Alloh taolo Qur’oni Karimda Muso alayhissalom davrida Misrda rahbarlik qilgan kimsani Fir’avn deb atagan. Ya’ni o‘sha paytda Misrda rahbarlik qilganlarni umumiy ravishda fir’avnlar deb atagan.
Alloh taolo marhamat qiladi:
وَنَادَى فِرْعَوْنُ فِي قَوْمِهِ قَالَ يَا قَوْمِ أَلَيْسَ لِي مُلْكُ مِصْرَ وَهَذِهِ الْأَنْهَارُ تَجْرِي مِن تَحْتِي أَفَلَا تُبْصِرُونَ
“Fir’avn o‘z qavmiga: “Ey qavmim! Misr mulki va mana bu ostimdan oqib turgan anhorlar meniki emasmi?! Ko‘rmayapsizlarmi?!” (Zuxruf surasi, 51-oyat).
Tarixdan ham ma’lumki, qadimgi asrlarda Misrda hokimlik qilganlarni fir’avnlar deb atalgan. Tarix qadimiy Misr yetakchilarini fir’avnlar deyapti. Qur’oni Karim ham ularni fir’avnlar deb atadi.
Ammo Yusuf surasini o‘qisak, unda Yusuf alayhissalomning Misrda boshlaridan o‘tgan qissalari zikr qilingan. Qur’oni Karim o‘sha paytdagi Misr rahbariga fir’avn atamasini ishlatmagan. Balki uni malik (shoh, podshoh) deb atagan.
Alloh taolo bu haqida shunday degan:
وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَا مِكِينٌ أَمِينٌ
“Podshoh: “Uni menga keltiringlar, uni o‘zimga xos kishilardan qilib olaman", dedi. U bilan gaplashganda esa: “Albatta, sen bugungi kunda huzurimizda makonatli va ishonchli kishilardansan”, dedi”. (Podshohga Yusufning (a.s.) pok ekanliklari ma’lum bo‘lganidan so‘ng, uni qamoqdan chiqarib olib kelishni va u zotni o‘ziga xos kishilardan qilib olishini aytdi.) (Yusuf surasi, 54-oyat).
Yana bir oyatda bunday degan:
وَقَالَ الْمَلِكُ إِنِّي أَرَى سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنبُلاَتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ يَا أَيُّهَا الْمَلأُ أَفْتُونِي فِي رُؤْيَايَ إِن كُنتُمْ لِلرُّؤْيَا تَعْبُرُونَ
“Podshoh: “Men tushimda yettita semiz sigirni yettita oriq sigir yeyayotganini va yettita yashil boshoqni va shuncha qurug‘ini ko‘rmoqdaman. Ey a’yonlar, agar tush ta’birini qiladigan bo‘lsangiz, menga tushimning fatvosini bering”, dedi”. (Misr podshohining “ko‘rmoqdaman” deb aytishidan mazkur tushni bir emas, bir necha marta ko‘rganligi ma’lum bo‘ladi. U faqat shu tushni ko‘raverganidan keyin a’yonlarini to‘plab, ularga tushini aytgan va ta’bir qilishlarini so‘ragan.) (Yusuf surasi, 43-oyat).
Demak, Qur’ondan shu narsani bildikki, Yusuf alayhissalom Misrda yashaganlar. U kishi Misrda yashagan paytlarida Misr rahbarining nomi boshqacha bo‘lyapti. Qur’on ularni fir’avnlar demadi, balki, malik dedi.
Davrlar o‘tib, “Rashid toshi” (1799 yilda Misrda, Iskandariyadan uzoq bo‘lmagan Rozetta (hozirda Rashid) shahridan topilgan granit plita. Unda ma’no jihatidan bir xil bo‘lgan uchta matn bitilgan. Shulardan ikkitasi qadimgi Misr tilida, bittasi qadimgi grek tilida. 1802 yildan “Rashid toshi” Britaniya muzeyida saqlanadi. Toshning balandligi 114,4 sm, kengligi 72,3 sm va qalinligi 27,9 sm. Og‘irligi taxminan 760 kg) kashf qilinib, undagi qadimgi Misr yozuvi o‘rganilgach, Yusuf alayhissalom Misrda Giksoslar Misrni ishg‘ol qilgan paytda yashaganlari ma’lum bo‘ldi.
Giksoslar turli qabilalardan tashkil topgan sahroyi ko‘chmanchilar nomi bo‘lib, ular Misrni bosib olib, hukmronlik qilishgan. Ular fir’avnlardan bo‘lishmagan. Ularning hokimlarini, rahbarlarini Malik (shoh, podshoh) deb yuritilgan. Fir’avn deb yuritilmagan. Misrliklar giksoslarni quvib chiqargandan keyin yana fir’avnlar hokimiyat tepasiga kelishgan.
Xo‘sh, kim Muhammad sollallohu alayhi vasallamga o‘sha patda hech kim bilmagan bu tarixiy haqiqatlarning xabarini bergan?! Vaholanki, olam bu ma’lumotlarni “Rashid toshi” kashf etilganidan keyingina bildi.
Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam Yusuf alayhissalomning giksoslar davrida, Muso alayhissalomning fir’avnlar davrida yashaganlarini qayerdan bildilar?! Albatta, bu xabarni u kishiga Alloh subhanahu va taoloning O‘zi bildirgandir!
Shayx Muhammad Mutavalliy
Sha’roviy rahimahullohning
“Al-Adilla al-maaddiyya ala vujudillah”
nomli asaridan Nozimjon Iminjonov tarjimasi
O‘MI Matbuot xizmati
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Bu kashfiyotlarga sabab bo‘lgan shart-sharoitlar uchta asosiy banddan iborat:
1. Yevropa mamlakatlari Sharq bilan savdo-sotiq qilishda duch kelgan qiyinchiliklar.
2. Pul metali sifatida oltin tanqisligi.
Yevropaning iqtisodiy taraqqiyoti tobora ko‘proq pul talab qilar edi. Bu taraqqiyotning asosiy yo‘nalishi tovar xo‘jaligining, savdo-sotiqning o‘sishi edi. Buyuk geografik kashfiyotlarga sabab bo‘lgan yana bir muhim omil ham shunga bog‘liq: Yevropada shakllanib borayotgan kuchli absolyutist (mutlaq) monarxiyalarga dabdabali saroylar, yollangan armiyani ta’minlash uchun ulkan mablag‘lar kerak bo‘layotgan edi. Ana shu davlatlar yirik dengiz ekspeditsiyalarini tashkil etishi mumkin edi. Bundan tashqari, yakka shaxslarning bu qadar xarajatlarga imkoni yo‘q edi. Shuning uchun bu kashfiyotlarda feodal tarqoq mamlakatlar emas, aynan markazlashgan davlatlar (Ispaniya, Portugaliya, Angliya) asosiy o‘rin tutgani tasodif emas. Biroq, bunday ekspeditsiyalar uchun savdogarlar ham mablag‘ ajratar edi. Shuningdek, katolik cherkovi ham qo‘shimcha yerlar, katta daromadlar va yangi qavmlarga ega bo‘lish istagida bunday istilolarga «oq fotiha» berar edi.
Bunday davr uchun muqarrar bo‘lgan feodal mulklarning parchalanish jarayoni Yevropa mamlakatlarida har qanday yo‘l bilan uzoq qit’alarda boylik va yerlarni qo‘lga kiritishga intiluvchi ko‘plab avantyuristlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Bular qaramlik va qashshoqlikdan qutulishni orzu qilib yurgan zodagonlar va dehqonlar edi.
3. Fan-texnikaning, ayniqsa kemasozlik va dengiz navigatsiyasining rivojlanishi. XV asrda yangicha tuzilishga ega bo‘lgan kemalar – karavellalar paydo bo‘ldi. Uning to‘shi (kil, pushtak) bor bo‘lib, yelkanlar bilan shunday jihozlangan ediki, yonboshdan esgan shamolda ham yura olara edi. Shuningdek, o‘sha davrga kelib kompasdan tashqari astrolyabiyalar, ya’ni kenglikni aniqlovchi asboblar hamda anchagina ishonchli xaritalar – portolanlar ham paydo bo‘lgan.
Buyuk geografik kashfiyotlar oxir-oqibatda mustamlaka tizimining vujudga kelishiga olib keldi. Agar XVI asrda Yevropada kapitalizm rivojlana boshlagan bo‘lsa, agar Yerovpa iqtisodiy jihatdan boshqa qit’alarning xalqlaridan o‘zib ketgan bo‘lsa, bunga mustamlakalarning talon-taroj qilinishi va ayovsiz ekspluatatsiya qilinishi ham sabab bo‘lgan.
Mustamlakalar darhol kapitalistik usullar bilan ekspluatatsiya qilina boshlamagan, ular darhol xom ashyo manbaiga va yangi bozorlarga aylanmagan. Avval ular obdon talon-taroj qilingan, birlamchi kapital (sarmoya) to‘plash manbai bo‘lib xizmat qilgan. Ispaniya va Portugaliya mustamlakalarni feodal usullar bilan ekspluatatsiya qilgan birinchi mustamlakachi davlatlar bo‘lishgan.
Bu yerlarda zodagonlarga odatdagi qishloq xo‘jalik mahsulotlari emas, balki oltin, kumush yoki hech bo‘lmaganda Yevropada qimmat baholarga sotish mumkin bo‘lgan anvoyi mevalar kerak edi. Ular hindularni oltin va kumush konlarda ishlashga majburlashar, bo‘ysunmaganlarni butun-butun qishloqlari bilan yo‘q qilib yuborishar edi. Guvohlarning aytishicha, konlar atrofida chirib yotgan yuzlab murdalarning badbo‘y hidi anqib yotar edi. Shakarqamish va qahva plantatsiyalarida ham yerlik aholi ana shunday usullarda ekspluatatsiya qilinar edi.
Yerlik aholi bunday og‘ir mehnatga bardosh bera olmay, yoppasiga qirilib bitar edi. Ispanlar Espanola (Gaiti) orolida ilk bor paydo bo‘lgan paytda u yerda millionga yaqin aholi yashar edi, biroq XVI asrning o‘rtalariga kelib ular bitta qo‘ymay qirib tashlandi. Ispanlarning o‘zi ham XVI asrning birinchi yarmida amerikalik hindularni qirib tashladik, deb hisoblashar edi.
Biroq, ispanlar ishchi kuchini yo‘q qilib, o‘z mustamlakasining xo‘jalik asosiga putur yetkazishdi. Yetishmayotgan ishchi kuchini to‘ldirish maqsadida Amerikaga afrikalik qoratanlilarni olib kelishga to‘g‘ri keldi. Shunday qilib, mustamlakalar paydo bo‘lishi bilan quldorlik qayta tiklandi.
Ispanlar tomonidan Amerika yerlarining mustamlaka qilinishi konlarga, shakarqamish va tamaki plantatsiyalariga haydab kelingan son-sanoqsiz yerlik aholini majburlab ishlatish yo‘li bilan, bo‘ysunmaganlarni ommaviy qirg‘in qilish yo‘li bilan amalga oshirildi (Yamayka orolida XVI asrning birinchi yarmida 50 mingdan ortiq yerlik aholi halok bo‘lgan, Peru va Chilida esa XVI asrning ikkinchi yarmida hindularning soni besh baravar kamayib ketgan), oqibatda bir necha o‘n yildan so‘ng ishchi kuchi keskin kamayib ketdi. Mustamlakachilar Afrikadan qullar olib kela boshlashdi. Jismonan chidamliroq bo‘lgan qoratanlik afrikaliklar ispan mustamlakalaridagi asosiy ishchi kuchiga aylandi.
Qul savdosi serdaromad ish chiqib qoldi: Afrikada qabila boshliqlarini ichirib, suv tekin taqinchoqlar bilan aldab, qullarni juda arzonga sotib olish va Amerikada ularni 20-30 baravar qimmatga sotish mumkin edi. Ba’zan qullar umuman sotib olinmas, balki ularni kuch ishlatib, tutib olib, kemaga yuklashar va Amerikaga olib ketishar edi. Ispan mustamlakalariga har yili 6-8 ming qoratanli qullar olib kelinar edi. (Manba: allbest.ru).
(Bu ishlarning barchasi Yevropa uyg‘onishining gumanizm – insonparvarlik shiori ostida amalga oshirilganmi?)
Yevropada dinga bo‘lgan munosabatda ham keyinroq o‘zgarish yuz berdi. Bir guruh dinsiz bo‘lib ketdi. Bir guruh dinni cherkovga qamab olib, bu har kimsaning o‘z ishi deyish bilan kifoyalandi. Ammo Darvinning asl shogirdlari dinni Karl Marks boshchiligida xalq uchun afyun deb e’lon qildilar va uni batamom yo‘q qilib yuborishga bel bog‘ladilar. Karl Marksning xayolini Lenin va uning safdoshlari Rossiyada va unga qaram bo‘lgan diyorlarda hayotga tatbiq qildilar. Lenin tuzgan davlat dunyo tarixida kufrni o‘ziga shior qilib olgan birinchi davlat bo‘ldi. Ular dunyoning o‘zlariga qaram bo‘lgan barcha yurtlarida «ilmiy ateizm» asosida dinga va dindorlarga qarshi qatag‘on o‘tkazdilar. Son-sanoqsiz ibodatxonalar yer bilan yakson qilindi. Diniy xodimlar va ulamolar qatl qilindi, qamaldi va surgun qilindi. Diniy kitoblar va dinga bog‘liq madaniyat durdonalarni olovga yoqildi. Ilmiy ateizm ta’limotlari dunyodagi yagona to‘g‘ri e’tiqod sifatida barchaga majburiy ravishda talqin qilindi.
«Olam va odam, din va ilm» kitobi asosida tayyorlandi