Ulamolar niyatni ruhga, amalni jismga qiyoslab, niyat bo‘lmasa amal suratdan boshqa narsa emas, deyishgan. Shu bois, ulug‘lar amalni niyatsiz boshlamaganlar. Islom olamidagi ko‘pgina benazir asarlar “amallar niyatga bog‘liqdir”, “har kimga niyat qilgani bo‘ladi” kabi muborak hadislar bilan boshlanadi. Xususan, asarlari jahon madaniyati va ma’rifati durdonalari bo‘lgan Jaloliddin Rumiy “Ichindagi ichindadir” asari “Olimlarning yomoni amirlarni ziyorat qilgani, amirlarning yaxshisi olimlarni ziyorat etganidir...” hadisi bilan, Shayx ibn Atoulloh Sakandariyning “Hikamul atoiyya” kitobi esa “Toyilish vujudga kelganda umidsiz bo‘lish amalga suyanishning alomatlaridandir” hikmati bilan boshlanadi. Tafakkur qilinsa, bu asarlarning muqaddimasi mohiyati niyat bilan bog‘liq.

Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf hazratlari “Xislatli hikmatlar sharhi” to‘plamini “Bandalariga nafslarini poklashni va xulqlarini sayqallashni farz qilgan Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin!” deya boshlaydilar.

Aslida “Bismillohsiz boshlangan ishning oxiri kesikdir” degan hadis ham bandaning niyatiga borib taqaladi. Hayotda kunda, kun ora niyatning naqadar ahamiyatli ekaniga guvoh bo‘lamiz.

Farzandini yolg‘iz boshi bilan voyaga yetkazgan bir opa to‘rt-besh yil oldin “Vaqti-soati kelib, qizimning o‘qishga kirishiga yarab qolar”, deb jamg‘argan pulini savdogarga foiz hisobidan berib qo‘ygan ekan. Qarangki, o‘sha qizning to‘plagan bali davlat hisobidan o‘qiydigan yoki shartnoma asosida ta’lim oladigan guruhning emas, qo‘shimcha shartnoma (super kontrakt) evaziga o‘qiydigan guruhning ro‘yxatida turibdi-da. Opa hisoblab ko‘rsa, o‘tgan yillar ichida puli bolalab-bolalab yetmish millionni “paydo qilibdi”. U sudxo‘r sherigining oldiga shoshdi. Sherik esa bundan ikki-uch yil burun kasodga uchrab, qarzlar botqog‘idan chiqolmay qolgandi. Yorti niyatli opa qanchalik chiranmasin, undan pulini ololmadi. Oqibatda, o‘zi o‘ylagan mezondan daqiqroq va qat’iyroq nizomlarning borligiga, ishning natijasi niyat bilan xayrli bo‘lishiga tan berdi.

Endi mana bu voqeani mulohaza qilaylik:

...Bundan ancha yillar avval bir nikoh o‘qildi. Mulla Do‘stmuhammad domla (Alloh rahmat qilsin)  aqdni bog‘lashdan oldin mahrni ikki million etib belgiladilar. Hamma hayratlandi (O‘sha paytda ikki million ancha katta pul edi). So‘ng lafzlarini jamoatga havola etib, ularning izni bilan Alloh rizoligi uchun bir milliondan, Rasuli Akramning (sollallohu alayhi va sallam) rozilik, shodlik va xotirotlari yuzasidan besh yuz mingdan, o‘sha yerda jamlangan va jamlanmagan mo‘minlarning hurmati rioyasidan ikki yuz ellik mingdan kechib yubordilar. Mahr puli ikki yuz ellik ming so‘m qoldi.

Bu voqeadan so‘ng qo‘ldan katta miqdordagi pul boy berilgani uchun kelin bo‘lmishning qarindoshlaridan ba’zilari kuyindi, ammo kelinning o‘zi nikoh arafasida shuncha yaxshilikni qo‘lga kiritibman-a, deb xursand bo‘ldi. U ayol haligacha o‘sha voqeani shukrona, minnatdorchilik bilan eslaydi.

Muslima Husniddin qizi