Siyrat borasida gap ketarkan, u haqda yozilgan kitoblarni eslamay ilojimiz yo‘q.
Bu ilmni bizgacha yetib kelishida asosan ikki muhim omil: omonatdor ulamolar va ularning yozgan mo‘tabar asarlari xizmat qilgan.
Siyrat borasida ko‘p kitoblar yozilgan. Lekin, ularning hammasi ham bizgacha yetib kelmagan. Turli sabablarga ko‘ra, ba’zilari yo‘qolgan, yana ba’zilari qaysidir kutubxonalarda qo‘lyozma sifatida tadqiqot o‘tkazilishini kutib yotibdi.
Bizgacha yetib kelgan siyrat manbalari orasida «Shifo» kitobining alohida o‘rni bor.
Darhaqiqat, siyrat kitoblari orasida «Shifo»chalik ko‘p o‘qilgani bo‘lmasa kerak. Yozilganiga qarib 917 yil bo‘lgan bu noyob asar siyrat borasida muhim qo‘llanma bo‘lib kelayotir.
Mana necha asrlar o‘tgan bo‘lsada siyrat mutaxassislari unga turli katta – kichik sharhlar, hoshiyalar bitib kelmoqda. Hattoki, uni ixchamlashtirib muxtasar va nazm – she’riy ko‘rinishga keltirganlar ham bor.
Ulamolarning e’tirofiga qaraganda eng ko‘p sharh yozilgan kitob vatandoshimiz imom Buxoriy rahmatullohi alayhning «Sahih»lari ekan. Biz o‘rganayotgan «Shifo» kitobi ham ana shundan eng ko‘p sharh qilingan kitoblar sarasiga kirar ekan. Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha «Shifo»ga hozirga qadar 144 ta sharh yozilgan.
Ulamolarning maqtovlari:
Sa’d Tilimsaniy rahmatullohi alayh «An-najm as-saqib» kitobida keltiradi: «Solihlardan ba’zisi Qozi Abulfazlni vafotidan so‘ng tushida ko‘rganini aytadi.
U katta qasr ichida oyoqlari tillodan bo‘lgan taxt ustida o‘tirardi. Shunda menga bir masala haqida savol qilgan edi, aytdimki, ey janobim, u haqda «Shifo» nomli kitobingizda mana bunday, mana bunday degansiz.
Menga:
– Senda o‘sha kitob bormi? dedi.
– Ha, dedim men.
– Unday bo‘lsa uni qo‘lingdan qo‘yma. U sababli Alloh meni manfaatlan-tirdi va menga ko‘rib turgan narsangni berdi, dedi Qozi Iyoz.
Doktor Muhammad ibn Muhammad Abu Shubha o‘zining «As-siyratu fi zovil Qur’on vas Sunna» kitobida yozadi: «U shunday kitobki, agar uni tillo bilan yozilsa yoki torozida gavhar bilan o‘chansa albatta, oz hisoblanardi...
Hoy o‘quvchi! Uni mahkam tut. Uni qo‘lingdan qo‘yma».
Fransuz sharqshunosi Lui Massinon:
«Ovropa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning fazilat va go‘zal sifatlarini tanishi uchun «Shifo» kitobini yevropa tillarining biriga o‘girish kifoya», degan edi.
Ovropalik bir insofli sharqshunos suyukli Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamni shunday madh etib, siyratini o‘rganish va o‘rgatishga undab tursa–yu, biz ummatlar o‘rganish va tanishga haqli bo‘la turib u zotni yaxshi tanimasak...
«Kashfuz zunun» kitobi muallifi aytadi:
«Bu – manfaati katta, foydasi ko‘p, Islomda unga o‘xshashi yozilmagan kitobdir».
Alloma Muhammad ibn Muhammad Maxluf rahmatullohi alayh aytadi:
«(Muallif) uni yozishda yangilik qilgan. Odamlar kitobni tashib ketishgan. Uning nusxalari sharq–u g‘arbga yoyilgan».
Ba’zi Mavritaniyalik ulamolar Robi’ul avval oyida majlis qurib «Shifo» kitobini o‘qishni odat qilganlar.
Ibn Nosiruddin Dimashqiy u haqda haqli so‘z aytgan:
«Agar Qozi Iyozning «Ash shifa bita’rifi huquqil Mustofa» kitobidan boshqa tasniflari bo‘lmaganida ham uning qadri baland, shuhrati oliy bo‘lshiga kifoya qilar edi. Chunki u bu borada yangilik qilgan. «Shifo» muhim manba ekaniga ijmo qilingan, bellashganlar uning o‘zi kifoya qilishi bilan taslim etilgan, unga muhaddis va faqih suyanadigan, bobida yagona ekanligida tortishgan kishi malomat qilinadigan, Islom shaharlaridan birortasida yo‘q bo‘lishi mumkin bo‘lmagan kitobdir».
Kattoniy rahmatullohi alayh qalamiga mansub «Fihrisul fahoris»da keladi:
«Turra (shahri)da «An najm as soqib fima li avliyaillahi minal mafoxir val manoqib» kitobining qadimiy qo‘lyozmasini hoshiyasi bilan topdim. Unda:
«Ba’zi mashoyixlar aytadi: Insonlarga quyosh mashriqdan chiqib, mag‘ribga botadi. Biz Mashriqliklarga uzoq Mag‘ribdan boshqa bir quyosh chiqdi. U Qozi Iyozning «Shifo» kitobidir», deb yozilgan.
Qanchadan – qancha siyratga doir kitoblar bor. Lekin, «Shifo»dek emas.
«Shifo»ning dong‘i yetti iqlimga taralgan. Ummat uni chiroyli qabul qilgan va qilib kelmoqda. Undan xos – u om birdek foydalanadi. U deyarli barcha uylarda, kutubxonalarda, masjidlarda bo‘lgan. Hattoki, u haqda zorbul masallar ham aytilgan: «Shifo» bo‘lmaganida Mag‘rib tanilmagan bo‘lardi yoki «Shifo» bo‘lmaganida Qozi Iyoz tanilmagan bo‘lardi.
Ba’zi ahli ilmlar o‘z talabalariga «Shifo»ni o‘qitishga alohida urg‘u berib, ehtimom qaratadilar.
Oldinlari Mag‘riblik zobitlar askarlik xizmatini bajarganlaridan keyin Buxoriy va «Shifo»ni bo‘lib olib (o‘qishar) ekanlar.
Demak, xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, «Shifo» kitobi siyrat ilmi borasida yozilgan nodir manba, durdona asardir. Uni o‘rganish bugungi kunda ummat oldidagi muhim va dolzab vazifa hisoblanadi. Ayniqsa, islom niqobi ostida o‘z qarashlarini yoyib, turli buzunchilik qilishga yoki «islamafobiya» nomi bilan muqaddas Islom dinimizni yomonotliq qilishga urinishlar avj olgan bir davrda.
Odamlarga dinimizning asl mohiyatini o‘rgatish, siyrat ilmi borasida to‘g‘ri tushuncha berish, adashganlarga raddiyalarni asl manbalardan keltirishda «Shifo» kitobi muhim qo‘llanma hisoblanadi.
Siz ham «Shifo»ni o‘qib o‘zingizdagi jaholat kasalini davolang. Zero, jaholatni ketkazish ma’rifat hosil qilish bilan bo‘ladi.
Kimning qalbi va tanida bo‘lsa dard,
Gar «Shifo»ni o‘qisa qolmagay gard.
Andijon shahar “Hazrati Bilol” jome masjidi
imom-xatibi
Ravshanbek O‘rinboyev
Iymon 
Namoz 
Ro'za 
Zakot 
Haj 
Qur'on 
Islom saboqlari 
Aloqa 
