Sayt test holatida ishlamoqda!
17 Yanvar, 2025   |   17 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:22
Quyosh
07:46
Peshin
12:38
Asr
15:40
Shom
17:24
Xufton
18:42
Bismillah
17 Yanvar, 2025, 17 Rajab, 1446

Yaxshilik va yomonlik ta’rifi

12.05.2018   5315   2 min.
Yaxshilik  va yomonlik  ta’rifi

Navvos ibn Sam’ondan (roziyallohu anhu) rivoyat qilinadi: Rasulullohdan (sollalohu alayhi vasallam) “Yaxshilik (birr) va gunoh haqida so‘radim. U zot (alayhissalom) bunday javob berdilar: “Yaxshilik go‘zal axloqdir. Gunoh, yuragingni siqadigan va odamlar bilib qolishini istamaydigan narsadir” (Imom Muslim, Imom Termiziy). 

Sharh:

  1. Biz “yaxshilik” deb tarjima qilgan “birr” Qur’oni karimning bir necha oyatlarida kelgan va ta’riflangan: “Yuzlaringizni Mashriq va Mag‘rib tomonlariga burib, (ibodat qilishingizning o‘zi to‘la) yaxshilik emas, balki Allohga, oxirat kuniga, farishtalarga, kitoblarga, payg‘ambarlarga imon keltirgan, o‘zi yaxshi ko‘rgan molidan qarindoshlariga, yetimlarga, miskinlarga, yo‘lovchiga, tilanchilarga va qullarni ozod qilish yo‘lida beradigan, namozni to‘kis ado etib, zakotni to‘lab yuradigan kishi va kelishilgan ahdlariga vafo qiluvchilar, shuningdek, og‘ir-yengil kunlarda va jang paytida sabr qiluvchilar yaxshi kishilardir...” (Baqara, 177);

“...Yaxshilik va taqvo (yo‘li)da hamkorlik qilin­giz, gunoh va adovat (yo‘li)da hamkorlik qilmangiz!..” (Moida, 2).

  1. Imom Navaviy Imom Muslimning kitobiga bitgan sharhida olimlarning “birr”ni bunday izohlashganini yozadi: “Silai rahm, iltifot, xushmuomalalik, shirin so‘z va toat. Bularning hammasi “birr”ga – go‘zal axloqqa kiradi”.

Tibiy “birr” so‘zi hadislarda turlicha izohlanganini aytadi: «Bir o‘rinda bu so‘z qalb orom oladigan narsa”, yana bir o‘rinda “imon”, boshqa joyda “kishini Allohga yaqinlashtiradigan narsa” deyilgan bo‘lsa, bu hadisda “go‘zal axloq” deb ta’riflangan. Go‘zal axloq esa, aziyatga sabr qilish, g‘azablanmaslik, ochiq yuzli va shirin so‘zli bo‘lish kabi bir-birini to‘ldiruvchi hisoblanadi».

  1. Gunoh “yurakni siqadigan narsa” deb ta’riflangan. Bu (siqilish)ni ulamolar odamning ichidagi beqarorlik, taraddud va ko‘ngil yorishmasligi, qalbda shubha va gumonlar, qo‘rquv paydo bo‘lishi, deb sharhlashgan. Bunday ham ta’rif berilgan: “Yomonligi qalbga ta’sir qiladigan va yo unda taraddud hosil qiladigan, yomonligi tufayli odamlar bilib qolishidan qo‘rqqaning gunohdir”. Hadisda ham shunga ishora qilinadi: “...odamlar bilib qolishini istamaydigan narsadir”.

Inson nafsi, tabiati taqozosi bilan bir yaxshi ish qilsa, boshqalar uni bilishini xohlaydi. Shunday ekan, agar nafsing biror ishingni boshqalar bilishini istasa, u Allohga yaqinlashtiradigan amal bo‘lmaydi. Boshqacha ifodalasak, bunday ishda yaxshilik yo‘q, bu “birr” emas, gunoh va yomon ish demakdir.

 

“Kutubi sitta” asosida

Sodiq NOSIR

tayyorladi.

 

«Hidoyat» jurnalidan

 

Maqolalar
Boshqa maqolalar

"Maqsadimga erishdim" degan adashadi

16.01.2025   3051   4 min.

Har birimiz hayotda muvaffaqiyat qozonish istagida bo‘lamiz-u, lekin unga yetisha olmaymiz. Buning sababi esa “muvaffaqiyat”ni yetib bo‘lmas bir ro‘yo deb o‘ylashimizdir. Aslida biz muvaffaqiyatga eltuvchi omillarga bee’tibor bo‘lamiz, natijada muvaffaqiyatsizliklarimiz ko‘payib boraveradi.

Muvaffaqiyat – bu yaxshidan yanada yaxshirog‘i tomon intilishimizdir. (Barkamollik Alloh taoloning O‘zigagina xosdir). Birortasi sizga “Hayotdagi maqsadimga erishdim” desa, bilingki, u odam qulay boshlabdi. Kishi muvaffaqiyat sari harakat qilishi zarur. Zero, Alloh azza va jalla hech bir odamning ajrini zoye qilmas. Badi’uz zamon Hamazoniy bunday deydilar:

Vojib manga tirishmog‘im, qilmoq jahd,
Shart bo‘lmag‘ay najohni idrok etmak.

Hayot bo‘stonidan muvaffaqiyat mevalarini terish ilinjidagi kishiga oid mana bu nasihatlar sizga ham asqatadi. Bu nasihatlar ikki dunyo saodatini topish uchun chaqiriqdir. Zero, oxirat diyorida kishi ochiq-oydin xusronga yuz tutar ekan, uning dunyo hayotidagi zafaridan ne naf?!

Alloh taologa taqvoni lozim tuting, shuning o‘zi xayr­li oziqa va a’lo nasihatdir. Zero, Alloh taolo Taloq surasining 2–3-oyatlarida: «...Kim Allohga taqvo qilsa, U Zot uning yo‘lini ochib qo‘yur. Va unga o‘zi o‘ylamagan tarafdan rizq berur...», deya marhamat qiladi va yana xuddi shu suraning 4-oyati so‘ngida ham: «...Kim Allohga taqvo qilsa, U Zot uning ishida osonlik qilib beradur!» – deya  taqvo qilishga amr qilgan.

Qalbingiz avval Alloh taolo va Uning Rasuliga, ke­yin esa ota-onangiz va atrofingizdagilarga muhabbat ila to‘lib-toshsin. Zero, muhabbat kishini yoshartiradi, umrni uzaytiradi, xotirjamlik baxsh etadi. Nafrat esa qalbni qoraytiradi. Muhabbat jarohatga malham bo‘lib xizmat qiladi hamda qalbga mehr va yaqinlik taftini soladi.

O‘zingizga bo‘lgan muhabbatingiz boshqalarga nisbatan kichikroq, ozroq bo‘lsin. Alloh taolo Hashr surasining 9-oyatida ansoriylarni maqtab: «...Va gar o‘zlarining hojatlari bo‘lsa ham, (ularni) o‘zlaridan ustun qo‘yarlar...», deya marhamat qiladi. Odamlarga yaxshilik ilinib farahmand bo‘ladigan kishilar haqiqiy baxtiyor insonlardir. Badbaxtlar esa faqat o‘z manfaatlarini ko‘zlaydilar. Oxir-oqibatda hech qanday savobga erishmaydilar.

Qalbingizni muhabbat, bag‘rikenglik, g‘amxo‘rlik kabi tuyg‘ular bilan to‘ldirish uchun harakat qiling. Hech shak yo‘qki, badbaxtlarning qalblari hasad, g‘azab va nifoq ila limmo-lim bo‘ladi.

O‘tgan ishlarga qayg‘urmang! Noxushliklarga ko‘z yosh to‘kish foyda bermaydi. Birovlarning musibatlaridan kuladiganlar esa o‘zlariga jabr qiladilar. Ko‘zadagi to‘kilgan sutga ayyuhannos solgandan ko‘ra, uning o‘rnini qoplash payida bo‘ling. Bu borada Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning mana bu muborak so‘zlarini doimo yodda tuting: “Senga biror ish sodir bo‘lsa, “agar bunday qilganimda, mana bunday bo‘lardi-da” deya ko‘rma, faqatgina “Alloh taqdir qilgan ekan, O‘zi xohlagani bo‘ldi” deb
aytgin. “Agarda” shaytonga yo‘l ochib beradi”[1].

Nafsingizni yaxshi gumon qilishga o‘rgating! Zero, yaxshi gumonda bo‘ladiganlar tunda osmonga tikilib, oyning nazokatini ham ko‘ra oladilar. Badgumonlar esa samoga tashlagan nazari ortida zulmatdan boshqa narsani ko‘ra olmaydilar. Boshqalarni o‘zidan ko‘ra yaxshiroq deb o‘ylaydiganlardan bo‘ling. Yaxshilikka yo‘yuvchilar boshqalarning muhabbatiga sazovor bo‘ladilar. Badgumonlar esa o‘z atrofidagilarni go‘yo quvib-soladilar.

Haliymiy  aytadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam yaxshi gumonni xush ko‘rardilar. Chunki  badgumonlik Alloh taolo xususidagi yomon o‘ylovdir. Nekgumonda bo‘lish esa Alloh taolo xususidagi yaxshi o‘ydir. Mo‘min hamma holatda ham Alloh taolo xususida yaxshi gumonda bo‘lishga ma’murdir”.

Boshqa bir hadisda Muoviya ibn Hakam roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Men: “Yo Allohning Rasuli, bizning oramizda shumlanadiganlar bor”, dedim. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “U ko‘ngillariga kelgan narsa xolos. Bu narsa ularni (biron ish qilishdan) to‘smasin”, dedilar».

Hasson Shamsiy Poshoning "Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar" nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.


[1] Imom Muslim rivoyati.