بسم الله الرحمن الرحيم
QABRISTON - OXIRAT MANZILGOHI
Muhtaram jamoat! Ma’lumki, inson umri tugagach uning dunyodagi so‘ngi manzilgohi qabr hisoblanadi. Qabr o‘z navbatida dafn etilgan inson uchun qiyomat kuni qayta tirilgunigacha yo jannat bog‘laridan bir bog‘cha, yoki do‘zax chohlaridan bir choh bo‘lishi mumkinligi muborak hadislarda aytib o‘tilgan. Qabrning bu ikki holatdan biri bo‘lishi esa insonning hayotlik vaqtida qilgan ishlari va bajargan amallarining yaxshi yoki yomonligiga qarab bo‘ladi. Shuning uchun har bir inson tiriklik vaqtida o‘zi boradigan qabrini jannat bog‘chalaridan biriga aylanishiga sabab bo‘ladigan amallarni qilib yashamog‘i lozim bo‘ladi.
Alloh taolo Qur’oni karimda shunday marhamat qiladi:
كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ
(سورة آل عمران/185)
ya’ni: “Har bir jon o‘lim (achchig‘i)ni totuvchidir. Qiyomat kunida, albatta, mukofotlaringiz sizlarga to‘la-to‘kis berilur. Bas, (o‘sha kuni) kim do‘zaxdan uzoqlashtirilib, jannatga kiritilsa, demak, u (katta) yutuqqa ega bo‘libdi. Bu dunyo hayoti esa, faqat g‘urur (aldov) matohidir” (Oli Imron surasi, 185-oyat).
Dinimizda qabristonni ziyorat qilishga targ‘ib qilingan. Zero bunda ziyorat qiluvchi insonlar uchun ko‘plab manfaatlar mavjud. Jumladan, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hadislarining birida shunday deb marhamat qilganlar:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي اللَّهُ عنهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " زُورُوا الْقُبُورَ فَإِنَّهَا تُذَكِّرُكُمُ الْآخِرَةَ
(رواه الامام ابن ماجة)
ya’ni: “Qabrlarni ziyorat qilinglar, chunki u oxiratni eslatadi” (Imom Ibn Moja rivoyati).
Demak, dinimizda qabrlarni ziyorat qilishga targ‘ib etilishidan ko‘zlangan maqsad, do‘nyoning o‘tkinchiligi, o‘lim va oxiratning haq ekanligini eslatish, bir kun kelib ziyorat qilayotgan kishi ham shu manzilgohdan o‘z joyini olishi va qilmishlariga yarasha munosabat ko‘rishini eslatishdir.
Qabristonga imkon qadar tahoratli, pok holda kirgan afzal, dabdaba bilan, yasan-tusan qilib kirish makruh, chunki bu joy oxiratni eslash, xoksorlik izhor etish o‘rnidir. Kirishda ushbu hadisda kelgan duo o‘qiladi:
عن بُرَيْدَةَ رضي اللَّهُ عنه، قال: كَانَ النَّبِيُّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يُعَلِّمُهُمْ إِذا خَرَجُوا إِلى المَقابِرِ أَنْ يَقُولَ قَائِلُهُم: "السَّلامُ عَلَيكُمْ أَهْلَ الدِّيارِ مِنَ المُؤْمِنِينَ والمُسْلِمِينَ وَإِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لاَحِقُونَ، نَسْأَلُ اللَّهَ لَنَا وَلَكُمُ العَافِيَةَ"
(رواه الامام مسلم)
ya’ni: Burayda roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, u zot aytadilar: Sahobai kiromlar qabristonga chiqayotgan paytlarida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam quyidagi duoni o‘rgatar edilar: “Assalomu alaykum ushbu diyordagi mo‘min musulmonlar ahli! Biz ham, inshaalloh, sizlarning ortingizdan borguchimiz. Allohdan bizga ham, sizga ham ofiyat so‘raymiz” (Imom Muslim rivoyati).
Ziyoratchi qabr tepasiga kelganda unga yuzlanib, qiblaga orqa o‘girgan holda qabr egasiga salom beradi va tilovat qiladi.
Hadislarda Ixlos surasini 11 marta o‘qish ham tavsiya etilgan. Imkoniyati bo‘lsa, Fotiha, Oyatul Kursiy va Baqara surasini avvali va oxiridan o‘qisa ham bo‘ladi.
Ziyorat asnosida qabrlarni ustini bosmasdan, belgilangan yo‘laklarda yurishi lozim, chunki qabrni ustini bosib yurish gunoh hisoblanib, hadisda qaytarilgandir. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam shunday deganlar:
عن عُقبةَ بنِ عامرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لَأَنْ أَمْشِيَ عَلَى جَمْرَةٍ أَوْ سَيْفٍ أَوْ أخْصِفَ نَعْلِيْ بِرِجْلِيْ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَمْشِيَ عَلَى قَبْرٍ
(رواه الامام ابن ماجة)
ya’ni: “Biror cho‘g‘ yoki qilich ustida yurishim yohud kovushimni kiyib turgan holatimda yamashim men uchun bir musulmonning qabri ustida yurganimdan yaxshiroqdir” (Imom Ibn Moja rivoyati).
Qabristonlarga mevali, qimmatbaho va noyob daraxt va o‘simliklarni ekish joiz emas. Zero bu pulni behuda isrof qilish sanaladi. Qolaversa, qimmatbaho va noyob daraxt va o‘simliklar insonlar dam olib xordiq chiqaradigan oromgoh va hiyobonlarga yarashadi. Qabristonlarni oromgoh va saylgohlardek holatga keltirib qo‘yish joiz emas. Aks holda, ziyoratga kelgan insonlarni ko‘zlangan maqsaddan chalg‘itib qo‘yadi. Shu bilan birga qabr ustiga qimmatbaho tosh va marmarlar o‘rnatish, ularga marhumning surati va har xil bitiklarni yozish mumkin emas. Xususan, Qur’oni karim oyatlarini yozish mutlaqo joiz emas. Zero, bu Allohning oyatini tahqirlash sanaladi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday ishlardan qaytarganlar:
عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنْ يُجَصِّصَ الْقَبْرَ، وَأَنْ يَقْعُدَ عَلَيْهِ، وَأَنْ يَبْنِىَ عَلَيْهِ
(رواه الامام مسلم)
ya’ni: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam qabrlarning gips bilan suvalishidan, ularning ustiga o‘tirishdan va bino qurishdan qaytarganlar” (Imom Muslim rivoyati).
Qabr ustidagi ko‘karib turgan o‘simlik, dov daraxt va maysalarga tegilmaydi, chunki ularning tasbehidan mayyitga manfaat bor. Quriganlarini yig‘ishtirish mumkin. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning hadislarida aytilishicha, o‘simliklarning sharofatidan qabrdagi kishilarga yengillik yetib turadi.
Fiqhiy kitoblarimizda qabr yerdan bir qarich miqdorida ko‘tarilib bir tekisda bo‘lishi aytilgan. Chunki, bu tekislik qabrda shoh ham, gado ham birdek ekanligiga ishoradir. Qabr ustini vaqti-vaqti bilan somon aralashtirilgan loy bilan suvab turishning zarari yo‘q. Qabrni aniqlash maqsadida hozirgi kunda joriy qilingan dafnni ro‘yxatdan o‘tkazish raqami yozilgan maxsus beton ustunchani o‘rnatishning o‘zi kifoya qiladi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam emikdosh birodarlari Usmon ibn Maz’unning bosh tomoniga bir tosh qo‘yib:
عَنِ الْمُطَّلِبِ بْنِ عَبْدِ اللهِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَضَعَ صَخْرَةً عِنْدَ رَأْسِ عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ وَقَالَ: أَتَعَلَّمُ بِهَا قَبْرَ أَخِي وَأَدْفِنُ إِلَيْهِ مَنْ مَاتَ مِنْ أَهْلِي
(رواه الامام أبو داود)
ya’ni: “Bu bilan akamning qabrini belgilayman va vafot etgan yaqinlarimni uning yoniga dafn qilaman”, deganlar (Imom Abu Dovud rivoyati).
Qabriston va ziyoratgohlar mas’ul mutasaddilar tomonidan muhofaza qilinishi lozim. Ya’ni, qabriston hududini panjara yoki devor bilan o‘rash, unga kirish uchun alohida yo‘lak ochish va darvoza o‘rnatish, chorva yoki yovvoyi hayvonlarni kirishidan saqlash, ziyoratga kelganlar qabrlarni bosmay o‘tishlari uchun qulay yo‘laklar o‘tkazish, tilovat va duo qilish uchun maxsus o‘rindiqlar o‘rnatish, ziyoratga kelgan kishilarga ziyorat odoblarini eslatib, nojoiz, hurofiy amallarni qilishlaridan qaytarib turish va hokazolar qabriston mas’ullarining vazifasi sanaladi. Demak, qabristonlarning mas’ullari qabriston ziyoratiga oid bo‘lgan dinimiz ta’limotlaridan ham yetarli darajada ma’lumotga ega bo‘lishlari lozim.
Qabr ziyoratining ba’zi odoblari quyidagilardan iborat:
Qabristonda quyidagi ishlarni qilish dinimizga ziddir:
Alloh taolo barchamizga g‘animat umrimizning qadriga yetib, O‘zi rozi bo‘ladigan amallar bilan yashamoqlik baxtini nasib etsin! Omin!
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Imom Muslim, Abu Dovud va Molik vidolashuv haji hadisida Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qiladilar:
"Ayollar haqida Allohdan qo‘rqinglar! Chunki sizlar ularni Allohning omonati ila olgansiz. Ularning farjlarini Allohning kalimasi ila halol qilib olgansizlar. Sizlar uchun ularning zimmasida siz yomon ko‘rgan biror kishiga to‘shaklaringizni bostirmaslik majburiyati bor. Agar o‘shani qilsalar, ularni achitmaydigan qilib uringlar. Ular uchun sizning zimmangizda ma’ruf yo‘l bilan rizqlari va kiyimlari majburiyati bor".
Muoviya Qurayshiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Yo Allohning Rasuli, bizning birimizda xotinining nima haqqi bor?» dedim.
«Qachon taomlansang, uni ham taomlantirasan. Qachon kiyim kiysang, uni ham kiyintirasan. Yuziga urmaysan. Qattiq so‘kmaysan va uydan boshqa joyda hijron qilmaysan», dedilar u zot alayhissalom (Abu Dovud va Nasoiy rivoyat qilishgan).
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi:
«Hind binti Utba: «Allohning Rasuli, Abu Sufyon o‘ta baxil odam, menga va bolamga kifoya qiladigan narsani bermaydi. Faqat unga bildirmay olsamgina bo‘ladi», dedi.
«O‘zingga va bolangga yetarlisini to‘g‘rilikcha ol», dedilar u zot alayhissalom (Ikki shayx rivoyat qilishgan).
Barcha ulamolar ayollarning nafaqasi erlariga vojib bo‘lishiga ittifoq qilganlar.
Aqlga solib ko‘rilganda ham, ayol kishi erning xizmatlarini qilganidan keyin, uning izmida bo‘lganidan keyin, albatta, uning nafaqasi erga vojib bo‘ladi-da!
Uning miqdori ikkisining holiga qarab bo‘ladi. Ikkisi boy bo‘lsa, boyniki, kambag‘al bo‘lsa, kambag‘alniki bo‘ladi. Er boy, xotin kambag‘al yoki aksincha bo‘lsa, ikki holning o‘rtasida bo‘ladi. Agar xotin otasining uyida bo‘lsa ham yoki erning uyida bemor bo‘lsa ham.
Erga xotini uchun vojib nafaqalar besh qismdir:
1. Taom.
Bunga oziq-ovqat, ichimlik va ovqatga qo‘shib yeyiladigan narsalar (sirka, yog‘ va shunga o‘xshash) hamda ovqat pishirish uchun ketadigan barcha narsalar kiradi. Taomning miqdori yetarli bo‘lishi kerak, mazkur miqdor erning boy-kambag‘alligiga qarab belgilanadi.
2. Kiyim.
Yetarli darajada, bir sidra kiyim-bosh doimo bo‘lishi kerak. Hanafiy va shofe’iy mazhablarida: «Har olti oyda bir sidra yangi kiyim olib beriladi», deyilgan.
3. Maskan.
Er o‘z xotinini maskan bilan ta’minlashi vojib. Maskan erning moliyaviy imkoniyati saviyasida bo‘ladi. Shu bilan birga, maskan to‘liq jihozlangan bo‘lishi shart. Unda yashash uchun kerakli har bir narsa bo‘lishi lozim.
4. Agar xotin xizmatkor ishlatib yuradigan toifadan bo‘lsa, xizmatkor solib berish ham uning nafaqasiga kiradi.
5. Tozalik asbob-anjomlari va uyning kerakli matohlari.
Agar er moli bo‘la turib, nafaqa bermasa, qozi uni qamashga hukm chiqaradi. Xotin talab qilsa, boshqa mulklari sotilib, uning nafaqasi beriladi. Er noilojlikdan nafaqa bera olmasa, qamalmaydi.
«Ulardan asoingni ko‘tarma va ularni Allohdan qo‘rqishga chaqirib turgin».
Ya’ni ahli ayoling sening haybatingni doimo sezib tursin. Ulardan sodir bo‘ladigan har bir noshar’iy ishni e’tiborsiz qo‘ymasligingni unutmasinlar.
Sen ularni doimiy ravishda Alloh taologa taqvo qilishga chaqirib tur. Bu ishda juda ko‘p yaxshiliklar bor.
«Yaxshilik va silai rahm» kitobi 1-juz.