Yaratganga shukrki, jannatmonand yurtimizda yaxshi yashash uchun hamma sharoit mavjud: serunum yerimiz, mo‘l-ko‘l suvimiz, to‘rt fasldagi tabiat mo‘tadilligi kishiga huzur bag‘ishlaydi. Afsuski, ayrim kishilar bunday nematlarga qanoat qilmasdan zarur bo‘lmasa-da, chet ellarga noqonuniy ravishda ishlashga ketmoqdalar. Alloh taolo: “Yerda o‘rmalovchi biror narsa (jonzot) yo‘qki, uning rizqi (ta’minoti) Alloh zimmasida bo‘lmasa” (Hud surasining 6-oyati).
Oyatdan ayon bo‘layotirki, bandani boqish Allohning zimmasida.
Haqiqatan, inson zoti hech qachon ochdan o‘lmaydi, yaqin o‘rtada falonchi och qolib o‘libdi, degan gapni eshitmadik. Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasulloh sollallohu alayhi vasallamdan: “Qachonki ishlar o‘z ahlidan boshqa kishilar qo‘liga o‘tkazilsa, qiyomatni kutavering” (Imom Buxoriy) mazmunidagi hadisni rivoyat qilgan. Hadisi sharifdan banda Parvardigor bergan kasb-hunar orqali rizqini terib yeyayotgan bo‘lsa ishini boshqa sohaga o‘zgartirmasligi lozimligi ayon bo‘ladi. Sabr qilib halol yo‘l bilan harakat qilsa, albatta ko‘zlagan natijaga erishadi. Shunday ekan, ayrim insonlar mo‘may pul topish ilinjida o‘z ona yurtidan olislarda tili, dini, irqi, millati, boshqa kimsalar ichida ishlashlikni ixtiyor qilmaganlari ma’qul.
Yaratgan Egam sendan harakat Mendan barakat, degan. Yurtimizda ham tadbirkorlik, kasanachilik, dexqonchilik, hunarmandlik qilaman deganlarga hamda har bir ilm oluvchilar uchun ilm eshiklari ochiq, barcha sohada halol mehnat qilgan insonlarga oilasi, bola-chaqasi uchun sharoitlar muhayyo. Chet elga ketayotgan ayrim fuqarolarning aksarining qo‘lida kasb-hunari yo‘q, na til biladi, na qonun-qoidani. Ilmi, e’tiqodi sust yoshlar u yerda tayinli ish topa olmay, qiynalib, har xil yot oqimlarga kirib qolayotir, aldanib qullikka sotilib ketyotir yoki urush bo‘layotgan yurtlarda tirik qurol bo‘lib qolayotir. U yerda eng og‘ir ishlarni sog‘ligi ko‘tarmay yoki bemor bo‘lib yoxud avtohalokatga uchrab erta olamdan o‘tmoqda.
To‘g‘ri, ba’zilar tayinli ish topib, chet elda qonuniy mehnat qilib, uylariga moddiy yordam qilmoqdalar. Ammo ular ham imkon qadar qisqa fursatlarda oilasidan xabardor bo‘lib tursa, zimmalaridagi burchlarini ado etgan bo‘ladi. Zero, inson zoti mol-u dunyo topish mumkin, lekin umr, vaqt, ota-onasi, oilasini, issiq makonini topishi qiyin.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Har biringiz qo‘l ostingizdagilardan so‘ralasiz”, deb bizni ogohlantirganlar.
Farzandlarimizni o‘z nazoratimizdan qochirmaylik, ilm-u odob kasb-u hunar o‘rgataylik, shunda oilamiz, davlatimiz, hayotimiz yanada tinch va osoyishta bo‘ladi.
Abdulvohid IS'HOQOV,
Namangan shahridagi “Mirhakimboy” jome masjidi imom-xatibi
Tarixchilar Usmonli sultonlarining haj ziyoratiga bormaganiga ikki sababni ko‘rsatadilar:
1. Xavfsizlik muammolari:
Sultonlar haj safariga borishda xavfsizlik muammolariga duch kelgan bo‘lishlari mumkin. Ular uchun hajga borish oddiy odamlarnikidan farqli ravishda murakkab bo‘lgan, chunki sultonning yo‘lda hujumga uchrash xavfi katta edi. Bu holat katta qo‘shin bilan safar qilishni talab qilardi. Haj niyatida yo‘lga chiqib qon to‘kishga sabab bo‘lmasligini afzal bilganlar.
2. Davlat boshqaruvidagi mas’uliyat:
Sultonlar mamlakatni muddatsiz tark etish xavfli deb hisoblashgan. Haj safarlari bir necha oy davom etgani sababli, davlatni hukmdorsiz qoldirish anarxiya va siyosiy beqarorlikka olib kelishi mumkin edi. Shuning uchun sultonlar haj o‘rniga davlat boshqaruvi va xarbiy yurishlarga ustunlik berganlar.
Vaqt o‘tishi bilan Usmonlilar sulolasiga bu an’anaga aylandi. Sultonlar “hajji badal” qilishni tayinlagan bo‘lishi mumkin.
Shu bilan birga, Usmoniy sultonlari Makka va Madinaga doim e’tibor qaratgan. Ular har yili xayriya karvonlarini jo‘natib, muqaddas shaharlarning aholisiga moliyaviy yordam ko‘rsatganlar va Haramayn masjidlarini ta’mirlab, kengaytirib turganlar.
Po‘latxon Kattayev,
TII Hadis va Islom tarixi fanlari kafedrasi katta o‘qituvchisi.