بسم الله الرحمن الرحيم
OILADA ERNING VAZIFASI
Muhtaram jamoat! Alloh taolo erkaklarga oiladek muqaddas qo‘rg‘onga rahbarlik qilish vazifasini yukladi. Shu bilan birga erkaklarni ruhiy va jismoniy jihatdan ayollardan farqli qilib, uni oila rahbari bo‘lishiga munosib holda yaratdi. Erkaklar o‘z zimmalaridagi vazifalarini ado etishlari bu oilaning tinchligi va baxtu saodatiga sabab bo‘luvchi eng katta omildir.
Shariatimizda erning ayoli oldida moliyaviy va ma’naviy vazifalari bor. moliyaviylari asosan uch qismga bo‘linadi:
Birinchisi, ayoliga mahr berish. “Mahr” aqdi nikoh yoki eru xotinlik muomalasi bo‘lish bilan er zimmasiga yuklanadigan, xotinga berish lozim bo‘lgan moldir.
Alloh taolo Qur’oni karimda shunday marhamat qiladi:
وَآَتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَرِيئًا
سورة النساء/4
ya’ni: “Xotinlarga mahrlarini mamnunlik bilan beringiz! Agar sizlarga o‘zlari undan biror narsani ixtiyoriy ravishda kechsa (bersa)lar, sizlar uni bemalol, ishtaha bilan tanovul qilaveringiz”. (Niso surasi, 4-oyat).
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhu vasallam mahr borasida shunday marhamat qiladilar:
عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِي رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ النَبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِرَجُلٍ أَرَادَ الزَّوَاجَ: اِلْتَمِسْ وَلَوْ خَاتَمًا مِنْ حَدِيْدٍ
متفق عليه
ya’ni: Sahl ibn Sa’d roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhu vasallam: “Temirdan bo‘lsa ham bir uzik toping”, deganlar (Muttafaqun alayh).
Ikkinchisi, ayolini oziq-ovqat va kiyim-kechak bilan ta’minlash.
Darhaqiqat, erkaklarning zimmasiga ahli ayol nafaqasi farzdir. Bu xususda Rasululloh sallollohu alayhi vassallam hadislarining birida:
عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَفَى بِالْمَرْءِ إِثْمًا أَنْ يُضَيِّعَ مَنْ يَقُوتُ
رواه الامام أبو داود
ya’ni: “Kishi o‘z qaramog‘idagilarini nafaqasiz tashlab qo‘yishi uning qattiq gunohkorligiga kifoya qiladi”, deya marhamat qilganlar, (Abu Dovud rivoyati).
Ming afsuslar bo‘lsinki, hozirgi kunda ba’zi bir oila boshliqlari ayni shu masalada o‘z vazifalarini unutib qo‘ymoqdalar. Hatto ba’zilari oriyatsizlik bilan o‘z juftu halollarini o‘zga yurtlarga borib, ishlab pul topib kelishga majburlayotganliklari va ayolini topgan maoshiga kun kechirayotganliklari ham ma’lum bo‘lmoqda. Bunday holatlarni paydo bo‘lishi achinarli holdir.
عَنْ جُبَيْرِ بْنِ مُطْعِمٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لَيْسَ مِنَّا مَنْ وَسَّعَ اللهُ عَلَيْهِ ثُمَّ قَتَرَ عَلَى عِيَالِهِ
رواه الامام الديلمي
ya’ni: Jubayr ibn Mut’im roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Bir kishiga Alloh taolo kenglik qilib molu davlat bersayu u kishi o‘z ahli ayoliga torlik qilsa u bizdan emasdir”, deganlar (Imom Daylamiy rivoyati).
Ahli-ayolga nafaqa berish eng muhim va savobli ishlardan ekanligi haqida Jobir roziyallohu anhu rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday deganlar:
عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَوَّلُ مَا يُوْضَعُ فِي مِيْزَانِ الْعَبْدِ نَفَقَتُهُ عَلَى أَهْلِهِ
رواه الامام الطبراني
ya’ni: “Qiyomat kuni tarozuda birinchi tortiladigan narsa kishining ahli-ayoliga qilgan nafaqasidir” (Imom Tabaroniy rivoyati).
Shu bilan birga, ayoli bemor bo‘lganda dori-darmon olib berish, shifokorga ko‘rsatish kabilar ham erning zimmasidagi vazifalardandir. Ayoli kasal bo‘lsa, otasining uyiga olib borib qo‘yish holatlari ham ko‘paymoqda. Sog‘lik paytida uydami, tomorqadami, daladami ishlatib, kamiga bozorga chiqarib, betob bo‘lib ishga yaramay qolganida, parvarishga muhtoj bo‘lib turganda, ota uyiga olib borib qo‘yish, ortidan xabar olmaslik, mehnatga yaraydigan bo‘lganda, olib ketishlik insofli erkakni ishi emasligini unutmasligimiz kerak.
Uchinchisi, ayolini turar joy bilan ta’minlash. Alloh taolo bu haqda Qur’oni karimning Taloq surasida aytadi:
أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ وُجْدِكُمْ
سورة الطلاق/6
ya’ni: “Ularga (taloq iddasini saqlayotgan xotinlaringizga) o‘zlaringiz maskan tutgan joydan toqatingizga qarab joy beringiz” (Taloq surasi 6-oyat).
Endi esa, erning ayoli oldidagi ma’naviy vazifalarini ba’zilari haqida to‘xtalib o‘tsak. Ular quyidagilardir:
Birinchisi, ayoli bilan chiroylik muomalada bo‘lish.
Alloh taolo O‘z kalomi sharifida quyidagicha marhamat qiladi:
وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْراً كَثِيراً
سورة النساء/19
ya’ni: “Ular bilan totuv turmush kechiringiz. Agar ularni yomon ko‘rsalaringiz, (bilib qo‘yingki,) balkim sizlar yomon ko‘rgan narsada Alloh (sizlar uchun) ko‘pgina yaxshilik paydo qilishi mumkin” (Niso surasi, 19-oyat).
Dinimiz o‘z ayollariga nisbatan yaxshi munosabatda bo‘lgan erkaklarni insonlarning eng yaxshisi qatoriga qo‘shadi. Bu xususda Payg‘ambarimiz sallollohu alayhi vassallam bunday marhamat qilganlar:
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ، وَأَنَا خَيْرُكُمْ لِأَهْلِي
رواه الامام الترمذي
ya’ni: Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Sizlarning ichingizda eng yaxshingiz o‘z ahli ayoliga nisbatan yaxshi munosabatda bo‘lganingizdir. Men esa o‘z ahlimga sizlardan ko‘ra yaxshiroq munosabatdaman”, (Imom Termiziy rivoyati).
Albatta, har to‘kisda bir ayb deganlaridek, inson zoti aybu nuqsonlardan holi emas. Shunday ekan, erkaklarga o‘z ayollarining ayblarini berkitib, oilaning bardavom va baxtiyor bo‘lishini ko‘zda tutgan holda ularga vaqti-vaqti bilan pandu nasihat qilib turishlari lozim bo‘ladi.
Payg‘ambarimiz sallollohu alayhi vassallam marhamat qiladilar:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: لَا يَفْرَكْ مُؤْمِنٌ مُؤْمِنَةً إِنْ كَرِهَ مِنْهَا خُلُقًا رَضِيَ مِنْهَا آخَرَ
رواه الامام مسلم
ya’ni: Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Hech bir mo‘min hech qaysi mo‘mina ayolini yomon ko‘rmasin. Agar uning hulq atvoridan birini yoqtirmasa, boshqa hulqini yoqtirishi mumkin” (Imom Muslim rivoyati).
Ikkinchisi, Ayoliga e’tiborli bo‘lish.
Erkaklar o‘z xotiniga nisbatan har tomonlama e’tiborli bo‘lishlari zarur. O‘z ayoliga beparvolik oilada katta muammolar chiqishiga sabab bo‘lishi mumkin. Odatda eridan mehr va e’tibor ko‘rmagan ayolda eriga nisbatan hurmatsizlik va itoatsizlik hissi tug‘iladi. Ibn abbos roziyallohu anhu bu haqda shunday deganlar:
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: إِنِّيْ أُحِبُّ أَنْ أَتَزَيَّنَ لِلْمَرْأَةِ، كَمَا أُحِبُّ أَنْ تَتَزَيَّنَ لِيَ الْمَرْأَةُ
سنن البيهقي ومصنف ابن أبي شيبة
ya’ni: "Men uchun xotinim qanchalik ziynatlanib yurishini xohlaganimdek, men ham u uchun shunday ziynatlanishni yaxshi ko‘raman" deganlar (Imom Bayhaqiy va Ibn Abu Shayba rivoyati).
Demak, ayolidan mehr va itoat kutgan har bir er o‘z xotiniga ham mehrli va e’tiborli bo‘lishi lozim.
Shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, er ota-onasi va boshqalarning gapiga kirib o‘z ayoliga zulm qilishi va taloq qo‘yishi dinimiz ko‘rsatmalariga mutlaqo ziddir.
Muhtaram jamoat! Mavizamiz davomida nafl ro‘za tutish haqida ma’lumot berib o‘tamiz.
Nafl ro‘za tutishlikda buyuk savob, ziyoda ajr-mukofot, farz ro‘zada yo‘l qo‘yilgan kamchilik va xatolarni o‘rnini to‘ldirish, qalb va badan uchun manfaat va shularga o‘xshagan bir qancha foydalar mavjud. Nafl ro‘zani Ramazon va Qurbon hayiti kunlari, shuningdek, qurbon hayitdan keyingi uch kundan boshqa kunlarda tutsa bo‘ladi.
Hadislarda yilning ba’zi muayyan kunlarida nafl ro‘za tutishning savobi ulkanligi alohida ta’kidlangandir. Muayyan kunlarning ba’zilari quyidagilardan iborat:
- Eng afzal nafl ro‘za Dovud alayhissalomning ro‘zasi bo‘lib, bir kun ro‘za tutib, bir kun tutmaslikdir;
- Ramazon oyidan keyin eng afzal ro‘zalardan biri Muharram oyi ro‘zasi bo‘lib, uning ham o‘ninchi, so‘ngra to‘qqizinchi kuni ta’kidlangandir. Muharramning o‘ninchi kuni tutilgan ro‘za o‘tgan yilgi gunohlarga kafforatdir, degan bashoratlar ham bor;
- Shavvol oyida olti kun ro‘za tutish. Hayitdan keyingi kundan boshlab, uzluksiz tutish afzaldir. Bu kunlarning orasini bo‘lib tutish ham joizdir;
- Har oyda uch kun ro‘za tutish. ya’ni qamariy oyning o‘n uch, o‘n to‘rt, o‘n beshinchi kunlari ro‘za tutish sunnatdir. Shuningdek, istasa oyning boshida, yoki oxirida uch kun tutishi mumkin. Bu bilan bir oy ro‘za tutgandek savobga ega bo‘lishi rivoyat qilingan;
- Zulhijja oyining dastlabki to‘qqiz kuni ro‘zasi. Bu kunlarning ham afzali to‘qqizinchi kuni, ya’ni Arafa kuni ro‘za tutishlikdir. Haj ibodatiga ehrom bog‘lagan kimsalar bundan mustasno. Arafa kunining ro‘zasi o‘tgan va kelajak yildagi, ya’ni ikki yillik kichik gunohlarga kafforat bo‘lishi to‘g‘risida ko‘rsatmaalar bor;
- Sha’bon oyining boshida ko‘proq ro‘za tutish sunnatdir;
- Haftaning dushanba va payshanba kunlari ham ro‘za tutish sunnatdir;
- Rajab oyida ham baqadri imkon nafl ro‘za tutishning savobi kattadir.
Alloh taolo barcha oila rahbarlariga o‘z zimmalaridagi vazifalarini sidqidil bilan, shariatga muvofiq holda ado etish baxtini nasib aylasin. Omin!
Iymon 
Namoz 
Ro'za 
Zakot 
Haj 
Qur'on 
Islom saboqlari 
Aloqa 
