Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Iyul, 2025   |   29 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:34
Quyosh
05:11
Peshin
12:35
Asr
17:37
Shom
19:52
Xufton
21:21
Bismillah
24 Iyul, 2025, 29 Muharram, 1447

Internet olamiga g‘arq bo‘layotgan yoshlar

11.05.2018   3890   8 min.
Internet olamiga g‘arq bo‘layotgan yoshlar
Bugungi globallashuv davrida internet jamiyat hayotini tubdan o‘zgartirib yubordi. Internet cheksiz imkoniyatlar, tuganmas axborotlar makoniga aylandi. Bu makondagi ulkan qulayliklar tufayli ko‘plab insonlar kunini internetda boshlab, u bilan yakunlamoqda.
 
Ammo, bu tarmoq so‘nggi vaqtlarda ayrim odamlarning, ayniqsa, yoshlarning hayotini qaysidir ma’noda izidan chiqarib yuborishga qodir kuchli vositaga ham aylanib ulgurdi.
 
Buxorolik Shohistaning hayoti barbod bo‘lishiga ham ana shu vosita sababchi bo‘ldi.
 
U litseyni tamomlab, oliy o‘quv yurtiga hujjatlarini topshirdi. Shifokor bo‘lmoqchi edi. Afsuski, omadi chopmadi.
 
– O‘shanda tushkunlikka tushib qolganimdan hayotning ham, bilim olishning ham qizig‘i qolmagandek tuyulgandi menga, – deb gap boshladi Shohista. – Ota-onam, akam doim ishda. Oilada yolg‘iz qizman. Ertayu-kech ovunchog‘im telefon bo‘lib qoldi. Avvaliga telefondagi o‘yinlarga, keyinchalik ijtimoiy tarmoqlardagi suhbatlarga berilib vaqt o‘tkazdim. Internetga shu darajada bog‘lanib qolganimdan kun o‘tganini ham sezmay qolardim. Chunki ijtimoiy tarmoqlar orqali yangi dugona topgandim. Mendan biroz yoshi kattaligi uchun unga Zilola opa, deb murojaat qilardim. U bilan shu qadar yaqinlashib ketganimdan bor sirlarimni aytadigan bo‘ldim. U ham menga opalarcha mehribonlik qilar, maslahat berardi. Zilola opa biznes bilan shug‘ullanib, xorij davlatlaridan kiyim-kechak olib kelib sotar ekan. Unga yolg‘izligimni, omadim kelmayotganini aytdim. U esa menga yordam berishni, birga ishlashni taklif qildi. Hamkorlikda ishlasak katta foyda ko‘rishimizga, hayotimiz butunlay o‘zgarib ketishiga meni ishontirdi. Ikkimiz har kuni uzoq suhbatlashib, birgalikda kelajak rejalarini tuzardik. U menga bu gaplarni hech kimga aytma, sen haqingda noto‘g‘ri o‘ylashlari yoki yaqinlaring ruxsat bermasligi mumkin, deb tayinlardi. Ishimiz yurishib ketsa o‘shanda aytib, hammani xursand qilamiz derdi.
 
Tanishganimizga uch oy bo‘lgach, ish boshlash uchun Zilola opa meni Toshkentga chaqirdi. Qo‘limda pul ham, durustroq kiyimim ham yo‘qligini aytdim. U menga "kelsang bo‘ldi hammasini amallaymiz" deya yana yordam qo‘lini cho‘zdi. Ota-onamdan hujjatlarimni olib, Toshkentga borib kelishga ruxsat oldim. Shu tariqa uydan chiqib ketdim. O‘shanda anglab yetmagan ekanman o‘sha lahzada nafaqat uydan, balki hayotim izidan chiqib ketayotgan ekan.
 
Toshkentga kelib u bilan uchrashdim. Meni uyiga olib bordi. Qo‘limga bir nechta qimmatbaho kiyimlar va pul tutqazdi. Hammasi tayyorligini va ertagayoq Turkiyaga uchishimizni aytdi. Shu tariqa yaqinlarimga hech so‘z demay O‘zbekistondan chiqib ketdim.
 
Yetib borishimiz bilan opaning munosabatlari o‘zgardi. Meni bir mehmonxonaga olib borib, pasportimni qo‘limdan olib qo‘ydi. Men uchun qilgan xarajatlarini ishlab to‘lashimni, undan anchagina qarzdor ekanligimni aytdi. U meni ayol kishi uchun eng og‘ir bo‘lgan gunoh ishlarni qilishga majburladi. Nomusim toptaldi. Bir necha bor o‘zimni o‘ldirmoqchi ham bo‘ldim. Chunki bu changaldan chiqib ketishga sira ko‘zim yetmas edi. Keyin bilsam, opa men singari bir nechta qizlarni shu ko‘yga solib hayotini izdan chiqargan ekan. Qo‘limda na hujjat, na pul bor. Kimga murojaat qilishni ham bilmay, ayanchli axvolda yurgan vaqtimda bir insonning ko‘magida yurtmizga qaytdim...
 
Endigina 19 bahorni qarshilagan Shohistaning hayoti, kelajagi bu darajada barbod bo‘lishiga kim yoki nima sabab bo‘ldi, degan savol tug‘iladi.
 
So‘nggi vaqtlarda bunga o‘xshash, balki bundan-da ayanchliroq voqealarni televizor, matbuot, ijtimoiy tarmoqlar orqali ko‘p kuzatyapmiz. Ba’zida bu kabi hollarga e’tibor ham bermaydigan bo‘lib qoldik. Aslida, bir insonning taqdiri, hayotining bu qadar parokanda bo‘lishi fojia emasmi? Bunday holat, ayniqsa, yoshlarimiz bilan sodir bo‘layotgani-chi?
 
Zamon shiddat bilan rivojlanib, insonlarning aql va tafakkuri yuksalib borayotgan bugungi kunda nima uchun ayrim kishilar hamon turli aldovlar qurboniga aylanmoqda.
 
Psixolog Boboyor To‘rayevning fikrlariga ko‘ra, internet – axborot makoni. U inson fikrini, dunyoqarashini, idrokini o‘zgartirishi mumkin. Axborot olamiga g‘arq bo‘lgan yoshlar 80 foiz vaqtini internetda o‘tkazganligi uchun ham ularda insoniylik, mehr-oqibat tuyg‘ulari, muomala madaniyati kamayib borayotir. Bir-biriga ishonmaslik, shubha bilan qarash, aldash, aldanish ko‘paymoqda. Sababi kishilarda oddiy muloqot qilish ko‘nikmasi kamayib bormoqda. Bu juda katta xavf aslida. Inson ko‘proq jonli muloqot qilishi kerak. Jonli muloqotdagi his-tuyg‘ular, ko‘z qarashlari, tovush va ohang orqali mehr-muhabbat, ishonch tuyg‘ulari odamlardan bir-biriga o‘tadi.
 
Ijtimoiy tarmoqlarda kimdir tanish ortiradi, yana kimdir moliyaviy o‘yinlar, reklama, savdo bilan shug‘ullanadi. Kimdir esa yolg‘izligidan internetga bog‘lanib qoladi. Bu kishini ma’naviy jihatdan tubanlikka boshlashi, uni yolg‘izlikka mahkum qilishi mumkin. Internetdan foydalanish me’yorini bilmagan yoki axborotni idrok qilish qoidalariga rioya qilmagan inson hayotida noxush holatlarga duchor bo‘lishi mumkin. Oddiygina ijtimoiy tarmoqlar orqali er-xotinning boshqa bir inson bilan tanishishi, gaplashishi natijasida oilalar barbod bo‘layapti.
 
Ma’lumotlarga ko‘ra, zamonamiz yoshlarining 80 foizi o‘z qiziqish va sevimli mashg‘ulotlari haqida so‘z yuritganda kompyuter texnologiyalari, internetga bo‘lgan qiziqishini birinchi o‘rinda tilga oladi. Yoshlarning uchdan ikki qismi internetga yangi do‘stlar orttirish va kim bilandir suhbatlashish maqsadida ulanadi, ularning 15 foizi bu munosabatlarni keyinchalik real hayotda davom ettirar ekan.
 
Kanadada o‘n yetti yoshgacha bo‘lgan 6 ming bola o‘rtasida o‘tkazilgan tadqiqot natijasiga ko‘ra, internetdan faqat axborot olish maqsadida foydalanmas ekan. Kanada yoshlarining yarmidan ko‘pi internet va kompyuter texnologiyalarini ota-onalaridan yaxshiroq bilishini aytgan.
 
– So‘nggi paytlarda internet orqali tahdid qilish ko‘p kuzatilmoqda, – deydi sotsiologiya fanlari doktori Toshpo‘lat Matibayev. – Bu kabi tarmoq bezoriligining eng birinchi qurbonlari aynan yoshlar qatlami hisoblanadi. Bir qarashda beozor tuyulgan chat xonalar yoki maxsus muloqot dasturlari orqali kechadigan suhbatlar tafakkuri endi shakllanayotgan bolalarni ba’zan jinoyatgacha yetaklab borayotgani hayotiy haqiqat. Virtual olamda kechayotgan zo‘ravonlik, sotqinlik, behayolik, o‘g‘irlik, buzuqlik ertaga real hayotga ko‘chmaydi, deb hech kim kafolat berolmaydi. Hozirda, ayniqsa, internet orqali xotin-qizlar uchun uy xizmatkorligi, oshpazlik, bolalar qarovchiligi, kotibalik, ofitsiantlik, styuardessalik kabi ishlar taklif qilinadi. Yuqori maosh va qulay ish sharoitlari to‘g‘risida yolg‘on ma’lumotlar beriladi. Ushbu takliflarga ko‘ngan xotin-qizlar esa tezlik bilan o‘zlari haqidagi ma’lumotlarni yana internet orqali «ish beruvchilar»ga taqdim etadilar. O‘z navbatida esa «ish beruvchilar» ham ularga viza va boshqa hujjatlarni rasmiylashtirishda, ba’zan yo‘l chiptalarini olishda ham «beminnat» yordam beradilar. Xorijga aldab olib chiqilgan va fohishalik bilan shug‘ullanuvchilarning 3/4 qismi 30 yoshgacha bo‘lgan ayollardir. So‘nggi yillarda bu «kasb» bilan shug‘ullanuvchilar orasida 13-14 yoshdagi o‘smir qizlar ham uchrayotgani ayanchlidir.
 
Bugun farzandlarimiz kutubxonani emas balki, internet kafelarni sevimli maskanga aylantirayotgani, o‘smirlar qo‘l telefonlari orqali internetda "kun o‘tkazayotgani" yangilik emas. Jahon axborot maydoni kengayib borayotgan sharoitda yoshlar ongini faqat o‘rab-chirmab, uni o‘qima, buni ko‘rma, deb bir tomonlama tarbiya berib bo‘lmaydi.
 
Shunday ekan, avvalo, yoshlarda internetdan foydalanish madaniyatini shakllantirish zarur. Milliy qadriyatlarni asragan holda ommaviy madaniyatsizlikka, internet xurujlariga qarshi muntazam kurashni kuchaytirish to‘g‘ri yo‘ldir. Buni, avvalo, oiladan, mahalladan boshlash kerak. Shuningdek, internetdagi elektron kutubxonalar zahirasini milliy adabiyotimiz qatori jahon adabiyoti durdonalari bilan boyitish, internet kengliklarida mentalitetimizga mos farzandlarimizning dunyoqarashi, qiziqishiga monand milliy mahsulotlar, o‘yin va ma’lumotlar yetarlicha bo‘lsa, bolalarimiz har qanday fikrni chalg‘ituvchi saytlarga kirib, turli aldovlar qurboni bo‘lmaydi.
 

 

Go‘zal Sattorova, O‘zA
Maqolalar
Boshqa maqolalar

Olim quyoshga o‘xshaydi...

23.07.2025   1602   8 min.
Olim quyoshga o‘xshaydi...

Barchamizga ma’lumki, har bir ota-ona o‘z farzandlarining istiqboli, baxt-saodati va kelajakda mustaqil hayot kechirib, jismoniy va ruhiy jihatdan barkamol avlod bo‘lib yetishishini niyat qiladi. Mana shu maqsadlarga yetishishda Islom dinining tom ma’nodagi ulug‘vor ta’limotiga amal qilish muhim ahamiyatga ega. Islom dinida bolalarni hali murg‘akligidanoq go‘zal axloq va odobga o‘rgatib borish tavsiya etiladi.

Dinimizda yoshlarni asosan rostgo‘ylik, va’daga vafo, omonatdorlik, kattaga hurmat, kichikka izzat, o‘zgalarga mehr-oqibatli bo‘lish kabi fazilatlar sohibi qilib voyaga yetkazishga katta ahamiyat qaratiladi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hadislarining birida bunday deganlar: “Ota o‘z bolasiga chiroyli odobdan ko‘ra yaxshiroq narsa bera olmaydi” (Imom Termiziy rivoyati).

Tarbiya inson kamolotining asosidir. Bizda farzand tarbiyasi har bir oila uchun asosiy vazifa bo‘lib kelgan. Hozirda ham yoshlar tarbiyasiga, ularning sifatli bilim olishlariga davlatimiz miqyosida katta ahamiyat berilmoqda.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev yoshlar bilan uchrashuvda shunday ta’kidlagan edilar: “Mening eng katta tashvishim, maqsadim — yoshlar tarbiyasi. Biz olgan marralar uchun bilimli avlod kerak. Buning uchun hamma sharoitlarni yaratishga harakat qilyapmiz. Sizlar esa vaqtning qadriga yetib, bor imkoniyatni ishga solib, o‘qishingiz kerak. Olgan bilimingiz, o‘rgangan kasb-hunaringiz kelajakda sizlarga qanot bo‘ladi”.

Bugungi kunda davlatimiz tomonidan yoshlarni qo‘llab-quvvatlashga, ularni aqlan va ma’nan yetuk avlod bo‘lib yetishishiga katta e’tibor qaratilmoqda.

Islom dini ta’limotida yoshlarni aqlan tarbiya qilish ham muhim masala sanaladi. Bunda ularni manfaatli ilm sohibi qilib tarbiyalash, fikriy va ilmiy jihatdan yetuk inson qilib kamolga yetkazish nazarda tutiladi. Islom dinida ilm deganda diniy ham dunyoviy ilmlar tushuniladi. Diniy ilm insonning ruhiy hayoti, uning e’tiqodiga oid bo‘lib, oxirati uchun zarur bo‘lsa, dunyoviy ilm uning jismoniy hayoti, dunyo obodligi uchun zarurdir.

Islom ta’limotlariga jonu dili bilan amal qilgan ajdodlarimiz, buyuk bobokalonlarimiz ham shariat, ham tariqat va ham ilm-fan sohasida butun dunyoga o‘rnak bo‘lganlar.

Buyuk shoir va mutafakkir Nizomiddin Alisher Navoiy hazratlari yozganidek, “Kitob – beminnat ustoz, bilim va ma’naviy yuksalishga erishishning eng asosiy manbai”.

Inson dunyoda yashar ekan, o‘z hayotini go‘zal o‘tkazishga harakat qiladi. Turmushning farovon bo‘lishi, jamiyatning taraqqiy etishi esa faqat ilm-fan bilan bo‘ladi. Qayerda ilm-fan rivoj topsa, o‘sha yerda tarqqiyot bor. Ilm-fanning rivoji esa ilm egalari – olimlar bilan bo‘ladi.

Islom dini musulmonlarni doimo ilmga undagan. Chunki inson shaxsiyatini ilmdan boshqa hech narsa to‘g‘ri yo‘lga sola olmaydi, taraqqiyotga ham erishtira olmaydi.

«Bilimli inson quyoshga o‘xshaydi, kirgan joyini yoritadi».

Ha, ilm qorong‘uliklarni yorituvchi mash’aladir. Qorong‘ulikda qolgan har bir kishi unga muhtoj. Yuksak pog‘onalarga ilm narvoni bilan chiqiladi. Taraqqiy etishni va kamolot topishni istasak ilmning etagini mahkam ushlaylik.

Shunday ekan, biz musulmonlar o‘z farzandlarimizni bugungi kun talablari asosida tarbiyalashimiz, ularni zamonaviy ilm va kasb-hunarga yo‘naltirishga bor kuchimizni sarflashimiz lozim. Shunda farzandlarimiz xorij mamlakatlariga ishlash uchun “qora ishchi” bo‘lib emas, balki mutaxassis sifatida boradilar.

So‘nggi yillarda Yurtboshimiz tomonlaridan yoshlarni zamonaviy kasb-hunarlar va chet tiliga o‘rgatish bo‘yicha ilgari surilgan “1000 dasturchi”, “Ikki til, bir kasb” loyihalaridan ham aynan shu ezgu maqsad ko‘zlangan...

Albatta, musulmon inson o‘zga insonlarga avvalo o‘zining yuksak axloqi bilan namuna bo‘lishi kerak. Zero, insonlar xulqi go‘zal kishini yaxshi ko‘radilar. Shuning uchun ham Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Islomga chaqirishni boshlaganlarida qarindoshlarini “Ey Bani Fihr, ey Bani Adiy” deb chaqirdilar. Barcha to‘plandi, uyidan chiqishga imkoni bo‘lmagan kishilar nima bo‘layotganini bilib kelish uchun odam jo‘natdilar. Rasululloh alayhissalotu vasallam: “Agar men sizlarga mana bu tog‘ etagidagi vodiyda otliqlar ustingizga bostirib kelishga tayyor turibdi, deb xabar bersam, menga ishonasizlarmi?”, dedilar. Ular: “Sizning biror marta yolg‘on gapirganingizni bilmaymiz, Sizga ishonamiz”, deyishdi. Shundan keyin u zot o‘zlarini Payg‘ambar qilib yuborilganlarini aytdilar.

Bu o‘rinda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam payg‘ambar ekanlarini turli hujjat va mo‘jizalar orqali isbotlash bilan e’lon qilmadilar. Balki, eng avvalo ularga o‘zlarining axloqlari haqida savol berib, o‘zlarining rostgo‘y ekanliklarini tasdiqlatib oldilar. Bundan ko‘rinib turibdiki, musulmon kishi o‘zga kishilarga eng avvalo amali, xulqi va odobi bilan namuna bo‘lishi kerak ekan.

Kishi husni xulqli bo‘lishi uchun ahli ilm va solih zotlarni suhbatlaridan bahramand bo‘lishi va ularni odob axloqlaridan o‘ziga namuna olishi ham ayni muddaodir. Bu haqda Ibn Vahb rahmatullohi alayh bunday deganlar: “Imom Molikning ilmlaridan ko‘ra, u zotning odoblaridan o‘rganganimiz ko‘proq bo‘ldi”.

Demak, husni xulq va odob kishida o‘z-o‘zidan shakllanib qolmas ekan. Balki uni ilm ahli bilan hamsuhbat bo‘lish, ulardan ilm olish bilan birga odob-axloqlarini o‘rganish bilan kasb qilinar ekan. Ushbu xislat o‘tgan salafi solihlarimizning go‘zal odatlaridan bo‘lgan.

Junayd Bag‘dodiy rahimahulloh aytadilar: “Garchi insonning ilmi va amali oz bo‘lsa ham, to‘rtta narsa uni yuqori darajalarga ko‘taradi: Hilimlik, tavoze’lik, saxiylik va husni xulqdir. Husni xulq imonning komilligidir”.

Luqmoni Hakimning o‘g‘li otasiga: “Ey otajon, inson uchun qaysi xislat yaxshiroq?” dedi. Otasi: Din, deb javob berdi. “Agar xislat ikkita bo‘lsa-chi?” deb so‘radi. Otasi: Din va mol, dedi. Agar uchta bo‘lsa-chi? dedi o‘g‘li. Otasi: “Din, mol va hayo, dedi. O‘g‘il: “Agar to‘rtta bo‘lsa-chi?” dedi.

Otasi: Din, mol, hayo va chiroyli xulq, dedi. “Agar beshta bo‘lsa-chi?” dedi o‘g‘li. Otasi: Din, mol, hayo, chiroyli xulq va saxiylik, deb javob berdi. O‘g‘il yana: Oltita bo‘lsa-chi? deb ham so‘ragan edi, Luqmoni Hakim: “Ey o‘g‘lim, agar insonda mana shu besh xislat jamlansa, u pokiza, taqvodor, Allohga do‘st va shaytondan uzoq bo‘ladi” deb javob qildi. Mana shu beshta xislatlar borligi ham mo‘minlik sifatlaridandir.

Anas ibn Molik roziyallohu anhu aytadilar: “Albatta, banda chiroyli xulqi bilan jannatda oliy maqomga yetadi, garchi (nafl) ibodatini ko‘p qilsa ham”.

Inson yomon xulqi bilan boshqa insonlarni ko‘ngliga ozor beradigan bo‘lsa, o‘sha xulqi tufayli qilgan yaxshiliklari ham bekor bo‘ladi.

Kishi ilmga qancha muhtoj bo‘lsa, go‘zal xulqqa va odobga ham shuncha muhtojdir. Zero, ilm, go‘zal xulq va odob insonni kamolotga yetkazuvchi ikki qanotdir. Axloqi komil, bir-biriga mehribon va madadkor jamiyat baxtli va farovon jamiyatdir.

Farzandlarimiz ilm-ma’rifatli bo‘lishida eng katta mas’ul biz ota-onalar ekanimizni zinhor zinhor unutmaylik. Farzandim ilmli, odobli, kasb-hunarga ega bo‘lib, hayotda o‘z o‘rnini topib, oilasiga, vataniga, muborak diniga xizmat qiladigan, orzu-havaslaringizni ro‘yobga chiqaradigan inson bo‘lsin desak, hayotda turli keraksiz, ortiqcha hoyu-havaslarga berilib ketmasdan, ularning ehtiyoji uchun eng zaruriy badiiy, ilmiy, tanlagan kasbiga oid, dunyo va oxiratiga manfaat beradigan kitoblar, darsliklar olib berishga erinmaylik. Albatta, olib berib, ularni xursand qilib, qo‘llab-quvvatlab, shu kitoblarni birga o‘qiylik yoki o‘qishini albatta nazorat qilib turaylik.

Muhammad Quddus ABDULMANNON,
Xo‘jaobod tumani “Yetti chinor” jome masjidi imom noibi.