Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Yanvar, 2025   |   10 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:24
Quyosh
07:48
Peshin
12:36
Asr
15:32
Shom
17:16
Xufton
18:35
Bismillah
10 Yanvar, 2025, 10 Rajab, 1446

Otilgan toshdan olingan saboq

15.03.2018   3980   3 min.
Otilgan toshdan olingan saboq

Odamlarning yaxshisi o‘z qalbida yaxshilikka yo‘l ochgani va yomonlikni  hamda ochko‘zlikni haydab chiqarganidir.

Muhammad ZЕHNIY 

Amerikalik mashhur sprot yulduzi yangi, cho‘g‘dek qip-qizil “yaguar” sotib oldi. Bir kuni mashinasiga yastanib o‘tirib olib, musiqani baland ovozda qo‘yib rohatlanib ketayotganda mashina oynasiga “chars” etib kichik tosh tegdi. U mashinani chetga olib qarasa, oynaga tosh tekkan joyda dog‘ga o‘xshagan iz qolibdi.

Mashinadan tushib tosh otgan bolaga: “Nima qilganing bu, ahmoq?! Bu mashina qancha turishini bilasanmi?! deb baqirdi

Bola qo‘rquvdan titrab: “Amakijon, meni kechiring. Bunday qilmoqchi emasdim. Nogiron akam aravachasidan yiqilib tushdi. Aravachaga ko‘tarib o‘tqazishga kuchim yetmadi. Bir necha soatdan beri shu yerda turibmiz. Ammo birorta mashina to‘xtamadi. Axiyri, shunday qilishga majbur bo‘ldim, meni kechiring”, dedi.

Sport yulduzi shunda uning sherigini ko‘rdi. U zax yerga o‘tirib olgan, yonida nogironlik aravachasi turardi. Ilk bor o‘zidan uyaldi. Yig‘layotgan bolaga yaqinlashib, boshini siladi, akasini ham yupatgan bo‘ldi. O‘zini aybdor his etib ularni manziliga eltib qo‘ydi. Bolalar xursand bo‘lganidan takror-takror rahmat aytishdi.

U bolalar bilan xayrlasharkan, mashinasining tosh tekkan joyini hech qachon ta’mirlatmaslikka qaror qildi. Chunki aynan ana shu kichik dog‘ unga har odim odamiylik masnadini eslatib turadi...

Shu voqeani o‘qidim-u xayolga cho‘mdim. Nega atrofdagilarga bu qadar befarq bo‘lib boryapmiz! Bir chimdim mehrni, yaxshilikni bir-birimizdan nega qizg‘anamiz, bunda nima ma’no bor?.. O‘sha sport yulduzi mashinasiga otilgan tosh tufayli buni anglab yetibdi. Biz-chi, biz qachon anglab yetamiz?! Yoki biz ham qimmatbaho mashina olaylig-u, unga ham tosh otsinlarmi!..

Anushervoni odil har yili navro‘z kuni quyuq ziyofat tashkil qilib xalqni da’vat qilardi. Bir yil navro‘z ziyofatiga kelganlar orasida ikkita o‘zga yurtlik mehmon bor. Ulardan biri baland ovozda quyidagi nazmni o‘qidi:

Yaxshiligim qaytsin desang sen,

Yaxshilik qil, yaxshi o‘y o‘yla.

Ikkinchisi esa quyidagi baytni o‘qidi:

Yomonligim qaytmasin desang,

Yomon bo‘lma, o‘y surma yomon.

Bu baytlar Anushervonga yoqib qoldi. U birinchi baytni o‘qiganga ming dirham, ikkinchi baytni o‘qiganga besh yuz dirham berishni buyurdi. A’yonlaridan biri bundan ajablanib Anushervondan: “Ey odil podshoh, ularning baytlari ma’nosi bir-ku, nega tuhfani ikki xil berdingiz?” deb so‘radi.

Anushervon: “Ifodada tavofut bor, birinchisining so‘zi yaxshilik haqida bo‘ldi, ikkinchisi esa yomonlikni eslatdi. Kimning yuragida yaxshilik bo‘lsa, doimo yaxshilikni zikr qiladi; kimning ko‘nglida yomon o‘ylar bo‘lsa, yomonlikdan gapiradi”, dedi.

Ajdodlarning ana shunday ulug‘vor xislatlarini qalbimizga mustahkam joylab, yoshlarimizga islomiy tarbiya xususiyatlarini tushuntirish, ularning qalbiga diniy  bilimlarni yetkazish – har bir ota-ona, murabbiy, buva-buvilarning asosiy vazifasidir.

Muhammad Zehniy: “Jolinus vafot etganda uning cho‘ntagidan bir xat chiqdi. Unda quyidagi so‘zlar yozilgan edi: “Yaxshi odam ushbu dunyoni tark etsa-da, biroq u tirik hisoblanadi. Yomon odam tirik bo‘lsa-da, baribir, o‘liklar qatoridadir”, deb yozgan edi.

 

 Nargiza ABDUG‘ANI qizi,

Xadichai kubro ayol-qizlar o‘rta maxsus

islom bilim yurti katta o‘qituvchisi

O‘MI Matbuot xizmati

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Nomai a’mol berilishi haqidagi e’tiqodimiz

9.01.2025   2791   8 min.
Nomai a’mol berilishi haqidagi e’tiqodimiz

 - 56وَتُعْطَى الْكُتْبُ بَعْضًا نَحْوَ يُمْنَى وَبَعْضًا نَحْوَ ظَهْرٍ وَالشِّمَالِ

Ma’nolar tarjimasi: Nomai a’mollar ba’zilarga o‘ng tomondan beriladi, ba’zilarga orqa va chap tomondan (beriladi).

Nazmiy bayoni:

Ayrimlarga nomalar kelar o‘ng qo‘ldan
Ba’zilarga berilar orqa va so‘ldan.

Lug‘atlar izohi:

تُعْطَى – ikki maf’ulli fe’l.

الْكُتْبُ – noib foil, birinchi maf’ul. كُتْبُ kalimasi كِتَابٌ ning ko‘pligi bo‘lib, aslida, كُتُبٌ dir. Bu yerda nazm zaruratiga ko‘ra كُتْبُ qilib keltirilgan.

بَعْضًا – ikkinchi maf’ul.

نَحْوَ – nahv kalimasining bir qancha ma’nolari bo‘lib, bu yerda “tomon” ma’nosida kelgan. Zarflikka ko‘ra nasb bo‘lib turibdi. Quyidagi baytlarda نَحْو kalimasining besh xil ma’nosi bayon qilingan: 1. “qasd”; 2. “jihat”; 3. “miqdor”; 4. “misl”; 5. “qism”.

نَحَوْنَا نَحْوَ دَارِكَ يَا حَبِيبِي

لَقِينَا نَحْوَ أَلْفٍ مِنْ رَقِيبِ

وَجَدْنَاهُمْ جِيَاعاً نَحْوَ كَلْبٍ

تَمَنَّوْا مِنْكَ نَحْوًا مِنْ شَرِيبِ

Ey do‘stim, yo‘l oldik hovlinga tomon,

Yo‘liqdik ming qadar raqibga hamon.

Ularning it misol ochligin bildik,

Biror qism yutiming kutishar har on.

يُمْنَى – “o‘ng” ma’nosida bo‘lib, taraf va a’zoga nisbatan ishlatiladi.

وَبَعْضًا – oldin o‘tgan بَعْضًا ga atf qilingan.

ظَهْر – orqa taraf ma’nosini bildiradi. Masalan, ظَهْرُ الاِنْسَان deganda inson yelkasi ortidan beligacha bo‘lgan qismi tushuniladi.

الشِّمَالِ – chap taraf ma’nosini anglatadi.


Matn sharhi:

Qiyomat kunida hamma mahshar maydoniga to‘planadi. Barchaga bu dunyoda qilgan ishlari yozib qo‘yilgan kitob – nomai a’mol tarqatiladi. Ushbu nomai a’mollar insonlarning hayotlari davomida qilgan barcha hatti-harakatlari davomida yozilgan bo‘ladi. Bu haqida Qur’oni karimda shunday xabar berilgan:

“Holbuki, sizlarning ustingizda (barcha so‘zingiz va ishingizni) yodlab turuvchi (farishtalar) bor. (Ular nomai a’molga) yozuvchi ulug‘ zotlardir. (Ular) siz qilayotgan ishlarni bilurlar”[1].

Ya’ni insonlarning qilayotgan amallarini kuzatib, yozib turuvchi farishtalar bor. Ular Alloh taolo huzurida eng hurmatli farishtalar bo‘lib, insonlarning talaffuz qilgan barcha so‘zlarini va qilgan barcha amallarini yozib turadilar. Qurtubiy ushbu oyat haqida: “Ustilaringizda kuzatib turuvchi farishtalar bordir” ma’nosini anglatadi, – degan. Ushbu hurmatli farishtalar insonlar tarafidan sodir bo‘lgan barcha yaxshiyu yomon ishlarni bilib turadilar hamda qiyomat kunida qilmishlariga yarasha jazo yo mukofot olishlari uchun nomai a’mollariga yozib turadilar.

Qiyomat kunida farishtalar barcha insonlarni bir joyga to‘plaganlaridan so‘ng har biri bilan alohida hisob-kitob boshlanadi. Hisob-kitobdan oldin ularga bu dunyoda qilgan barcha ishlari yozib qo‘yilgan nomai a’mollari beriladi. Ashaddiy kofirlarga nomai a’mollari orqa tomondan beriladi va ular uni chap qo‘llari bilan oladilar. Ba’zi kofirlarga chap tomondan beriladi.

Taqvodor mo‘minlarga o‘ng tomondan beriladi. Tavba qilishga ulgurmasdan o‘lgan fosiq mo‘minga nomai a’moli qaysi tarafdan berilishi haqida ulamolar ikki xil qarashda bo‘lganlar:

– O‘ng tarafdan beriladi;

– Bu haqida gapirmaslikni afzal ko‘rishgan.

O‘ng tarafdan beriladi, deganlar ham qachon berilishi haqida o‘zaro ikki xil gapni aytganlar:

1. Do‘zaxga kirishidan oldin beriladi va bu uning do‘zaxda abadiy qolmasligi alomati bo‘ladi;

2. Do‘zaxdan chiqqandan keyin beriladi.

Nomai a’mollari o‘ng taraflaridan berilganlar osongina hisob kitobdan so‘ng jannatdagi ahllari oldiga xursand holda qaytadilar:

“Bas, kimning nomai a’moli (qiyomat kuni) o‘ng tomonidan berilsa, bas, u oson hisob bilan hisob-kitob qilinajak va (jannnatga tushgan) o‘z ahli (oilasi)ga shodu xurram holda qaytajak”[2].

So‘fi Ollohyor bobomiz ushbu masala to‘g‘risida qanday e’tiqodda bo‘lish lozimligi haqida bunday yozgan:

Bilur garchi jami’i holimizni,

Yuborur nomayi a’molimizni.

* * *

Yuborsa nomani rahmat yo‘lidin,

Kelur noma u qulni o‘ng qo‘lidin.

* * *

Qizil yuzlik bo‘lub ul ham sarafroz

Suyunganidin qilur ul banda ovoz.

* * *

O‘qung nomamni ey turg‘on xaloyiq

Kelubdur noma ixlosimg‘a loyiq.

Ya’ni Alloh taologa barcha holatlarimiz ma’lum bo‘lsa-da, amallarimiz yozilgan sahifalarni yuboradi. U zotning buyruqlarini bajarib, rahmatiga sazovor bo‘lganlarga amallari yozilgan sahifalarni o‘ng tarafidan yuboradi.

Bunday baxtli insonlar kitoblari o‘ng tomondan berilishi bilanoq o‘zlarining abadiy baxt-saodatga erishganlarini biladilar va mislsiz xursandchilikdan quvonch ko‘z-yoshlari bilan entikishib:“Mana, mening kitobimni o‘qib ko‘ringlar! Albatta, men hisob-kitobimga yo‘liqishimga ishonardim”, – deydilar:

“Bas, o‘z kitobi (nomai a’moli) o‘ng tomonidan berilgan kishi aytur: “Mana, mening kitobimni o‘qingiz! Darhaqiqat, men hisobotimga ro‘baro‘ bo‘lishimni bilar edim”, – der”[3].

Ammo kimki Allohga iymon keltirmay, Uning buyruqlarini bajarmasdan o‘ziga berilgan fursatni faqat ayshu ishratda yashashga erishish, go‘yo dunyo lazzatlarining oxirigacha yetish yo‘lida sarf qilib yuborgan bo‘lsa, unga kitobi orqa tarafidan beriladi. Kitobi orqa tarafidan berilganlar qizib turgan do‘zaxga kiradilar:

“Ammo kimning nomai a’moli orqa tomonidan berilsa, bas, (o‘ziga) o‘lim tilab qolajak va do‘zaxda kuyajak”[4].

Ba’zilarga kitobi chap tarafidan beriladi. Bunday kimsalar kitobi chap tarafdan berilganning o‘zidayoq sharmanda bo‘lganlarini biladilar. Oldindagi dahshatli azob-uqubatlarni his etganlaridan titrab-qaqshab: “Voy sho‘rim, koshki menga kitobim berilmasa edi”, – deb qoladilar.

“Endi, kitobi chap tomonidan berilgan kimsa esa der: “Eh, qaniydi, menga kitobim berilmasa va hisob-kitobim qanday bo‘lishini bilmasam! Eh, qaniydi, o‘sha (birinchi o‘limim hamma ishni) yakunlovchi bo‘lsa! Menga mol-mulkim ham asqotmadi. Saltanatim ham halok bo‘lib mendan ketdi”[5].

Xulosa qilib aytganda, barchaning qilgan qilmishlari va holatlari ma’lum bo‘lsa-da, Alloh taolo ularga nomai a’mollarining ham berilishini iroda qilgan. Ushbu nomai a’mollarning qanday berilishining o‘zidayoq yaxshi amal qilganlarni taqdirlash ko‘rinishi bor.


Keyingi mavzu:
Amallarning o‘lchanishi va sirot haqidagi e’tiqodimiz

 

[1] Infitor surasi, 10, 12-oyatlar.
[2] Inshiqoq surasi, 7, 9-oyatlar.
[3] Al-Haqqoh surasi, 19, 20-oyatlar.
[4] Inshiqoq surasi, 10, 12-oyatlar.
[5] Al-Haqqoh surasi, 25, 29-oyatlar.