Buning hikmati, mo‘jizasi bir biolog sifatida nafaqat meni, balki butun olimlarni hayratlantirmoqda. Yaqin kunlarda ikkita mavzu bo‘yicha ko‘proq o‘qiyapman. Sabab – qiziqishlarim. Birinchisi Apoptoz, ikkinchisi Alsgeymer sindromi haqida.
Apoptoz jarayoni xususida to‘xtalar ekanman, avvalo “apoptoz” o‘zi nima, degan savolga javob berib o‘tsam. Apoptoz yunoncha “apoptosis” so‘zidan olingan bo‘lib, “bargning uzilib tushishi” degan ma’noni anglatadi. Apoptoz bu – hujayraning genetik dasturlashtirilgan o‘limi.
Soddaroq tushuntirsam, qari hujayralar o‘z vazifasini o‘tagandan keyin u “eski” hujayra nobud bo‘la boshlaydi va uning o‘rniga “yosh”, o‘z vazifalarini to‘la ado eta oladigan hujayralar hosil bo‘la boshlaydi. Bu jarayon “apoptoz” deyiladi.
Demak, bu ma’lum mexanizm va tartib asosida kechadi. Shu sababli “hujayraning dasturlashtirilgan o‘limi” ham deyiladi. Voyaga yetgan organizmda apoptoz jarayoni vositasida jarohatlangan va o‘z vazifasini bajarib bo‘lgan qari hujayralar yo‘qotiladi. Lekin me’yoridan ortiq apoptoz organizmda o‘lgan hujayralarni ko‘payib ketishiga sabab bo‘ladi.
Demak, apoptoz normal holatda bo‘lgandagina inson organizmi uchun foydali bo‘ladi.
Apoptoz mexanizmi o‘rganilishi jarayonida amerikalik olimlar musulmonlar ro‘zasini naqadar foydali ekanligini tasdiqladilar. Ular inson va boshqa sut emizuvchilar umrining davomiyligi va ochlik o‘rtasidagi bog‘liqlikni hujayra mexanizmi orqali tushuntirib berishga muvaffaq bo‘ldilar.
Islom dini Ramazon oyida kunduz kuni yeyish va ichishdan tiyilishni buyuradi. Olim David Sinklerning aniqlashicha, ochlik vaqtida hujayra hayotini uzaytiruvchi SIRT3 va SIRT4 genlari aktivlashadi. Bu ma’lumotdan hozirgi kunda hujayra umrini, inson umrini uzaytirish bo‘yicha dorilar yaratsa bo‘ladi, degan nazariyalar mavjud. Ma’lumki, hujayraning energetik almashinuvi uchun mitoxondriyalar javob beradi. Shu bois mitoxondriya “hujayra akkumlyatori” deb ataladi. Mitoxondriyalar kamayganida hujayra zaiflashib qoladi.
Laboratoriyada 48 kun davomida och qoldirilgan hayvonlar ustida o‘tkazilgan tajriba davomida shu narsa aniqlandiki, kemiruvchilar organizmida bu vaqt davomida sitoplazma (hujayra suyuqligi)da NAD+ sintezini ishga tushiruvchi Nampt oqsili aktivlashadi, bu esa o‘z navbatida SIRT3 va SIRT4 genlari bilan kodlanadigan fermentlar sintezini oshishiga olib keladi. Bu fermentlar esa mitoxondriyalar ishiga va hujayra energetik almashinuviga ijobiy ta’sir qiladi. Ya’ni, ular hujayra qarishini va me’yoridan ortiq apoptoz yuzaga kelishini oldini oladi.
Doktor Kristian Lyuvenburg boshchiligidagi Florida Universiteti olimlarining ta’kidlashicha, oziq moddalarning organizmga yetarlicha tushib turmasligi va davomiy holda hujayralarga cheklangan miqdorda ozuqa bilan ta’minlanishi o‘z navbatida organizmning yosharishiga va erta qarilikdan saqlanishiga yordam beradi. Bu holat hujayraning autofagiyasi faollashishi, ya’ni jarohatlangan mitoxondriyalar va boshqa hujayra strukturalarining tarkibi buzilishi va qayta ishlanishi orqali yuz beradi. Yosh hujayralar o‘z navbatida eski hujayralardan qolgan jarohatlangan strukturalarni tezda qayta ishlash, organizmning energetik zaxirasini qayta tiklash qobiliyatiga ega.
Apoptoz jarayoni tufayli organizmda yosh, yangi hujayralar faoliyat yuritadi va albatta erta qarilikning oldini oladi hamda organizmning yosharishiga sabab bo‘ladi.
Meni eng hayratlantirgan narsa, yil davomida tinimsiz ovqatlanmaslik laborator hayvonlar organizmida aks ta’sir etgani, ya’ni apoptoz jarayoniga emas, qarilikning tezlashishiga, to‘qimalarning yemirilishiga olib kelganidir. Bir yilda 30 kun och qoldirilgan hayvonlarda esa bu jarayon normal kechganligini, kerakli fermentlar faollashganligini guvohi bo‘lingan.
Mana qarang, Ramazon oyi nega aynan 30 kun?!
Marhabo, ey umidim yo‘lchisi shahrul Ramazon…
Dilnavoz BЕRDIYEVA,
bioximik.
Iymon 
Namoz 
Ro'za 
Zakot 
Haj 
Qur'on 
Islom saboqlari 
Aloqa 
