Sayt test holatida ishlamoqda!
03 Iyul, 2025   |   8 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:10
Quyosh
04:55
Peshin
12:32
Asr
17:42
Shom
20:04
Xufton
21:40
Bismillah
03 Iyul, 2025, 8 Muharram, 1447

Alloh kimga yaxshilikni iroda qilsa...

24.03.2018   10783   5 min.
Alloh kimga yaxshilikni iroda qilsa...

Madinai munavvara Nabiy alayhissalomning hijratgohlari bo‘ldi, bu pok shaharda Qur’oni Karimning fiqhiy ahkomlariga oid oyatlari nozil  bo‘ldi. Ayni shu  shaharda  Islom dinining tarixiga oid ko‘plab hodisalar bo‘lib o‘tgan. Rasululloh (sollaallohu alayhi vasallam) muborak  hadislarining  ko‘pini shu yerda  aytganlar. Madinai  Munavvara Islom  davlatining  poytaxti, bosh  shahri, ilmiy va fiqhiy markazi  hisoblanib, sahobalarning kattalari, xalifalarning  roshidlari yashagan joydir.

Shuning uchun Madinai Munavvaraning fiqh madrasasi  boshqa  madrasalarga qaraganda kuchli va mashhur bo‘lishi turgan gap. Albatta, katta sahobalarning  bu ma’nodagi  hissalari benazir. Ammo  Madinai Munavvarada  ilmga mutaxassis  bo‘lgan va fiqhiy madrasaga  asos  solgan  sahobalarning  nomlarini  tarixchilarimiz   alohida  tilga  oladilar. Ularning ichida  Zayd ibn Sobit va Abdulloh ibn Umar  roziyallohu anhumo  o‘zlariga xos  manzilaga egalar.

Zayd ibn Sobit ibn Zahhoq  Ansoriy al-Xazrajiy roziyallohu anhuning (kunyalari  Abu Sa’iyd) ikkita katta  fazilatlari mashhurdir. Birinchisi, xalifaning  yo‘qligida uning  vazifasini vaqtincha bajarib turishlari. Ikkinchisi, Islom  davlati  poytaxtida  tengi yo‘q olim  bo‘lganlari.

Ibn Sa’d Amr  ibn Diynordan  rivoyat qilinadi: “Ibn Umar  katta  faqihlardan  hisoblanar edi”. Ibn Abdul  Barr  o‘z  kitobida yozishicha, Abdulloh  ibn Umar  roziyallohu anhu shunday degan:

“Ilm  uch narsadir:  notiq kitob, o‘tuvchi sunnat  va “bilmayman”. Ya’ni: Abdulloh ibn  Umar  roziyallohu anhuda  ilmning ushbu   uch turi  ham  yetarlicha  bor  edi. U  kishi Alloh  taoloning  kitobini va  Rasululloh sollallohu  alayhi  vasallamning sunnatlarini  juda  yaxshi  bilar  edilar. Shu bilan  birga, bilmagan narsalarini ham  darhol  tan olar  va  o‘z joyida  “bilmayman” deyish  bilan  fahrlanar edilar. Shu o‘rinda  shar’iy dalillarga  ham  to‘xtalib o‘tsak:

Shar’iy  dalillardan  murod Qur’oni Karim, Muhammad sollallohu alayhi vasallamning sunnatlari tushuniladi. Fariy hukmlardan murod esa  shahobcha,  kichik  ahamiyatli narsalardir.

Shariat ibodat va muomilatlarni  o‘z ichiga oluvchi  hukmlardir. Lekin oyat va hadislarda   zikri kelmagan masalalar ham bor. Bu turdagi masalalarni hal qilishda esa faqihlarga ijtihod  eshiklari keng ochilgan. Alloh taologa qurbat hosil qilishning   eng ulug‘i bu  din hukmlariga insonlarni qiziqtirishdir.  Ayniqsa fiqhiy jabhalarda, jumladan, ibodat, amal  va muomilat  masalalarida  aniq bir hujjatga ega bo‘lsinlar. Islom  fiqhi  zamonlar  osha musulmonlarning  talablariga javob berib kelmoqda  va o‘zining  barcha zamonlar  hamda makonlarga  mos ekanini isbot qilmoqda.

Butun dunyoga mashhur adib va faylasuf  Bernard Shou “Men doim islom dinini g‘oyatda ehtirom qilaman. Menimcha, faqat ushbu dingina harakatlantiruvchi  kuchga egadir. Va barcha zamonlarda bashariyatning  foydasiga xizmat qila oladi”, degan. Ingliz tarixchisi  Vilz o‘zining “Insoniyat tarixi  ifodalari” kitobida  quyidagilarni  aytadi: “Yevropa o‘zining idoriy va tijoriy  qonunlari bo‘yicha  islomdan qarzdordir”. Fransuz tarixchisi Sidyu: “Napaleonning  qonuni  Imom Molik  mazhabidagi “Sharhi  Dirdir ’ala matni  halil” nomli fiqh kitoblaridan  ko‘chirmadir”,  deb  yozadi. Fiqh  fani g‘arbda  Islamik Lav, muslim Lav (ingliz tilida), le Droit  musulman (fransuz tilida), Islamische Gesetz (nemis tilida ) kabi  nomlar  bilan  yuritiladi.

Fiqh so‘zi  atama sifatida  Qur’on va hadislarda  qo‘llaniladi. Fiqh islom dini vujudga kelib halifalik  qaror topishi  bilanoq darhol tarkib topgan emas. Fiqhning qaror topishi Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hadislari va sahobalarning  aytgan gaplarini  yozib olish bilan birga davom etgan. Zayd ibn Hasanning “Majmul fiqh”, Molik  ibn Anasning “Al-Muvatto”, Ahmad ibn Hanbalning “Al-Musnad” kitoblari fiqhga oid  dastlabki asarlar hisoblanadi. Ular muayyan tanlab olingan  hadislardan iborat  edi. Fiqh  ilmi  X asrga kelib mustaqil fan sifatida  shakllangan. Fiqh bilan  shug‘ullanuvchi, uni o‘rganuvchi kishi “faqih” deb atalgan. Bunda faqatgina shariat hukmlarini sodda va yuzaki bilib olib, uni yod olish yetarli emas. Balki ularning barcha sabab va hikmatlarini bilmoq va shariat asoschisining maqsadlarini anglamoq zarur hisoblanadi. Shuning uchun shariat hukmlarini sodda uslubda bilgan kishi olim  deyilsa ham, faqih deyilmaydi. Faqih olimlarning ta’kidlashicha, ilm  va fiqh orasida  umum  va xususi  mutlaq bor, ya’ni ilm umumiy ma’noda, fiqh esa  xos ma’noda  ishlatiladi. Shu  sababli   ham  faqih  olim bo‘ladi, ammo  har  bir olim  faqih emas  deyilgan.

 

Ma’rifat ESONOVA

Xadichai Kubro ayol-qizlar

o‘rta-maxsus islom
bilim yurti
talabasi

O‘MI Matbuot xizmati

Fiqh
Boshqa maqolalar

Muhimi qalbdagi narsa, cho‘ntakdagi emas

27.06.2025   8805   3 min.
Muhimi qalbdagi narsa, cho‘ntakdagi emas

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.


Bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamga kelib: «Men qiynalgan kishiman», dedi. Ya’ni, och ekanini bildirdi.

Nabiy sollallohu alayhi vasallam xotinlaridan biriga ovqat so‘rab odam yubordilar. «U zotni haq ila jo‘natgan zotga qasam ichib aytamanki, uyimda suvdan boshqa hech narsa yo‘q!» dedi u.

Xuddi shunday qilib barcha xotinlariga ovqat so‘rab odam jo‘natdilar. Ularning bari yuqoridagidek javob berdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Bu kecha bu odamni kim mehmon qiladi, Alloh unga rahm qilsin», dedilar. Shunda ansorlardan bir kishi turib: «Yo Allohning Rasuli! Uni men mehmon qilaman», dedi. So‘ngra uni uyiga olib ketdi. Borib xotiniga bunday dedi:

— Bu odam Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning mehmonlari. Unga taom hozirla!

Xotin dedi:

— Bolalarimizning ovqatidan boshqa ovqat yo‘q.

Er dedi:

Bolalaringni uxlatib ovqatni olib kel. Mehmon ovqatga qo‘l uzatganida chiroqni o‘chirib qo‘y. Biz qorong‘ida o‘zimizni ovqat yeyayotgandek ko‘rsatamiz. Ammo yemaymiz. Mehmon shunda ozgina ovqatga to‘yadi.

Ular shunday qilib och uxlashdi. Mehmon to‘ydi. Ertalab ular Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga borishgach, u zot dedilar:

— Alloh taolo sizning ishingizdan ajablandi. Siz haqingizda Qur’on nozil qildi:

«Garchi o‘zlarining hojatlari bo‘lsa ham (boshqalarni) o‘zlaridan ustun ko‘radilar. Kim o‘z nafsining baxilligidan saqlansa, unday kishilar ha, ana o‘shalar najot topguvchilardir» (Hashr surasi, 9-oyat).

Dunyo charxpalakdir. Zamon aylanib turadi. Bugun puling bor. Ertaga yo‘q, ishing orqaga ketadi. Bugun faqirsan, ammo ertaga boyib ketishing mumkin. Faqirlik ayb emas, boylik fazilat emas.

Muhimi qalbdagi narsadir, cho‘ntakdagi emas. Muhimi insonning boylik va faqirlik paytidagi axloqidir.


Tasavvur qilyapsizmi, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hech bir ayollari uyidan ovqat topilmayapti! U kishi Allohning Rasuli bo‘lish bilan birga davlat rahbari ham edilar. Uylarida suvdan boshqa hech vaqo yo‘g‘-a?!

Faqirlikni uqubat, boylikni esa mukofot deb o‘ylashdan ehtiyot bo‘ling. Dunyo bor-yo‘g‘i imtihon, xolos. Imtihon savollari qanchalar qiyin bo‘lmasin, o‘tirib qolmang.

Aqlli inson boshqalarning hojatini chiqarishga harakat qiladi. Ularni qiyin ahvolda qoldirmaydi. Kishilarga ehson qilganingizda ular o‘zini aybdor va nuqsonli sanashmasin!

Bemor kishining faqirligini bilib qolsangiz, u so‘rashidan oldin ahvolidan xabar olishingiz oqilona ishdir. Ba’zilarning iffati so‘rashdan to‘sadi. In’omning eng afzali insonlarning iffatni ehtirom qilib, obro‘larini muhofaza qilib berilgan in’omdir!


Ehson qilishning ham odoblari bor. Bir kishiga hammaning oldida sadaqa yoki ehson bersangiz, uni xijolatga qo‘yasiz, iffatini jarohatlaysiz, ojizligini yuziga solgandek bo‘lasiz... Bunaqa sadaqa-ehson qilgandan ko‘ra, qilmaganing afzaldir!

Yuqorida keltirilgan ansoriyning odobiga boqing. Ovqati ozligi uchun xotiniga chiroqni o‘chirishni buyurdi. Maqsadi mehmonni xijolat qilmaslik edi. Chiroq yonib turganida mehmon ovqatning kamligini ko‘rib, uyalib, ovqat barchaga yetishi uchun ehtimol to‘yib yeya olmasdi.

Kishilardan noqulaylikni ketkazish ham ularni xotirjam qilishdir. Xotirjam qilish esa, ibodatdir!

«Nabaviy tarbiya» kitobi asosida tayyorlandi