Oltin kuz – xayrli ishlar mavsumi
Alloh taolo zamonni yaratib, uni kun, hafta, oy, yillarga taqsim qildi. O‘z navbatida kun soatlarga, hafta kunlarga, oy haftalarga, yil esa fasllarga bo‘lindi.
Alloh taolo fasllarni yaratar ekan, ularning har biriga o‘ziga xos bo‘lgan ob-havo, mevalar, poliz ekinlari, manzaralar va bulardan boshqa biri ikkinchisida topilmaydigan xususiyatlarni berdi.
Bugun fasllar ichida eng chiroylisi — oltin kuz haqida so‘z yuritamiz.
Fasllar orasida kuzning o‘ziga yarasha o‘rni va ahamiyati bor. Aytib o‘tganimizdek, bu faslda insonning rizqi bo‘lgan ko‘pgina anvoi ne’matlar pishadi. Havosi ham iliq, mo‘tadil bo‘ladi. Manzarasi esa go‘zal, dillarni yayratadi.
Abu Sa’iyd Xudriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning: «Kim Alloh yo‘lida bir kun ro‘za tutsa, Alloh uning yuzini do‘zaxdan yetmish kuz uzoqlashtiradi», deganlarini eshitdim» (Buxoriy va Muslim rivoyat qilgan).
Ibn Hajar Asqaloniy rahmatullohi alayh «Sahihul Buxoriy»ga yozgan mashhur sharhi «Fathul Boriy» kitobida yuqoridagi hadisni bunday izohlaydi: «Kuz — yilning ma’lum bir qismidir. Lekin, bu yerda u bilan «yil» nazarda tutilmoqda. Bu joyda boshqa fasllar: yoz, qish, bahor qolib, aynan kuzning zikr qilinishi unda mevalar pishib, eng yaxshi fasl bo‘lgani uchundir», deydi.
Kuz fasli hamma qatori o‘zbek xalqi uchun juda qadrli. Chunki tinchlik, diyonat, istiqlol, hurlik va qator ulug‘ ne’matlar ana shu oltin kuz fasli boshlanishi bilan xotiralarga muxrlangan.
Yuqorida ta’kidlanganidek, kuz fasli o‘zida juda ko‘p yaxshiliklarni jamlagan. Quyida ulardan uchtasiga e’tibor qaratamiz.
Kuz – ibrat fasli
Oqil hikmat, johil ayb qidiradi, deganlaridek, fasllarda ham mo‘min bandalar uchun qanchadan-qancha yaxshiliklar, barakalar, ibratlar, sir-sinoatlar bor.
Alloh taolo bu fasllarni birin-ketin keltirishi borliqni tartib-intizom ustiga qurgani va biz bundan o‘zimizga kerakli xulosalarni chiqarishimizga dalolatdir. Har faslda issiq, sovuq, qor, yomg‘ir, shamol kabi iqlim o‘zgarishlarining bo‘lishi aql egalari uchun ibrat bo‘lishi bilan birga, Buyuk Rabbimizning cheksiz qudratini ko‘rsatadi.
Bu borada Qur’oni karimda shunday deyiladi:
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآَيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ
«Albatta, osmonlaru yerning yaratilishida va kecha-kunduzning almashinishida aql egalari uchun belgilar bor» (Oli Imron surasi, 190-oyat).
Bu haqida So‘fi Olloyor rahmatullohi alayh ham go‘zal bayt keltirgan:
Padid etdi jahon ichra favosil,
Qilur har fasl turluk nash’a hosil.
Alloh taolo bu dunyoni to‘rt fasldan iborat qilib yaratdi. U zot bahor kunlarida o‘lik yerdan turli o‘t-o‘lanlarni chiqarib qo‘ydiki, bu hol odam bolalarining qabrlaridan turib, tirilmog‘iga ishoradir. Yoz faslida nabotot olami tamom o‘sib, to‘la yetiladi. Hammayoq yam-yashil kiyimga burkanadi. Bu odamlarni foniy dunyoda biroz to‘kinlikda yashashlariga ishora. Kuz kelib, boyagi tamom yetilgan o‘t-o‘lanlar butkul gullari-yu mevalaridan ayrilib, quriy boshlaydi. Bu ham odam bolalarining yoshligi o‘tib, qarilikka qadam tashlashlariga ishoradir. Qish faslida boyagi tuzuk dunyo buzilib, suvlar muzlab, qor yog‘ib, butun hayvonlar ustiga mashaqqatlar yog‘iladi. Bu ham maxluqotning qiyomatda qayta tirilib, boshlariga turli mashaqqat va qayg‘ular tushishiga ishoradir.
Kuz – shukr fasli
Musulmon kishi doim shukrda bo‘lishi lozim. Ne’matlar ziyoda bo‘lganda shukri ham ziyoda bo‘lishi kerak.
وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ ۖ وَالَّذِي خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا ۚ كَذَٰلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ
«Pok yurtning nabototi Rabbining izni ila chiqadir. Nopok bo‘lgani esa, faqat qiyinchilik ila chiqadir. Shukr keltirgan qavmlar uchun oyatlarimizni shunday xilma-xil bayon qilurmiz» (A’rof surasi, 58-oyat).
Oyati karimada ta’kidlanganidek, nabototlarning unib chiqishi, ularning hosil berishi bizni shukrga, fikrga chorlaydi.
Kuz – ibodat fasli
Chunki bu faslda yig‘ilgan hosillar, yig‘im-terimlardan zakoti ushri beriladi. Bu bilan odamlar orasida mehr oqibat ziyodalashadi. Alloh taolo aytadi:
كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِه
ِ ۖ وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ
«Mevalagan paytida uning mevasidan yenglar va yig‘im-terim kunida haqqini beringlar. Va isrof qilmanglar. Albatta, U isrof qilguvchilarni sevmas». (An’om surasi, 141 – oyat).
Demak, biz kuzda zimmamizdagi haqlarni ado qilib, tilimiz bilan shukr etib, amalda uni tadbiqini ko‘rsatib, isrofgarchilikdan tiyilishimiz darkor. Shunda Alloh berayotgan ne’matlarini yana ziyoda qilib beradi.
Nuriddin Xoliqnazarov,
Andijon viloyat bosh imom-xatibi
http://muslimun.uz
«Bismillah»ni aytish esidan chiqib qolsa...
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَذْكُرِ اسْمَ اللهِ، وَإِنْ نَسِيَ أَنْ يَذْكُرَ اسْمَ اللهِ فِي أَوَّلِهِ فَلْيَقُلْ بِسْمِ اللهِ أَوَّلَهُ وَآخِرَهُ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ.
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:
«Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Qachon birortangiz taom yesa, Allohning ismini zikr qilsin. Agar avvalida Allohning ismini zikr qilishni unutib qo‘ysa, «Bismillahi avvalahu va axirohu» desin», dedilar» (Abu Dovud va Termiziy rivoyat qilganlar).
Ba’zan taom tanovul qilish paytida inson shoshilib, «Bismillah»ni aytish esidan chiqib qoladi. Bir oz yeganidan keyin «Bismillah»ni aytmagani esiga tushib qoladi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning ushbu hadisi shariflariga binoan, ana shunday vaqtda «Bismillahi avvalahu va axirohu» demog‘i lozim.
Bu jumlaning ma’nosi «avvalida ham, oxirida ham Bismillah» degani bo‘lib, taomning barakasini qaytaradi va unga shayton sherik bo‘lishini qirqadi.
وَعَنْهَا قَالَتْ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَأْكُلُ فِي سِتَّةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَجَاءَ أَعْرَابِيٌّ فَأَكَلَهُ بِلُقْمَتَيْنِ، فَقَالَ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَمَا إِنَّهُ لَوْ سَمَّى كَفَاكُمْ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَصَحَّحَهُ.
Yana o‘sha kishidan rivoyat qilinadi:
«Nabiy sollallohu alayhi vasallam o‘zlarining oltita sahobalari bilan taom yemoqda edilar. Bir a’robiy kelib, ikki luqmada (hammasini) yeb qo‘ydi. Shunda u zot sollallohu alayhi vasallam: «Agar u tasmiya aytganida, hammangizga yetar edi», dedilar» (Termiziy rivoyat qilgan va sahih, degan).
Bu hadisi sharifda har bir odam taomni «Bismillah»ni aytib yesa, u barakali bo‘lishiga dalolat bor.
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam va u kishining olti sahobalari albatta «Bismillah»ni aytib, so‘ng taom yeyishni boshlaganlar. Ammo haligi a’robiyning «Bismillah»ni aytmay taom yegani barakani qochirdi.
وَكَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ جَالِسًا وَرَجُلٌ يَأْكُلُ فَلَمْ يُسَمِّ حَتَّى لَمْ يَبْقَ مِنْ طَعَامِهِ إِلَّا لُقْمَةٌ، فَلَمَّا رَفَعَهَا إِلَى فِيهِ قَالَ: بِسْمِ اللهِ أَوَّلَهُ وَآخِرَهُ، فَضَحِكَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ثُمَّ قَالَ: مَا زَالَ الشَّيْطَانُ يَأْكُلُ مَعَهُ، فَلَمَّا ذَكَرَ اسْمَ اللهِ اسْتَقَاءَ مَا فِي بَطْنِهِ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ.
«Nabiy sollallohu alayhi vasallam o‘tirgan edilar. Bir kishi taom yer edi. U tasmiya aytmadi. Faqat bir luqma taom qolgandagina «Bismillahi avvalahu va axirohu» dedi. Shunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam kuldilar va:
«Shayton u bilan taom yeb turdi. Allohning ismini zikr qilganida qornidagi narsani qusib yubordi», dedilar» (Abu Dovud va Nasoiy rivoyat qilganlar).
Bu ham barchamiz uchun dars. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam bor joydagi har bir o‘tirish, harakat va sakinat hammaning diqqat e’tiborida bo‘lishi ma’lum.
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam o‘tirgan joyda bir odam «Bismillah»ni aytmay, taom tanovul qila boshladi. Hamma damini ichiga yutib, nima bo‘lar ekan, deb kutib turdi.
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam esa indamas edilar. Haligi kishi esa taom yeyishda davom etar edi. Endi nima bo‘ladi? Atigi bir luqma taom qolganda birdan esiga tushib qolib:
«Bismillahi avvalahu va axirohu» dedi».
Shunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam kuldilar va: «Shayton u bilan taom yeb turdi. Allohning ismini zikr qilganda qornidagi narsani qusib yubordi», dedilar».
Demak, taomni «Bismillah»ni aytmay yegan odam bilan birga shayton ham uning taomidan qo‘shilishib yeb turar ekan.
Bu esa ham gunoh, ham taomning barakasini qochirishdir. Shuning uchun bu masalaga juda ehtiyot bo‘lmoq kerak. Mabodo avvalida aytish esdan chiqib qolgan bo‘lsa ham, eslagan zahoti aytish lozim.
Allohning ismini zikr qilib, so‘ng taom yeyishni boshlash islomiy ovqatlanish madaniyatining boshida turadi.
Albatta, taom Alloh taolo tomonidan bandaga beriladigan ulkan ne’mat ekanligi hech kimga sir emas. Doimo Allohni eslab turishi lozim bo‘lgan banda uchun ne’matga erishgan paytda ne’mat beruvchi Zotni eslash zarurati yana ham ortadi. Ana shunday paytda Allohni – ne’mat beruvchi Zotni esidan chiqargan odam xato qilgan bo‘ladi. Agar o‘zi eslab, xatosini to‘g‘rilasa, yaxshi. Agar uning esiga tushmasa, atrofdagilar unga eslatib qo‘yishlari lozim. Chunki Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam doimo shunday qilganlar.
«Hadis va hayot» kitobi 16-juzidan