بسم الله الرحمن الرحيم

Muhtaram jamoat! Alloh taolo barcha mavjudotlar qatori inson zotini ham juft qilib yaratdi. Shu juftlik orqali odamlar halol yo‘l bilan oila qurib, o‘zidan farzand va nabiralar qoldirib, inson sulolasining davom etishini ta’minlaydi. Alloh taolo erlar va xotinlar o‘zaro murosa va totuvlik bilan yashashi uchun ular o‘rtasida inoqlik va muhabbat tuyg‘ularini ham paydo qildi. Bu haqda Qur’oni karimda bunday marhamat etiladi:

وَمِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً

إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

ya’ni: “Uning alomatlaridan (biri) – sizlar taskin topishingiz uchun o‘zlaringizdan juftlar yaratgani va o‘rtangizda inoqlik va mehribonlik paydo qilganidir. Albatta, bunda tafakkur qiladigan kishilar uchun ibrat-alomatlar bordir” (Rum surasi, 21-oyat).

Boshqa bir oyatda shunday deyiladi:

وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ بَنِينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ

 أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ اللَّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ

ya’ni: “Alloh sizlar uchun o‘zlaringizdan juftlar yaratib, juftlaringizdan sizlar uchun bolalar va nabiralar paydo qildi hamda sizlarga pok rizqlarni berdi. Botilga imon keltiradilar-u, Allohning ne’matiga kufr keltiradilarmi?!” (Nahl surasi, 72-oyat).

Oila insonning dunyoviy saodatini ta’minlovchi qo‘rg‘ondir. Oilada doimo tinchlik va totuvlik davom etishi uchun er va xotin, qaynona va kelin o‘zlarining vazifa va burchlarini to‘liq ado etib borishlari lozim. Zero, oila faqat er-xotindangina iborat emas, ularning ota-onalari va farzandlari ham shu oilaning a’zolari sanaladi. Shunga binoan, shariatimizda qaynota va qaynona kuyov yoki kelinga nisbatan qanday maqomda turishi ham bayon etilgan.

Alloh taolo Niso surasining 23-oyatida nikohi harom bo‘lgan 13 toifa ayollarni sanab o‘tgan. Shular ichida mavzumizga tegishli 2 toifa bor. Ular:

...وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ... ...     وَحَلَائِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ...

ya’ni: “(Sizlarga (nikohi) harom qilingan (ayol)lar – bu), ...qaynonalaringiz,     

 ... o‘z pushti kamaringizdan bo‘lgan o‘g‘illaringizning xotinlari...” dir.

Demak, qaynota kelinga o‘z otasidek abadiy mahram, qaynona kuyovga o‘z onasidek abadiy mahram sanaladi.

Qaynota va qaynona kuyovga ham, kelinga ham ota-ona o‘rnida bo‘ladi va ularning hurmatini joyiga qo‘yish hamda roziligini olish vojibdir. Ular mening ota-onam emas, ularni roziligini olishim shart emas, deyish johillik va ilmsizlikdir. Erkak kishiga eng haqli zot uning onasidir. Ayol kishiga esa eng haqli zot uning eridir. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam shunday marhamat qildilar:

عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، قَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ مَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَقًّا عَلَى الْمَرْأَةِ؟ قَالَ: "زَوْجُهَا" قُلْتُ: مَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَقًّا عَلَى الرَّجُلِ؟ قَالَ: "أُمُّهُ"  (رواه الإمام الحاكم في مستدركه).

ya’ni: Oisha onamizdan rivoyat qilinadi: “Men: “Ey, Rasululloh! Ayol kishining zimmasida haqqi eng ko‘p bo‘lgan kishi kim?”, – dedim.  U zot: “Uning eri”, –dedilar. Men: “Erkak  kishining zimmasida haqqi eng ko‘p bo‘lgan kishi kim?”, – dedim. U zot: “Onasi”, – dedilar” (Imom Hokim “Mustadrak” kitobida rivoyat qilgan).

 Risoladagi erkak hayoti davomida doim ikki ayol: onasi va juftiga moddiy va ma’naviy ta’minot hamda g‘amxo‘rlik qiladi. Ular o‘rtasida adolat o‘rnatgan holda hayot kechiradi.  Zero, Alloh taolo Qur’oni karimda marhamat qiladi:

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ...

ya’ni: “Erkaklar xotinlar ustidan (oila boshlig‘i sifatida doimiy) qoim turuvchilardir. Sabab – Alloh ularning ayrimlari (erkaklar)ni ayrimlari (ayollar)dan (ba’zi xususiyatlarda) ortiq qilgani va (erkaklar o‘z oilasiga) o‘z mol-mulklaridan sarf qilib turishlaridir...” (Niso surasi, 34-oyat).

Bu oyat bilan Alloh taolo erkakning oiladagi o‘rnini belgilab berdi.

Shundan kelib chiqib, oila rahbari bo‘lmish erkaklar, bo‘lajak qaynonalar bo‘lmish juftlariga kelinga qanday muomala qilish, kelajakda kelin bo‘ladigan qizlariga qaynona bilan qanday muomala qilish kerakligini o‘rgatib borishlari kerak. Bu ishni faqat ayollarga yuklab qo‘yish to‘g‘ri emas. Chunki yuqoridagi oyatda erkaklar ayollarni himoya qilishi, g‘amxo‘rlik qilishi va ularga odob berishi ma’nosi bordir.

Kelinlar qaynonalarini o‘z onasidek yaxshi ko‘rib hurmat qilishi, ularni g‘animat bilib, duolarini olishga harakat qilishi kerak. Bu erning ham roziligiga sabab bo‘ladi. Erning roziligi esa jannat yo‘lidir. Ba’zi xonadonlarda kelinga xuddi xizmatkor-quldek munosabatda bo‘lish holatlari ham uchrab turadi. Ba’zi xonadonlarda esa aksincha, kelinlar yo‘q joydan muammo chiqarib, katta-katta talablar qo‘yib, erning topganiga qanoat qilmay, eri bilan qaynonaning orasiga sovuqchilik tushishiga sabab bo‘lmoqda.

Aziz namozxonlar! Afsuslar bo‘lsinki, hozirda ko‘pgina oilalarning ajrashishiga sabab oilaning boshlig‘i erkak kishi o‘zini bir chetga olgan bo‘lib, natijada ayollar hamma ishda “xo‘jayin” bo‘lib qolishgan. Hali oila borasida tajribaga ega bo‘lmagan yosh kelinga pandu nasihat qilib, uni yo‘lga solish o‘rniga arzimagan mol-mulkni bahona qilib, kelinga toqatidan ortiq vazifalar yuklab, zulm qilib oxir oqibat ajralib ketishiga sabab bo‘layot qaynonalar bilsinlarki, qiyomat kunida qilgan zulmlari o‘zlarining boshlariga zulmat bo‘lib keladi. Bu toifadagi kishilarga nisbatan Oisha onamizdan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam aytadilar:

عَن عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنهَا قَالَت: قَالَ رَسولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: "إِنَّ شَرَّ النَّاسِ عِندَ اللهِ مَنزِلَةً يَومَ القِيَامَةِ مَن تَرَكَهُ النَّاسُ اِتقَاءَ شَرِّهِ" (رواه الْاِمَامُ البخاري(.

ya’ni: “Qiyomat kunida Alloh taoloning nazdida eng yomon darajadagi inson odamlar uning yomonligidan saqlanish uchun tashlab ketilgan kimsadir”, deganlar (Imom Buxoriy rivoyati).

ne orzu havaslar bilan oila qurgan kelin qaynonaning jabru sitamiga chiday olmay uydan ketishga majbur bo‘lmoqda. Hatto ba’zilari bu g‘avg‘olarni ko‘tara olmay o‘z joniga qasd qilishgacha borayotgan holatlar uchramoqda.

 Insonning eng yaxshi fazilatlaridan biri uning kechira olish xislatidir. Shunday ekan, muhtarama qaynonalar yosh kelinlaridan o‘tgan kamchilik va xatolarni kechira bilishlari ham oliyjanoblik sanalib, yoshlarni to‘g‘ri yo‘lga tushishiga sabab bo‘ladi. Oilada qaynonalar yoshi ulug‘, tajribali bo‘lganlari uchun yoshlarga imkon berishi, bilmaganlarini o‘rgatishi, bag‘rikenglik qilishlari darkor. Ayni paytda kelinlar ham xatolarini tan olib, qaynonalardan uzr so‘rashlari ularning faqat hurmatlari ortishiga olib keladi.

Shu o‘rinda har ikki tomonga tegishli bo‘lgan bir hadisi sharifni aytib o‘tish o‘rinli bo‘ladi.

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَرْحَمْ صَغِيرَنَا وَيُوَقِّرْ كَبِيرَنَا وَيَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ (رَوَاهُ الْاِمَامُ التِّرْمِذِيُّ).

ya’ni: Ibn Abbos raziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi, Rasululloh sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Kichiklarimizga rahm qilmagan, kattalarimizni hurmat qilmagan, yaxshilikka buyurib, yomonlikdan qaytarmagan kishi bizdan emas” (Imom Termiziy rivoyati).

Kechirimli bo‘lish dinimizda maqtalgan sifatlardan hisoblanadi. O‘zgani kechirish nafsga yoqmasa ham, bu katta mojarolarning oldini oladi, kelgusidagi xotirjamlikni ta’minlaydi.

Oila hayoti hech qachon bir tekis faqat shodu xurramlik, baxt-saodatdan iborat bo‘lmaydi. Ba’zida qaynonalar farzandlarining baxtli bo‘lishi yo‘lida o‘zlarining ba’zi hoyi-havaslaridan voz kechishlariga ham to‘g‘ri keladi. Qachonki, er-xotin birgalashib oila totuvligi yo‘lida kurashsagina qiyinchiliklarni yengish oson kechadi, oila xotirjamligiga erishadi.

Muhtaram jamoat! Suhbatimizning davomida Zulhijja oyining avvalgi o‘n kunidagi ba’zi fazilatli amallar haqida suhbatlashamiz.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko‘plab hadislarida bu kunlarning eng fazilatli kunlar ekanini bildirib, unda solih amallar qilib qolishga targ‘ib qilganlar.

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam shunday marhamat qilganlar:

عن أبي هريرة رضي الله عنه أنَّ النبي صلى الله عليه وسلم قال: "ما مِنْ أيامٍ أحَبُّ إلى اللهِ أَنْ يُتَعَبَّدَ لَهُ فِيهَا مِنْ عَشْرِ ذِي الْحِجَّةِ ، يَعْدِلُ صِيَامُ كُلِّ يَوْمٍ مِنْهَا بِصِيَامِ سَنَةٍ، وَقِيَامُ كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْهَا بِقِيَامِ لَيْلَةِ الْقَدْرِ" (رَوَاهُ الْاِمَامُ التِّرْمِذِيُّ).

 ya’ni: “Ibodat qilinadigan biror-bir kun Zulhijjaning o‘n kunidan ko‘ra Alloh taologa mahbub emas. Undagi har bir kunning ro‘zasi bir yilga barobardir. Har bir kechasida turish esa, Qadr kechasida turishga barobardir” (Imom Termiziy rivoyati).

Bu kunlar orasida to‘qqizinchi kunda tutilgan ro‘za, (ya’ni arafa kunida ro‘za tutish) eng ahamiyatli, fazilatli va ulkan savoblar va’da qilingan amal hisoblanadi. Bu haqda  Abu Qatoda roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Nabiy sollallohu alayhi vasallam quyidagicha marhamat qilganlar:

عَنْ أَبِى قَتَادَةَ رضي الله عنه عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "صَوْمُ عَرَفَةَ كَفَّارَةُ سَنَتَيْنِ سَنَةٍ قَبْلَهُ وَسَنَةٍ بَعْدَهُ" (رَوَاهُ الْاِمَامُ البيهقي).

ya’ni: “Arafa kunining ro‘zasi ikki yilga kafforatdir: o‘tgan yilga va keyingi yilga” (Imom Bayhaqiy rivoyati).

Bu kunlarda imkon qadar Allohni zikri bilan shug‘ullanish savobi ulug‘ amallardan biridir. Bu haqda shunday deyilgan:

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "مَا مِنْ أَيَّامٍ أَفْضَلُ عِنْدَ اللهِ وَلَا الْعَمَلُ فِيهِنَّ أَحَبُّ إِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ هَذِهِ الْأَيَّامِ الْعَشْرِ، فَأَكْثِرُوا فِيهِنَّ مِنَ التَّهْلِيلِ وَالتَّكْبِيرِ، فَإِنَّهَا أَيَّامُ التَّهْلِيلِ وَالتَّكْبِيرِ وَذِكْرِ اللهِ، وَإِنَّ صِيَامَ يَوْمٍ مِنْهَا يَعْدِلُ بِصِيَامِ سَنَةٍ، وَالْعَمَلَ فِيهِنَّ يُضَاعَفُ سَبْعُمِائَةِ ضِعْفٍ" (رَوَاهُ الْاِمَامُ البيهقي).

ya’ni: Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Alloh taolo nazdida biror kun va biror-bir amal yo‘qki ushbu o‘n kun va ularda qilingan amaldan afzal va Alloh azza va jallaga suyukli bo‘lsa. Shunday ekan, shu kunlarda tahlil va takbirni ko‘p aytinglar. Chunki, bu kunlar tahlil, takbir va Alloh taoloni zikr qilish kunlaridir. Bu kunlarda tutilgan bir kunlik ro‘za bir yil tutilgan ro‘zaga teng bo‘ladi. Bu kunlarda qilingan amalning savobi yetti yuz barobargacha ko‘paytirib beriladi” (Imom Bayhaqiy rivoyati).

Muqim kishi Zulhijjaning to‘qqizinchi kuni bomdod namozidan to o‘n uchinchi kunining asr namozigacha jamoat bilan ado qilgan namozlaridan keyin takbiri tashriqni bir marotaba ovoz chiqarib aytishi vojibdir. Ammo musofir, yolg‘iz namoz o‘quvchi va ayollarga bu takbirni aytish vojib emas.

Takbiri tashriqning lafzi: “Allohu akbar, Allohu akbar, la ilaha illallohu vallohu akbar, Allohu akbar va lillahil hamd”.

Alloh taolo barchamizni Zulhijja oyidagi ibodatlarni bajarishga muvaffaq aylab, va’da qilingan ajru mukofotlardan nasibador aylasin! Omin!

BOLANING HUQUQLARI

Oilada farzand dunyoga kelishi katta quvonch va odam naslining davom etishidir. farzandni oq yuvib, oq tarab katta qilish ota onaning burchi. Ona farzandni dunyoga keltirib, unga sut berib katta qiladi, ota esa ularga uy-joy va moddiy ta’minot beradi. Ota-onasining mehriga to‘yib o‘sgan bolalar, boshqalarga ham muhabbatli, harakatchan, yaxshilikka intiluvchi va xushmuomala bo‘lib o‘sadi.

Jamiyatda gohida oilalarning buzilishi ham uchrab turadi. Shunday holatda asosan bolalar jabr ko‘radi. Ular yo otasiz, yo onasiz o‘sishga majbur bo‘ladi. Xo‘sh, mana shunday holatda bolalarni kim ta’minlashi kerak? Bolani o‘zi bilan olib ketgan onami, yoki boladan ajralgan otami?

Hozirgi kunda ko‘p uchraydigan holatlardan biri shuki, erlar xotini sababli bolalaridan ham yuz o‘giradilar, ularning holidan xabar olmaydilar. Vaholangki, shar’iy jihatdan olib qarasak, o‘g‘il bolalar voyaga yetgunicha, qiz bolalar va nogiron farzandlar esa, balog‘atga yetganda ham otaning qaramog‘i ostida bo‘ladi.

Alloh taolo Qur’oni karimda shunday deb marhamat qiladi:         

...   وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ...

ya’ni: “...Ularni (onalarni) me’yorida oziqlantirish va kiyintirish otaning (erning) zimmasidadir...” (Baqara surasi, 233-oyat).

Bu oyat taloq oyatlaridan keyin kelgan. Oyatda bolaning onasi haqida gap ketgan bo‘lsa ham (ya’ni taloq qilingan xotin bolani emizib turgani uchun, er uni yedirib-ichirib, kiyintirib turadi), bu o‘rinda bolani ta’minlash kerakligi xotinni ta’minlashdan ham ko‘ra ustunroq turadi.

Alloh taolo Qur’onning boshqa bir o‘rnida bolani emizish davrida uning sarf xarajatini otaga vojib qildi.

...فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآَتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ...

ya’ni: “...Bas, agar (taloq qilgan ayollaringiz) sizlar uchun (bola) emizsalar, u holda ularning haqlarini beringiz!...” (Taloq surasi, 6-oyat).

Bu oyatda ham otalarga taloq qilgan xotinlari bolalarini emizgani  uchun haq to‘lash buyurilmoqda.

Muxtasarul viqoya kitobida: “Bolalarning nafaqasi otasining zimmasida, unga hech kim bu ishda sherik bo‘lmaydi (ya’ni, yordam bermaydi)”, – deyiladi.

Xulosa qilib aytishimiz mumkinki, hozirgi kunda tegishli organlar tomonidan belgilanayotgan nafaqalar (aliment)dan ota bosh tortishi joiz emas, balki bolasini moddiy va ma’naviy jihatdan ta’minlash uning burchidir. Ahli ayol va bolalarni nafaqa bilan ta’minlash Alloh uchun qilinsa, savobi ulug‘ ishlardan hisoblanadi.

Alloh taolo barchamizni o‘z zimmasidagi burchlarni to‘liq bajaruvchi bandalaridan qilsin! Omin!