Yurtimiz mustaqillikka erishganidan keyin ko‘plab asarlar o‘zbek tiliga tarjima qilindi va arab tilini bilmaydigan kishilarga bemalol asl manbalarga murojaat qilish imkoni tug‘ildi. 

Imom Buxoriyning “Sahihi Buxoriy” kitobini o‘qish davomida kishini qiziqtirgan savol paydo bo‘ladi. Bu savol quyidagicha: “Nima uchun “Sahihi Buxoriy” aynan niyat haqidagi hadis bilan boshlangan? 

Eng ishonarli hadis to‘plami hisoblangan “Sahihi Buxoriy” asari mustaqillik sharofati tufayli ikki marta minglab nusxada nashr etildi va deyarli har bir o‘zbek xonadoniga kirib borgan. O‘quvchilarning mana shunday ulug‘ kitobni olib, o‘qib chiqishi, o‘zini qiziqtirgan savol bilan murojaat qilishi boshqalarni ham ilmdan bahramand qiladi. 

Yahyo ibn Said rivoyat qiladi: “Umar ibn Xattob minbarda turganlarida: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning bunday deganlarini eshitganman”, dedilar: “Darhaqiqat, amallar niyatga bog‘liqdir. Har kimga niyat qilgani bo‘ladi. 

...Kimning niyati hijratdan dunyo topish bo‘lsa, dunyoga erishadi, kimning niyati xotin olish bo‘lsa, unga nikohlanadi. Demak, qanday niyatda hijrat qilgan bo‘lsa, o‘sha e’tiborga olinadi” (Imom Buxoriy). 

Imom Shofi’iy: “Ilmning yarmi shu hadisda”, deganlar. Ko‘pchilik faqihlar “har bir amalda niyat farz”, deyishadi. Banda niyati yaxshiligi bilan o‘z ehtiyoji, talabi yo‘lidagi barcha ish va harakatlardan savob oladi, oddiy amalini ibodat darajasiga ko‘taradi. 

Mashhur “Sunan” sohibi Abu Dovud Sijistoniy o‘zi to‘plagan besh yuz ming hadis orasidan bor-yo‘g‘i 4800 tasini tanlab, ulardan to‘rttasi bir kishining dini uchun kifoya qilishini aytib o‘tgan va ular orasida eng birinchisi niyat haqidagi hadis ekanini ta’kidlagan. 

Bir odam Makka shahrida Ummu Qays ismli ayolga uylanishni aytganida ayol unga Madinaga hijrat qilmagunicha tegmasligini shart qiladi, u kishi Ummu Qaysga uylanish niyatida Madinaga ko‘chib boradi. Borgan kunidan e’tiboran u “Ummu Qays muhojiri”, deb tilga olina boshlaydi (Ibn Hajar, “Fathul Boriy”, 1/10). 

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) keltirgan risolatga ishongan sahobalar qiyinchiliklarga qaramay, hamma narsalarini tashlab Madinaga hijrat qilishlaridan maqsad faqat Alloh roziligi bo‘lgani va bu yo‘lda har xil azob-uqubatlarni yengib o‘tganlari tarixdan ma’lum. O‘zi istagan ayolga uylanish uchun safarga otlangan kishi bilan Rasulullohning buyrug‘iga itoat etib, hijrat qilgan sahobalar bir xil safar qilgan bo‘lsalarda, ularning niyatlari boshqa-boshqa edi. Dunyoviy istagini qondirish uchun yo‘lga chiqqan kishi ham maqsadiga yetishdi, biroq Alloh va Uning Rasulining buyrug‘iga itoat etgan sahobalar qozongan ulug‘ ajr-savoblardan bebahra qoldi. 

Islom dini yaxshi niyatsiz va maqsadsiz amallarni behuda hisoblaydi. 

Shu bois mo‘min kishi nimalar qilayotganini anglab, aql-idrok bilan ish tutishi lozim. Misol uchun, tashqi ko‘rinishidan Allohga ibodat qilayotgan kishining niyati ibodat bo‘lmasa, uning namozi ibodat o‘rniga o‘tmagani kabi kunduzlari yeyish-ichish va jinsiy yaqinlikdan o‘zini tiygan kishi ham xolis niyat qilmasa, uning ro‘zasi qabul bo‘lmaydi. Bir rivoyatda: “Mo‘min kishining niyati amalidan yaxshiroq” (Imom Tabaroniy, “Al-Mu’jam al-kabir”, 6/185), deyilgan. 

Ba’zi olimlar buni: “Mo‘minning niyati niyatsiz amalidan yaxshiroqdir” (Ibn Abdulbarr, “At-Tamhid”, 19/205), deb sharhlashgan. Yana ham tushunarliroq bo‘lishi uchun bu rivoyatni quyidagicha sharhlash mumkin: “Alloh taolo mo‘min bandasini jannatda amali bilan emas, balki niyati bilan abadiy qoldiradi. Agar amali bilan mukofotlantirsa, bu mukofot abadiy hayotni ifoda etmaydi. Chunki amal sanoqli yillar bilan chegaralangan, uning badali mislicha va bir necha barobar qilib berilishi mumkin. Alloh taolo bandalarini niyatlari tufayli abadiy jannatda qoldiradi. Zero, mo‘min bandaga abadiy hayot berilsa, u Allohga abadiy itoat qilishni niyat qiladi. Shuning uchun Alloh taolo uning mukofotini ham abadiy qiladi (Abu Bakr Ahmad ibn Marvon ad-Dinovariy, “Al-Mujolasa va javohirul ilm”, 4/202).

“So‘ragan edingiz” kitobi asosida tayyorlandi

O‘MI Matbuot xizmati