ustida olib borgan tadqiqotini yakunladi. Dubay vaqtli matbuoti Arabian Business Matarni 2012 yilda “BAAning eng yaxshi davlat xizmatchisi” deb atadi. 2015  yilda esa u “Islom dunyosining ilm-fan sohasidagi eng nufuzli yigirma ayoli”dan biri deb topildi.

Maryam Matar asoschisi  va bosh diretkori bo‘lgan “BAAda daun sindiromiga qarshi kurash” va “BAAda genetik kasalliklarga qarshi kurash” assotsiatsiyalari 17 ta davlatda ushbu kasalliklarga chalingan kishilarga yordam ko‘rsatib kelmoqda. 

Daniya al-Jabariy. 14 yoshli falastinlik qiz Daniya al-Jabariy Singapurda bo‘lib o‘tgan Xalqaro matematika tanlovi g‘olibi. Musobaqada 3000 nafar ishtirokchi qiyoslashga asoslangan hisoblash vositalaridan foydalangan holda miyasida murakkab sonlar hisobini amalga oshirishi shart qilib qo‘yilgan edi. Daniya 8 daqiqada 230 ta murakkab matematik misollarni yechib tanlov g‘olibiga aylandi. 14 yoshli falastinlik qiz o‘zining mamlakatida o‘tkazilgan matematika olimpiadalarida bir necha bor g‘olib bo‘lgan edi, deb yozadi Al-Arabiya axborot agentligi.

Robiya JO‘RAQULOVA tayyorladi.