Tilning ham o‘ziga xos ro‘zasi bo‘lib, uni lag‘vdan yuz o‘giruvchi bandalar biladilar. Tilning ro‘zasi ramazonda ham ramazondan boshqa oylarda ham doimiy davom etadi. Faqat til ramazon oyida yanada tarbiyali, odobli bo‘lishga intiladi. Imom Termiziy rivoyat qilgan hadisda:
قال رسول الله لمعاذٍ : كُفَّ عليك هذا - وأشار إلى لسانه – فقال معاذ: يا نبيَّ الله ، وإنَّا لمؤاخذونَ بما نتكلم به ؟ قال : ثَكِلتْك أمُّك معاذ ، وهل يَكُبُّ الناسَ في النار على وجوههم - أو قال : على مَناخِرهم - إلا حصائدُ ألسنتهم ؟». أخرجه الترمذي.
Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Mu’oz ibn Jabal roziyallohu anhuga: “Mana buni tiygin, deb tillariga ishora qiladilar. Shunda Mu’oz roziyallohu anhu: “Yo nabiyulloh, axir biz gapiradigan tillarimiz tufayli ham azoblanamizmi?, dedilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Onang seni yuqotgur, Mu’oz, insonlarni yuz tuban jahannamga uloqtiradigan narsa albatta, tillarining hosili hisoblanadi”, dedilar”.
Tilning zarari ulkan bo‘lib, xatarining ko‘lami esa juda katta sanaladi. Til zararli yirtqich hayvon, chaquvchi ilon hamda alangalanuvchi olovdir. Tilingiz ila kishi aybini gapirmangki, Sizning ham barcha joyingiz ayb, kamchilikdan iboratdir, Insonlarning ham ular haqida gapiradigan tillari bordir-ku. Mana Ibn Abbos roziyallohu anhu ham tillariga xitoban shunday deyardilar: “Ey til, yaxshilikni gapir, foyda topasan yoxud yomonlikdan sukut saqla, omonda qolasan. Alloh taolo tilini uyatsiz, buzuq gaplardan saqlagan, g‘iybatdan jilovlagan, lag‘vdan tiygan hamda haromdan asragan musulmonni rahmati ila qurshab olsin! Alloh taolo so‘zlarini hisob-kitob qiladigan, nazarini saqlaydigan, nutqini tarbiyalaydigan hamda gaplarini tartib-intizomli qilib yuradigan kishini rahmatiga olsin!”. Alloh taolo marhamat qilib aytadi:
مَّا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلاَّ لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ
“U biror so‘zni talaffuz qilsa, albatta, uning oldida hoziru nozir bo‘lgan bir kuzatuvchi (so‘zni yozib oluvchi farishta) bordir”. (Qof: 18).
Tildan chiqadigan barcha lafzu so‘zlar saqlanib, hisob-kitob qilinadi. Inson o‘ziga-o‘zi zulm qiluvchidir, “Rabbingiz bandalarga zulm qiluvchi emasdir”. (Fussilat: 46).
Sahihi Buxoriyda Sahl ibn Sa’d roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Nabiy alayhis salom: “Kim menga ikki jag‘i va ikki oyog‘i orasidagi narsaga kafil bo‘lsa, men unga jannatga kafil bo‘laman”, deb aytdilar.
Ey inson, tilingni ehtiyot qilginki, seni chaqib olmaydi. Chunki u ilondir. Allohga qasamki, birgina aytilgan xato so‘z unda halokati, xusron-nadomati bo‘lgan o‘limni olib keladi. Sahobayi kiromlar Qur’on va sunnat odobi ila tarbiyalangan vaqtlaridanoq, lafzlarini to‘g‘irlab, gaplariga rioya qila boshladilar. Ularning nutqlari zikr, nazarlari ibrat hamda sukut saqlashlari esa tafakkurga aylandi. Xudojo‘y, taqvodor kishilar qiyomat kuni Qahhor zotga yo‘liqishlaridan qo‘rqib, tillarini U zotni zikr qilishga, shukr qilishga o‘rgatgandilar hamda buzuq, fahsh, behayo so‘zlardan tiygandilar.
Ibn Mas’ud roziyallohu anhu aytadilar: “Allohga qasamki, yer yuzida tildan ko‘ra uzoq vaqt hibs qilinishga haqliroq biror narsa yo‘qdir”.
Solih kishilar gapirishni istardilar-da, uning masuliyatini, oqibatini, natijasini o‘ylashib, sukut saqlardilar.
Tilining jilovini, tizginini qo‘yib yuborgan kishi qanday qilib ro‘za tutadi?..
Tili u bilan vaqtichog‘lik qiladigan, gaplari aldaydigan, nutqi esa yo‘ldan uradigan kishi qayerdan ham ro‘za tutishi mumkin axir?..
Yolg‘on gapiradigan, g‘iybat qiladigan hamda ko‘p haqorat qilib so‘kinadigan shuningdek, hisob-kitob kunini unutib qo‘ygan kishi qanday qilib ro‘za tutgan hisoblanadi?..
Yolg‘on guvohlik berib, musulmonlarga yomonlik qilishdan tiyilmaydigan kishi qanday ro‘za tutishi mumkin?..
Sahih hadisda Abdulloh ibn Amr Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladilar:
عن عبد الله بن عَمْرو ، عن رسول الله صَلَّى الله عَلَيه وسَلَّم : المسلم من سلم المسلمون من لسانه ويده
Nabiy alayhis salom: “Musulmon – boshqa musulmonlar uning tili va qo‘lidan omonda bo‘lgan kishi”, deb aytdilar.
Islom bu amal qilish, tatbiq qilish, dastur, bo‘ysunish, to‘g‘ri yo‘ldan yurish hamda itoat etish demakdir. Alloh taolo shunday aytadi:
وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ
“Bandalarimga aytingki, ular (o‘zaro) go‘zal (so‘zlardan) so‘zlasinlar. Zero, shayton ularning o‘rtalarida buzg‘unchilik qilur”. (Isro: 53 ).
Go‘zal so‘zlar bu biror kishining shaklu shumoilini, shaxsiyatini haqorot qilmaydigan, musulmonning obro‘sini to‘kmaydigan hamda mo‘minning hurmatini poymol qilmaydigan ajoyib, hush so‘zlar sanaladi. Alloh taolo yana bir oyati karimada shunday deydi:
وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ
“Biringiz biringizni g‘iybat qilmasin! Sizlardan biror kishi o‘lgan birodarining go‘shtini yeyishni xohlaydimi?! Uni yomon ko‘rasiz-ku, axir!”. (Hujurot: 12).
Qancha-qancha ro‘zadorlar borki, tillari buzilgan, nutqlari yomonlashib, aytadigan so‘zlariga rioya etilmay qo‘yilgan kundan boshlab ro‘zalarini buzgandirlar.
Azizlar! Ro‘za tutishdan maqsad bu faqat och qolish bilan chanqash emas. Balki, barcha a’zolarimizni tarbiya qilish, odobga solish demakdir.
Tilda siz unga hukmronlik qilmaganingiz oqibatida o‘nlab kasalligi kelib chiqadi. 1. Yolg‘on gapirish. 2. G‘iybat qilish. 3. Chaqimchilik qilish. 4. Axloqsiz so‘zlarni gapirish. 5. So‘kinish. 6. Uyatsiz gaplarni gapirish. 7. Aldash. 8. La’natlash. 9. Masxara qilish. 10. Istehzo qilish va hokazo...
Ba’zi so‘zlar borki o‘z sohibini jahannamga yuz tuban qulashiga sababchi bo‘ladi. Albatta bunday so‘zlarning egalari tillariga erk berib, uning tizginini, jilovini shunday bo‘sh qo‘ygan insonlardir.
Til yaxshilik eshigiga yo‘l bo‘lganidek, yomonlikka ham xuddi shunday yo‘ldir.
Tillari ila Alloh taoloni zikr qiladigan, Ul zotga istig‘for aytib, hamdu sano tilaydigan hamda tasbehlar aytib, shukr qiladigan, shuningdek, tavba qiladigan kishilar qanday ham ko‘zning quvonchidirlar. Aksincha, tillari ila insonlarning obro‘larini poymol qiladigan, hurmatlarini to‘kadigan hamda qadru qiymatlarini yerga uradigan insonlar albatta bu dunyoda ham oxiratda ziyon chekuvchilardir. Ey, Ro‘zador azizlarim, keling tillarimizni zikr ila xo‘llaylik, taqvo ila ziynatlaylik va turli xil ma’siyatlardan poklaylik! Ey, Allohim, biz sendan sodiq tillarni, salomat qalblarni hamda istiqomatda bo‘lgan xulqlarni so‘raymiz. Ushbu oyning hurmatidan barchalarimizning gunohlarimizni kechir! Omiin!
Assalomu alaykum va rohmatullohi va barokatuhu.
Ko‘kaldosh o‘rta maxsus islom bilim yurti mudarrisi
Baratov G‘iyosiddin manbalar asosida tayyorladi
- 54دُخُولُ النَّاسِ فِي الْجَنَّاتِ فَضْلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ يَا أَهْلَ الأَمَالِ
Ma’nolar tarjimasi: Ey umidvor bandalar, insonlarning jannatlarga kirishlari Ar-Rohmanning fazlidir.
Nazmiy bayoni:
Jannatga erishmoq Ar-Rohman fazli,
Bu muhim e’tiqod, ey umid ahli.
Lug‘atlar izohi:
دُخُولُ – mubtado.
النَّاسِ – muzofun ilayh.
فِي – jor harfi اِلَى ma’nosida kelgan.
الْجَنَّاتِ – lug‘atda “darxtzor bog‘” ma’nosini anglatadi. Jor majrur دُخُولُ ga mutaalliq.
فَضْلٌ – xabar. Lug‘atda “marhamat” va “muruvvat” kabi ma’nolarni anglatadi.
مِنَ – “tabyiniya” (uqtirish) ma’nosida kelgan jor harfi.
الرَّحْمَنِ – jor majrur فَضْلٌ ga mutaalliq.
يَا – yaqinga ham, uzoqqa ham ishlatiladigan nido harfi.
أَهْلَ الأَمَالِ – muzof munodo. Lug‘atda “umidvorlar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.
Matn sharhi:
Qaysi bir inson jannatga kiradigan bo‘lsa, albatta, Alloh taoloning lutfu marhamati bilan kirgan bo‘ladi. Shuning uchun U mehribon zotning fazlu marhamatidan umidvor bo‘lib harakat qilish lozim.
Jannatdagi darajalar qilingan amallar e’tiboriga ko‘ra egallansa-da, unga kirish faqat va faqat Alloh taoloning fazlu marhamatiga bog‘liq bo‘ladi. Bu haqiqatni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari alohida ta’kidlaganlar:
عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ سَدِّدُوا وَقَارِبُوا وَاعْلَمُوا أَنْ لَنْ يُدْخِلَ أَحَدَكُمْ عَمَلُهُ الْجَنَّةَ وَأَنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “To‘g‘ri bo‘linglar, g‘uluga ketmanglar, bilinglarki sizlardan birortangizni amali jannatga kiritmaydi, albatta amallarning Allohga sevimlirog‘i oz bo‘lsa-da, davomlirog‘idir”, – dedilar”. Buxoriy rivoyat qilgan.
Ya’ni biror inson ham yaxshi amallari ko‘pligi sababli o‘zining jannatga kirishini naqd qilib qo‘ya olmaydi, balki jannat faqatgina Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘lgan baxtli insonlargagina nasib etadi.
Shuning uchun har bir banda Alloh taoloning rahmatidan umidvor bo‘lib yashashi lozim. Qur’oni karimda taqvodor bandalarning jonlari olinayotganda farishtalar ularga salom berib, jannat bashoratini berishlari bayon qilingan:
Ushbu oyati karimadagi ب harfi “sababiya” ma’nosida bo‘lsa ham, “badaliya” ma’nosida bo‘lsa ham, hadisda bayon qilingan ma’noga zid bo‘lib qolmaydi. Agar “sababiya” ma’nosi beriladigan bo‘lsa, “qilib yurgan yaxshi ishlaringiz sababli Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘ldingiz, jannatga kiring” degan ma’no tushuniladi. Agar “badaliya” ma’nosi beriladigan bo‘lsa, “qilib yurgan yaxshi ishlaringiz badaliga Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘ldingiz, jannatga kiring” bo‘ladi.
Modomiki, barcha Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘lish bilangina jannatga kirar ekan, doimo U zotning rahmatidan umid uzmay amal qilib borish lozim. Ammo umidvor bo‘lish bilan xom xayol surishning orasini ajratib olish kerak. Xom xayol surish – biron ish qilmasdan faqatgina “shirin xayol” surishning o‘zi bo‘lsa, umidvor bo‘lishning o‘ziga yarasha bir qancha shartlari bor.
Umidvor bo‘lish va xom xayol surish orasidagi farqlar
Umidvor bo‘lish va xom xayol surish orasidagi farqlar haqida “Talxisu sharhi aqidatit Tahoviya” kitobida quyidagilar aytilgan:
“Kimki bir narsadan umidvor bo‘lsa, uning umidvorligi bir qancha ishlarning bo‘lishi zarurligini keltirib chiqaradi:
1. Umid qilgan narsasiga muhabbatli bo‘lishi;
2. Umid qilgan narsasiga erisholmay qolishdan qo‘rqishi;
3. Umid qilgan narsasiga erishish uchun imkoni boricha harakat qilishi.
Ushbularning birortasiga ham bog‘lanmasdan, umid qilish xom xayol surish bo‘ladi. Umidvorlik va xom xayol surish boshqa-boshqa narsalardir”[2].
Demak, kimki Alloh taolodan o‘zini jannatga tushirishini umid qilayotgan bo‘lsa, o‘sha umid qilgani jannatga muhabbatli bo‘lishi, uni doimo yodida saqlashi va unga olib boradigan yo‘llardan yurishi lozim.
Kimki Alloh taolodan o‘zini jannatga tushirishini umid qilayotgan bo‘lsa, o‘sha umid qilgani jannatga erisholmay qolishidan qo‘rqishi, undan ajratib qo‘yadigan narsalardan saqlanib yurishi lozim.
Kimki Alloh taolodan o‘zini jannatga tushirishini umid qilayotgan bo‘lsa, o‘sha umid qilgani jannatga erishishi uchun unga erishtiradigan barcha omillarni ishga solib imkoni boricha harakat qilishi lozim. Alloh muvaffaq qilsin.
Keyingi mavzular:
Ulug‘ hisob-kitob bo‘lishi bayoni.