Kecha, 13 mart kuni Toshkent shahriga Dehli shahri Jome masjidining bosh imomi, Hindistondagi Naqshbandiya tariqatining namoyandalaridan biri Said Ahmad Buxoriy rahbarligidagi diniy delegatsiya tashrif buyurgani haqida xabar bergan edik.
Bugun, 14 mart kuni hindistonlik mehmonlar Samarqand shahriga yetib bordilar. Ularni Samarqand viloyat vakilligi mutasaddilari kutib olib, rasmiy muzokaralar olib bordilar.
Mehmonlar yurtimizda islom dini rivoji yo‘lida amalga oshirilayotgan islohotlar bilan tanishish, tabarruk qadamjolarni ziyorat etish, qadimiy obidalar, tarixiy yodgorliklarni ko‘zdan kechirishni maqsad qilganlar.
Delegatsiya a’zolari dastlab O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Toshkent islom universitetida bo‘lib, bu yerda o‘qituvchi va talabalar uchun yaratilgan sharoitlar bilan tanishdi.
Mamlakatimizda inson manfaatlari hamda erkinliklarini ta’minlashga, milliy va diniy qadriyatlarni yanada yuksaltirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Xususan, yo‘lga qo‘yilgan diniy ta’lim tizimi zamonaviy talablarga javob beradi. Toshkent islom universitetida yuksak ma’naviyatli, mustaqil fikrlovchi, diniy bag‘rikenglik tamoyillari asosida tarbiyalangan mutaxassislar yetishib chiqmoqda.
Ayni paytda mazkur o‘quv dargohida diniy hamda dunyoviy fanlar o‘zaro uyg‘unlikda o‘rganilib, ilmiy tadqiqotlar olib borilayotir. Jumladan, universitet qoshida ta’sis etilgan Islomshunoslik ilmiy-tadqiqot markazi Qur’oni karim va hadislarning diniy aqidaparastlik hamda mutaassiblikka qarshi kurashdagi o‘rnini ochib berish, islom madaniyatining umuminsoniy madaniyat rivojiga qo‘shgan hissasini tizimli o‘rganish va boshqa yo‘nalishlarda samarali faoliyat yuritmoqda.
— Qutlug‘ zaminingizga qadam qo‘yishimiz bilan qalbimizni cheksiz quvonch, surur egallab oldi, — deydi Said Ahmad Buxoriy janoblari. — Zero, bu tuproq ne-ne muborak zotlarni kamolga yetkazgan. Ularning qilgan ishlari, ilmu amalidan taralgan yog‘du bugun ham insonlar qalbini yoritib, yurtingizda ezgulik sog‘inib yashash, mehr-oqibat, bag‘rikenglik muhitini mustahkamlab turibdi.
O‘zbekistonda islom dinini yanada rivojlantirishga yo‘naltirilgan ishlar tahsinga loyiq. Samarqandda Imom Buxoriy nomidagi xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, Toshkentda Islom sivilizatsiyasi markazi, Islom akademiyasi faoliyatining yo‘lga qo‘yilishi dunyo ahli e’tiborini yana bir bor mamlakatingizga qaratdi. O‘zbekistonda “Jaholatga qarshi ma’rifat” tamoyili asosida olib borilayotgan ishlar, ilmning hamma uchun ochiqligi ta’minlanayotgani bugun tobora dolzarblashib borayotgan din masalasidagi jaholatga barham berishda muhim ahamiyatga ega.
O‘zbekiston rahbarining BMT Bosh Assambleyasining Nyu-York shahrida bo‘lib o‘tgan 72-sessiyasida so‘zlagan nutqi butun dunyoda, jumladan, Hindistonda katta qiziqish bilan kutib olindi. Prezidentingiz islom dini ezgulik hamda tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da’vat etishini alohida ta’kidladi. O‘z navbatida, muhim takliflarni o‘rtaga tashladi. Xususan, Shavkat Mirziyoyevning BMTning “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” deb nomlangan maxsus rezolyutsiyasini qabul qilish tashabbusi butun islom olamida quvonch, g‘urur-iftixor uyg‘otdi. Bu takliflar hozirgi murakkab davr uchun g‘oyat dolzarb ahamiyatga ega. Ekstremizm, radikalizmga qarshi kurashishda islomning asl manbalari — Imom Buxoriy, Hakim at-Termiziy hadislari, Nasafiy tafsirlariga murojaat qilish kerak. O‘ylaymanki, islom madaniyatini tushunmoqchi bo‘lganlar, albatta, O‘zbekistonga kelishlari zarur. Bu ham ilm, ham ziyorat bo‘lar edi.
O‘zbekistonda diniy-ma’rifiy sohada ro‘y berayotgan ijobiy o‘zgarishlar, ziyorat turizmini qo‘llab-quvvatlash hamda rivojlantirish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar, yurtingizdagi tabarruk manzillarda sayyohlar uchun yaratilayotgan qulay sharoitlar bu borada muhim o‘rin tutadi.
Tadbir davomida mehmonlar Toshkent islom universitetida saqlanayotgan xalifa Usmon Mus'hafi nusxasi, Burhoniddin Marg‘inoniy o‘z qo‘li bilan yozgan “Al-Hidoya” asari, ta’lim dargohida olib borilayotgan ilmiy izlanishlar bilan tanishtirildi.
O‘MI Matbuot xizmati
Ajdodlarimizning qoldirgan asarlarining katta qismi arab tilida yozilgani barchamizga ma’lum. Arab tili dunyo tillari ichida eng ko‘p o‘rganilgan va hanuz o‘rganilayotgan til hisoblanadi. U lug‘at boyligi, qoidalarining turli-tumanligi, bir so‘zni bir necha uslubda ishlatish imkoniyatlarining ko‘pligi bilan mukammal tillar ichida ajralib turadi. Shuningdek, u shevalarining juda ko‘pligi bilan ham dunyoda yuqori o‘rinni egallaydi.
Bu til Qur’oni karim va janob Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning tillari bo‘lgani uchun uni o‘rganish usullari sahobai kiromlar davridayoq ishlab chiqilgan. Arab tilini o‘rganish uchun lug‘at, morfologiya, grammatika, ya’ni sarf va nahv ilmlari mukammal o‘rganiladi. Shu bilan birga, arab tilida mukammal gaplashish va uni tushunish uchun albatta, balog‘at fani qoidalarini yaxshi bilish kerak.
Balog‘at ilmini tahsil qilish orqali Qur’oni karim va hadisi shariflar ma’nolarini to‘g‘ri tushunish va nozik jihatlarni teran anglash oson kechadi. Shuningdek, Qur’oni karimning fasohat va balog‘at e’tiboridan mo‘jizakorligi kashf qilinadi. Shu bois, Qur’oni karim tafsiri, hadisi shariflar sharhi va boshqa diniy ilmlarni o‘rganmoqchi bo‘lgan kishi lug‘at, sarf, nahv ilmlari bilan bir qatorda balog‘at ilmini ham puxta egallashi lozim. Bu haqda Abdurauf Fitrat shunday degan: “Diniy va ijtimoiy ta’limotimiz Qur’on va hadislarda mavjud. Qur’on va hadislar esa arab tilidadir. Binobarin, ularni tushunish uchun arab tilining sarfu-nahvini o‘rganish zarur. Lekin bu yetarli emas, Qur’on ma’nolarini tushunishimiz uchun balog‘at ilmini – bayon, bade’ va ma’oniy ilmlarini ham bilishimiz lozim.”
Bu ilm boshqa fanlardan o‘zining fazilati bilan ajralib turadi. Lug‘at sir-asrorlarini ochishda va xazinalarini kashf etishda balog‘at ilmining o‘rni beqiyosdir. Jorulloh Mahmud Zamaxshariy o‘zining “Kashshof” nomli tafsirining muqaddimasida shunday deydi: “Tafsir ilmiga kirishgan kishi Qur’onga xos bo‘lgan ilmi ma’oniy va ilmi bayonda bilimdon bo‘lsa va bu ilmlarni puxta o‘rgansa, tafsirning haqiqatlariga yeta oladi.”
Shuningdek, Alisher Navoiy, Zaxiriddin Muhammad Bobur, Lutfiy, Fuzuliy, Umar Hayyom, Mashrab kabi mumtoz adabiyot namoyondalari o‘z asarlarida majoz, tashbeh, istiora, kinoya kabi balog‘at qoidalaridan keng foydalanganlar. Buyuk ajdodlarimizning boy ma’naviy merosini chuqur o‘rganib, boshqalarga yetkazishda balog‘at ilmining ahamiyati katta.
Balog‘at ilmining tarixi, shakllanishi, taraqqiyot bosqichlari va bu ilmga hissa qo‘shgan ulamolarning hayoti hamda asarlarini o‘rganish bugungi kunda muhim vazifalardan biridir. Arab tilining balog‘at va bade’ ilmlarini o‘rganish orqali kishida bu fanlarga nisbatan qiziqish va mukammal bilim shakllanadi. Balog‘at fanini chuqur o‘zlashtirish orqali faqat arab tilida emas, balki o‘zbek tilida yozilgan mumtoz adabiyotimiz sirlarini ham anglash mumkin bo‘ladi.
Abdulqayum Turdaliyev,
Toshkent Islom instituti talabasi.