Samarqandda 19-23 iyun kunlari umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-11-sinf o‘quvchilari o‘rtasida fizika va astronomiya fanlari bo‘yicha Mirzo Ulug‘bek nomidagi xalqaro olimpiada o‘tkazilmoqda.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan tashkil etilgan mazkur nufuzli xalqaro tanlovda O‘zbekiston, Rossiya, Belarus, Yaponiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Turkmanistondan vakillar ishtirok etayotir. Ilk bor tashkil etilayotgan xalqaro olimpiadada ushbu mamlakatlardan 45 nafar iste’dodli o‘quvchi fizika va astronomiya fanlari bo‘yicha bilimini sinovdan o‘tkazadi.
20 iyun kuni olimpiada ishtirokchilari Samarqand shahridagi Mirzo Ulug‘bek rasadxonasi va muzeyiga tashrif buyurib, buyuk astronom haykali poyiga gullar qo‘ydi. Mehmonlarga mazkur maskanning yaratilish tarixi, buyuk bobokalonimiz tomonidan samoni o‘rganish borasidi olib borilgan izlanishlar hamda muzeyda saqlanayotgan noyob ashyolar haqida batafsil ma’lumot berildi.
Kechki payt Samarqand shahridagi “Mo‘jiza” amfiteatrida xalqaro olimpiadaning tantanali ochilish marosimi o‘tkazildi. O‘zbekiston nafaqat Sharq, balki umumjahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri bo‘lgani xalqaro miqyosda e’tirof etilgan. Bu zamindan yetishib chiqqan Al Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Ahmad Farg‘oniy, Mahmud Zamaxshariy, Mirzo Ulug‘bek singari allomalar o‘z ilmiy izlanishlari, fan olamidagi yangilik va ixtirolari bilan umumbashariyat taraqqiyotiga bemisl hissa qo‘shgan. Ajdodlarimizning ibratli hayoti, serqirra faoliyati, ilm-fan rivoji yo‘lidagi ishlari bugun ham jahon ahlini hayratga solib kelmoqda.
Buyuk olim va davlat arbobi Mirzo Ulug‘bek ham o‘z davrida ilm-fan homiysi sifatida dunyoning turli mamlakatlaridan olimlarni Samarqandga chorlab, astronomiya, matematika fanlari bo‘yicha muhim tadqiqotlarni amalga oshirgan. Bu qadimiy kentda dastlabki oliy ta’lim dargohi – madrasai oliya tashkil etgan. Unda o‘z davrining yetuk olimlari riyoziyot, handasa kabi aniq fanlar sohasida izlanishlar olib borgan. Birgina “Ziji jadidi ko‘ragoniy” asari Mirzo Ulug‘bekning dunyo astronomiyasi taraqqiyotini belgilab bergani bilan ahamiyatli bo‘ldi.
Davlatimiz rahbari g‘oyasi asosida tashkil etilgan mazkur xalqaro olimpiada buyuk ajdodlarimizning jahon sivilizatsiyasi rivojiga qo‘shgan ulkan hissasini xalqaro miqyosda targ‘ib etish, iste’dodli yoshlarni izlab topish va ularni qo‘llab-quvvatlash, o‘quvchilar uchun xorijlik tengdoshlari bilan do‘stona raqobat muhitini yaratishga xizmat qiladi. Nazariy va eksperimental bosqichda o‘tkaziladigan olimpiada ishitirokchilarining bilimi jahonda taniqli ekspertlar, Mustaqil davlatlar hamdo‘stligi mamlakatlari ta’lim muassasalari professor-o‘qituvchilari, nufuzli olimlar tomonidan baholanadi. G‘oliblar va sovrindorlar tashkiliy qo‘mita tomonidan oltin, kumush, bronza medallari, diplom va esdalik sovg‘alar bilan taqdirlanadi.
O‘zbekistondan qatnashgan xalqaro olimpiada g‘oliblari yurtimizdagi oliy ta’lim muassasalariga imtiyozli o‘qishga kirish huquqini qo‘lga kiritadi. Mazkur olimpiadani keyinchalik har ikki yilda an’anaviy tarzda o‘tkazish ko‘zda tutilgan. Tadbir doirasida ishtirokchilarning Samarqand shahridagi tarixiy-madaniy obyektlarga sayohati, yurtimiz yoshlari hayoti, ta’lim jarayoni bilan ham yaqindan tanishishi, shuningdek, turli madaniy-ma’rifiy uchrashuvlar o‘tkazish rejalashtirilgan.
– Mirzo Ulug‘bek nomidagi xalqaro olimpiada tashkil etilishi bu buyuk alloma ilmiy merosini o‘rganish uchun ham katta imkoniyat yaratdi, – deydi Nazarboyev nomidagi Chimkent kimyo-biologiyaga ixtisoslashgan maktab o‘qituvchisi Aynur Smagulova. – Chunki, bizdagi darsliklarda Mirzo Ulug‘bekning astronomiya fanidagi o‘rni haqida ma’lumotlar keltirilgan bo‘lsa-da, ular juda kam. Bugun Ulug‘bek rasadxonasi va muzeyi bilan tanishib, ko‘p yangi ma’lumotlarga ega bo‘ldik. Tadbir doirasida yurtimiz madaniyati va san’ati o‘z ifodasini topgan konsert dasturi namoyish etildi.
21 iyun kuni Samarqand davlat universitetida xalqaro olimpiadaning birinchi bosqichi o‘tkaziladi.
G‘olib HASANOV
Manba: O‘zA
Alloh taolo bizga bir sadaqamizni yetti yuz barobar ko‘paytirib berishini va’da qildi. Shunday ekan, nega endi muhtojlarga ehson qilishga ikkilanamiz?!
Rivoyatlarda kelishicha, Muhallabiy degan bir vazir o‘tgan bo‘lib, avvalboshda kambag‘al bo‘lgan ekan. Dunyo matohlaridan biror narsasi bo‘lmagan ham ekan. Shu holida u safar qiladi. Borgan joyida ham yeyishga biror narsa topa olmaydi. Go‘sht yeyishni qattiq ishtaha qilsa-da, go‘shtga yetgulik pul topa olmaydi va:
Ayo, xarid qilsam o‘lim sotilurmu,
Bul maiyshat xayrsiz bo‘ldi manga,
Vooh, bu hayotdin o‘lim totli bo‘lurmu,
Bu xushsiz hayotdin kelib mani xalos etsa…
U kishining hamsafari bo‘lib, ismi Abu Abdulloh So‘fiy edi. U baytni eshitib, bir dirhamga go‘sht sotib olib, pishirib Muhallabiyning qo‘liga tutqazadi. Keyin esa ular o‘z yo‘nalishlari bo‘yicha ajralib ketishadi.
Kunlar o‘tib Muhallabiy Bag‘dodda vazir darajasiga ko‘tariladi. Bu yoqda Abu Abdulloh So‘fiyning sharoiti og‘irlashib, qiynalib qoladi. U vazirning huzuriga boradi va bir parcha qog‘oz berib, uni soqchidan kirgizib yuboradi. Qog‘ozda quyidagilar yozilgan edi:
Ayo vaziringga yetkaz, unga jonimni fido ayladim,
Yigit hech zamon gapin yoddan chiqarmas.
Yodingdamu yo‘qchilikdan qiynalib aytgan gaping,
“Ayo, xarid qilsam o‘lim sotilurmu” deganing…
Vazir Muhallabiy xatni o‘qigach, o‘tgan kunlari yodiga tushib, go‘sht yegisi kelganida go‘sht olib pishirib bergan hamsafarini eslaydi. Ko‘zlari yoshga to‘lib, Allohning ne’matlari ichida yayrab yashayotganini, qanday qilib bu martabalarga erishib, xalifaning vaziri bo‘lib qolgani haqida tafakkur qiladi. Keyin esa: “Bu xatni yozgan kishiga yetti yuz dirham berib yuboringlar”, deb buyuradi va xat ostiga javob tariqasida mana bu oyatni yozib qo‘yadi:
«Alloh yo‘lida mollarini ehson qiluvchi kishilarning (savobining) misoli xuddi har bir boshog‘ida yuztadan doni bo‘lgan yettita boshoqni undirib chiqargan bir dona donga o‘xshaydi...»[1] (ya’ni, qilingan bir yaxshilik yetti yuz barobar bo‘lib qaytishiga ishora qilinmoqda).
Bu orqali vazir hamsafariga “Menga bir dirham evaziga olib bergan go‘shting haqqini Alloh taolo yetmish barobar ko‘paytirib berdi”, demoqchi edi.
Shoir aytadi:
Yaxshilik o‘gurganning mukofoti yo‘qolmagay hech,
Xoliqu xalq orasindagi sunnat zoil o‘lmagay hech.
Hech bir kishidan minnatdorchilik kutmang!
Hakimlardan biri aytadi: “Kim qilgan yaxshiligi uchun minnatdorchilik, rahmat kutsa, shubhasiz, u oxirat savobini dunyoda olishga shoshilibdi”.
Yaxshilik qilish maqtovga arzirli xarajatdir
Amr ibn Os roziyallohu anhu aytadi: “Har narsada isrof bor, illoki husni xulqni qo‘lga kiritishda, yaxshilik qilishda, odamgarchilikni yuzaga chiqarishda isrof yo‘q”.
Bir hakim zotning gapini doimo yodingizda tuting: “Yaxshilik qiluvchi kishi hech chohga tushmaydi. Mabodo tushgan taqdirda ham, bir tirgak topadi”.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Baqara surasi, 261-oyat.