Haj ulug' ibodatdir. Uning sharafiga Haj surasi ham nozil bŭlgan. Besh arkon ichida nomiga sura nozil bŭlgan yagona ibodat hajdir. Ushbu muborak surada haj ibodati, uning tarixi, fazilati, foĭ dalari va mazmun-mohiyati haqida quĭidagi oyatlar tushgan: «Esla, Biz Ibrohimga Baytning joyini bel gilab berdikki: “Menga hech narsani sherik qilma, Baytimni tavof qilguvchilar, (ibodatda) qoim turguvchilar hamda ruku, sujud qilguvchilar uchun poklagin. Odamlarni hajga chaqir, ular sen tomon uzoquzoq yo'llardan piyoda yurib, ozg'in ulovlar ustida kelurlar. Toki o'zlariga bo'ladigan manfaatlarga shohid bo'lsinlar va ma'lum kunlarda ularga rizq qilib bergan chorva hayvonlari uzra Allohning ismini zikr qilsinlar. Bas, ulardan englar, bechora va faqirlarga ham egizinglar. So'ngra o'zlaridagi kirlarni ketkazsinlar, nazrlariga vafo qilsinlar va “Baytul'atiyq”ni tavof qilsinlar»(Haj surasi, 26–29-oyatlar).

Mŭ'tabar kitoblarimizda hajning juda kŭp hikmatlari borligi aĭtiladi. Ular orasida eng asosiĭ lari quĭidagilar: bandalikni bildirish; nafsni tarbiyalash; nafsni foĭdali ishlarga ŭrgatish; taqvo hosil qilish; sabr-bardoshga ŭrgatish; shukrga ŭrgatish; safardan ibrat olish; ëmonlikdan saqlanishga kŭnikma hosil qilish; ulfatchilik tamoĭillarini namoyën qilish; tanishuv; vaqtni qadrlashni ŭrganish; tartibga ŭrganish; insonni ehtirom qilish; zikrlarga odatlanish; shaĭtonning dushman ekanini esga olib, uni hech qachon unutmaslik va boshqalar.

“Haj” sŭzi lug'atda qasd qilish ma'nosini anglatadi. Qasd qilish bŭlganda ham, ulug' narsani qaĭta-qaĭta va takror qasd qilish ma'nosini ifoda qiladi.

Shar'iy istilohda esa haj ma'lum vaqtda, ma'lum makonda, ma'lum ibodatlarni niyat bilan ado etishdir. Keling, yana ham tushunarli bŭlishi uchun hajning istilohiĭ ma'nosini chuqurroq ŭrganaĭlik.

“Ma'lum vaqt” deĭilganda, haj ibodati ma'lum vaqtda ado etilishi tushuniladi. Ha, boshqa ibodatlar kabi hajning ham muaĭyan vaqtlari bor. Uning vaqtlari fiqh kitoblarida batafsil bayën qilingan. Zulhijja oĭining tŭqqizinchi kuni Arafotda turish uning bosh rukni hisoblanadi. U erda bundan boshqa vaqtlarda har qancha tursa ham, haj hisoblanmaĭ di.

“Ma'lum makon” deganda, miĭqotlar, Masjidul Haram, Arafot, Muzdalifa, Mino kabi joĭlar nazarda tutiladi. Mazkur joĭlardan boshqa erda haj ibodatini ado etish mumkin emas. Yuqoridagi makonlarga tegishli hukmlar fiqh kitoblarimizda bayën qilingan.

“Niyat bilan ado etish” deganda, hajning ŭziga yarasha niyati borligi tushuniladi. Haj ëki umra qilayëtgan inson uni amalga oshirishdan oldin Alloh taologa qurbat hosil qilishni va ta'ĭin qilingan ibodatini niyat qiladi. Alloh taologa yaqin bŭlishni niyat qilgan zahoti bu odat emas, ibodat ekanini his etadi. Zero, niyat odat bilan ibodat ŭrtasini ajratib beradi. Taĭin qilingan ibodatni niyat qiladi, degan ibora hojining haj ëki umrasi qaĭsi turdan ekanini ajratib beradi. Ya'ni, niyat bilan qilayëtgan amali farz, nazr, nafl ëki badal ibodatlardan biriga taĭin topadi.

“Ma'lum ibodatlar”. Bunda ehrom, Ka'bani tavof qilish, Safo va Marva orasida sa'ĭ qilish, Arafotda turish, Muzdalifada tunash, shaĭtonga tosh otish kabi amallar kŭzda tutilgan. Haj ibodati ahli ayëli ehtiyëjidan ortiqcha mablag'i bor, sog'lom va omonlikdagi xotirjam musulmonga umrida bir marta farz bŭladi. Hajda bajariladigan amallar farz, vojib, sunnatga bŭlinadi. Farz amallari qat'iyan ado etilishi shart bŭlgan amallar bŭlib, birortasi ado etilmasa, haj qabul bŭlmaĭdi. Yana boshqatdan haj qilishi lozim bŭladi. Vojib amallarning qilinishi zaruriĭ amallar bŭlib, birortasini ado etilmasa, bundaĭ ibodat nuqsonli hisoblanadi va shu sababli jonliq sŭĭ ish vojib bŭladi.

Hajda sunnat va mustahab amallarini bajargan kishi savob oladi, ibodati mukammal bŭladi, agar qilmasa, gunohkor bŭlmaĭdi.

O'zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy

Nuriddin domla Holiqnazarovhazratlarining

"Haj buyuk ibodatdir" nomli kitoblaridan olindi.