O`zbekiston musulmonlari idorasi

To‘y kunini kim belgilaydi

05.03.2018 4540 8 min.

Alloh ta’ologa beadad hamdu – sanolarimiz va Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamga esa behisob salavotu durudlarimiz bo‘lsin.

Hozir nikoh to‘ylari mavsumi ayni qizigan pallada Allohga hamdu sanolar bo‘lsinki poytaxtimiz, qolaversa, yurtimizda har kuni bir necha o‘nlab nikoh valimalari uyushtirilayapti. Poytaxtdagi barcha to‘yxonalar bir kunda bir necha to‘y marosimlarini o‘tkazish manziliga aylanayapti. Albatta bu borada tungi bazmlar va nahorgi nikoh valimasi uchun berilayotgan oshlar e’tiborga olinadi. Biz bu o‘rinda bu bazm va nahorgi oshlarni qanday holatda va qanday shart-sharoitda, qanday qonun-qoidalarga muvofiq, milliyligimiz va urf-odatlarimizga, xossatan dinimiz ko‘rsatmalariga qay darajada muvofiq yoki nomuvofiq kelishi to‘g‘risida bahs yuritmoqchi emasmiz. Chunki bu masalada xalqimiz uchun yetarli darajada ma’lumotlar taqdim etilgan va uni takror taqdim etish niyatimiz yo‘q. Balki aynan nikoh valimasi bo‘ladigan kunni va o‘z-o‘zidan unga uzviy bog‘lanadigan kelin bilan kuyovning go‘shangaga kirib, birgalikda oilaviy hayotni boshlash kunini aslida kim belgilashi to‘g‘risidagi muammoni ko‘tarmoqchimiz. To‘g‘ri, kimlar uchundir bu o‘z-o‘zidan, yo‘l-yo‘lakay belgilanadigan, hech qanday bahs va munozaraga sabab bo‘ladigan ish emasdir. Ba’zilar «Bunga o‘ta jiddiy e’tibor berishni hech qanday hojati yo‘q» deydi yoki «shu ham muammomi, qariyalar ish boshilar, nima desalar shu bo‘ladida» yoki «sharoitga qarab belgilanaveriladigan oddiy ishku» deyishi mumkin. Albatta bunday fikrlarni mazkur muammolar bo‘yicha mutaxassis bo‘lmagan, balki biror marotaba shu ish yuzasidan mojaroga to‘g‘ri kelmagan oddiy insonlar aytishi mumkin, lekin bizga o‘xshash masjid xodimlariga murojaat qilinayotgan shikoyat va maslahatlarni tahlil qiladigan bo‘lsak, mazkur muammoni ham hal qilish vaqti yetganligi va bu boradagi dinimiz ko‘rsatmalarini aniq va tiniq holatda xalqimizga taqdim qilishimiz kerak ekanligi ma’lum bo‘ladi. Demak bo‘layotgan murojaatlarga qaraydigan bo‘lsak, to‘y kunini qachon va qayerda bo‘lishini shak-shubhasiz, hech qanday gap so‘zsiz, hattoki quda taraf bilan biror marta ham maslahat qilmasdan turib, o‘z-o‘zidan kuyov taraf belgilaydi. Buni esa bir qancha sabablari bor.

Birinchi: hozirgi kunda kuyov taraf o‘zini kelin tarafdan mutlaq yuqori qo‘yishi;

Ikkinchi: kuyov taraf to‘y kunini belgilashni o‘zlarining haqqi deb bilishi;

Uchinchi: kuyov taraf bu borada quda taraf bilan bomaslahat ish qiladigan bo‘lsa obro‘si to‘kilishi to‘g‘risida tasavvuri;

To‘rtinchi: nafaqat shariat bo‘yicha, balki haqiqiy urf-odatdan mutlaqo bexabar bo‘lishi; (chunki asl urfimizda ham bunday bo‘lmagan).

Beshinchi: hozirgi kunda bu asosiysi va muhimi bo‘lib, qaysidir to‘yxonaning bo‘sh vaqtini e’tiborga olish;

Oltinchi: o‘zi yoqtirgan san’atkorlarning bo‘sh vaqtini e’tiborga olishi va hokazolar.

Aslida ham o‘zi shundaymikan? Bunga oydinlik kiritish uchun shariatimiz va unga muvofiq bo‘lgan urf-odatimizda to‘y kuni qanday belgilanganligi to‘g‘risida ba’zi bir ma’lumotlarni o‘rganib chiqamiz. Buning uchun esa uzoq o‘tmishimiz va hattoki 21 asrgacha bo‘lgan urf-odatlarimizga e’tibor berishimizning o‘zi kifoya qiladi. Unda esa doimiy holatda to‘y kunini kuyov taraf kelin tarafdan so‘rab surishtirib, ular bilan bomaslahat va asosan kelinning shart-sharoitiga qarab turib belgilaganlar. Bunda esa e’tiborga olingan narsa shar’iy jihatdan kelinning uzrli bo‘lib qolishidir. Odatda ayollar uch kundan o‘n kungacha shar’iy uzrli bo‘lishlari mumkin. Bu holatning takrorlanishi esa o‘rtacha hisobda bir oyda bir marta bo‘ladi. Bizning hanafiy mazhabimizda o‘rtadagi poklikni eng oz muddati o‘n besh kun bo‘lib, ko‘pinig chegarasi belgilanmagandir. Demak bo‘lajak kelinnig onasi o‘z qizining oyning qaysi kunlarida uzrli bo‘lishini biladi yoki bilmasa qizidan so‘rab surishtirib, so‘ngra pok bo‘ladigan kunlarining biriga to‘y kunini belgilaydi. Shunda har taraflama to‘g‘ri va ijobiy qaror qabul qilingan bo‘ladi. Aks holda hozirgi kunda tez-tez sodir etib turilayotgan ba’zi bir muammolar kelib chiqadi. Masalan: nikoh to‘yi bo‘lgan kunlarda kelin uzrli bo‘lishi mumkin. Bu esa o‘ziga yarasha qiyinchilik, mashaqqat va ba’zi bir kelishmovchiliklarni sodir etilishiga sabab bo‘ladi. Avvalo, ayol-qizlar uzrli holatlarida ularning deyarli butun vujudida o‘ziga yarasha o‘zgarish, inqilob, injiqlik, lohaslik, quvvatsizlik, ba’zi birlarida esa o‘ta kuchli og‘riq va hattoki ko‘ziga hech narsa yoqmaydigan darajadagi holat va kayfiyatining o‘ta tushkinlik holati kuzatiladi. Albatta kelin o‘zining kelinlik hayosi, ibosi, axloq-odobi va tarbiyasidan kelib chiqqan holatda mazkur salbiy o‘zgarishlar to‘g‘risida kerakli odamlarga ayta olmasligi mumkin. Lekin uning o‘zini tutishi, xatti-harakatlari yangi kuyov bolaga va ba’zi bir holatlarda esa mutlaqo kuyov tarafidan bo‘lgan qaynona boshchiligidagi ba’zi bir ayollarga yoqmasligi mumkin. Agar o‘z vaqtida mazkur holatni shar’iy yo‘l bilan tushuntirish ishlari olib borib, o‘rtadagi muammoning yechimini isloh qilmasa, bu katta salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bu gaplarni bejiz aytayotganimiz yo‘q, balki aynan shu boradagi muammolar kundan-kunga ko‘payib, rivojlanib borayotganligi uchun aytayapmiz. Ba’zi bir tushungan diniy ma’rifati bor bo‘lgan kuyovlar kelib «qori aka to‘yim bo‘lganiga bir hafta bo‘layabdi, haligacha ayolim bilan birga bo‘lganim yo‘q, qandaydir uzri bormikan-ye, «shunaqa paytda birga bo‘lish mumkin emas», deb ayollar aytishayapti. «Bunday muammosi bor ekan shuni avvalroq aytmaydimi» deb shikoyat qilayotganlar yo‘q emas. Demak bu to‘g‘risidagi tushuncha va ma’lumotlar ham xalqimizda o‘ziga yarasha ekan. Biz ularga mazkur ma’lumotlarni tushuntirganimizda «qori aka unday bo‘lsa o‘zlarini holatiga qarab turib to‘yni belgilasa bo‘lmaydimi?» deyishadi. Biz esa «To‘g‘ri aytasiz. Lekin siz va sizga o‘xshagan ba’zi bir kimsalar shariatimiz va urf-odatlarimizdan bexabarligidan to‘y kunini belgilashda kelin taraf bilan umuman maslahatlashmaydi, to‘g‘rimi?», desam, noilojlikdan «ha, to‘g‘ri bilmagan ekanmizda», deydi.

Ikkinchi bir mulohaza ko‘pincha kelin taraf osh beradi, lekin qaysi kuni bo‘lishini kuyov taraf belgilaydi. Kelinning otasi nahorgi oshda Amru ma’ruf qilish uchun bizga o‘xshash masjid xodimlaridan birini taklif qilishga kelganida ming afsuski ko‘pchilik domlalar ular belgilagan vaqtga band bo‘lishadi. Shunda ular: «ey qori aka faloncha qori akalarning oldiga taklif qilib bordim hammalari band ekan, nima qilsam ekan» deb boshi qotadi.

«To‘y vaqti, soatini yoki kunini o‘zgartirsangiz bo‘lmaydimi?» deyilsa, «ey qori aka nimasini aytasiz? Quda taraf shunga belgilagan, ularning belgilagan kuniga esa zo‘rg‘a to‘yxonani gaplashib to‘g‘irladim, bilasizku qudalik ish oson emas» deydi.

Bir necha yillar o‘zining qizini ko‘z qorachig‘idek avaylab-asrab, gavharni himoya qilgandek himoya qilib, uni o‘z egasini, ya’ni turmush o‘rtog‘ini qo‘liga qo‘sh-qo‘llab topshirayotgan qiz taraf aybdor-da. Shunday qilib qiz tarafda hech qanday huquq qolmayapti. «Mayli. Alloh sabr bersin. In shaa Alloh boshqa illatlar va yangi paydo bo‘layotgan odatlar kabi bu illatlarni ham sekin-sekin isloh qilish yo‘li bilan tuzatamizda», deb ularning ko‘ngliga taskin beriladi.

Mazkur ijobiy holatni tezroq amalga oshib, voqelikda o‘z aksini topmoqligini Allohdan iltijolar qilib so‘rab qolamiz.

Is'hoqjon domla Begmatov

O‘MI Matbuot xizmati

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Zamzam haqida nimalar bilamiz?

23.05.2025 4775 12 min.

Alloh taoloning inson zotiga ko‘rsatgan cheksiz marhamatlaridan biri shubhasiz suv ne’matidir. Zamindagi biror tirik jon suvdan behojat bo‘lolmaydi. Ushbu hayotdagi barcha narsa suv bilan tirikdir. Lekin Yaratuvchi bu ulug‘ ne’matini maxsus bir suv bilan xosladi. Unga fazl va barakot ato etdi. Musulmonlar kurrai zaminning turli nuqtalaridan ushbu xos ne’matdan bahramand bo‘lish uchun keladilar. U ham bo‘lsa zamzam suvidir. Xo‘sh, zamzam suvi o‘zi nima va uning qanday mo‘jizakor xususiyatlari bor?

Zamzam suvi

Zamzam suvi bu - zamzam qudug‘idan chiqadigan suvdir. Bu quduq Makkai mukarramadagi Haram hududida joylashgan. Bu suv barcha musulmonlar nazdida muqaddas suv hisoblanadi. Zero, Alloh taolo uni o‘ziga xos mo‘'jizaviy xususiyatlar bilan boshqa suvlardan afzal qilgan. Dini Islom ta’limotlariga ko‘ra, zamzam bulog‘ini Alloh taolo Ismoil alayhissalom va uning onasi uchun chiqarib bergan.

Zamzam qudug‘i Makkiy Haram hududi o‘z ichiga olgan muhim tarixiy unsurlardan biri hisoblanadi. U yer sathidagi eng mashhur buloq bo‘lib, musulmonlar qalbida o‘ziga xos ruhiy o‘rni bor. Ayniqsa, hojilar va umra ziyoratchilari uchun bu suvning ahamiyati katta. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Yer yuzidagi eng yaxshi suv zamzam suvidir. U to‘yimli taom va kasallikdan shifodir" (Tabaroniy rivoyati, al-Mo‘jam al-Kabir, sahih hadis).

Jobir raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda esa bunday marhamat qilinadi: "Zamzam suvi nima niyatda ichilgan bo‘lsa, o‘sha niyatning ro‘yobga chiqishiga sabab bo‘ladi" (Imom Ahmad, ibn Moja va boshqalar rivoyati).

Zamzam suvining nomlari

Zamzam suvining ko‘p nomlari bo‘lib, quyida ularning ba’zilarini zikr qilamiz:

1. "Zamzam" va "Zumazim". Bu so‘z "zamma-yazimmu-zumuman" fe’lidan olingan bo‘lib, biror idishga suv lim-lim to‘lib yonlaridan oqib tushganda ishlatiladi. Zamzam bulog‘ining suvi ko‘p va barakali bo‘lganligi uchun shunday nomlangan. Boshqa bir rivoyatda kelishicha, zamzam bulog‘i otilib chiqqan paytda Hojar onamiz unga qarab "zam-zam!" ya’ni "ko‘pay va ziyoda bo‘l!", degan ekanlar. Yana bir qavlga ko‘ra esa zamzamning bunday nomlanishi Jabroil alayissalomning zamzamasidan ya’ni, farishtaning mazkur buloq ustida chiqargan tovushi va kalomi tufaylidir. Boshqa bir fikrga ko‘ra, mazkur buloq ilk marotaba otilib chiqqan vaqtda o‘zidan maxsus tovush chiqarib sharqirab turgan, shu sababli zamzam deb nomlangan. Zero, zamzama so‘zi shovqin bermoq, muttasil tovush chiqarmoq ma’nosini anglatadi. Zamzama so‘zining yana bir ma’nosi biror narsaning yoyilib ketgan chetlarini to‘plash, tarqalib ketmasligi uchun jamlash ma’nosini anglatadi.

2. "Baraka" va "Muboraka". Baraka so‘zi o‘sish, ziyoda bo‘lish, ko‘p yaxshilik va saodat ma’nolarini anglatadi. Zero, ularning bari zamzamda mavjuddir.

3. "Barra". Bu so‘z yaxshilik, ezgulik va vafo ma’nolarini anglatuvchi "birrun" so‘zidan olingan. Chunki Alloh taolo bu suv bilan Ismoil alayhissalomga yaxshilik qilgan. Yana bir qavlda esa aytiladiki, chunki u abrorlar, ya’ni yaxshilar uchun oqib chiqqan, fojirlardan esa tiyilgan.

4. "Bushro". Bushro so‘zi lug‘atda yaxshilik va xursandchilik xabari, mujda ma’nosini anglatadi. Zamzamning bunday nom bilan atalishiga sabab o‘zi va o‘g‘lining hayotini saqlab qolish uchun jon holatda suv qidirayotgan paytda Hojar onamiz uchun xushxabar bo‘lganligidandir. Zero, Hojar onamiz Safo va Marvo orasida suv izlab umidlari uzilay degan paytda Alloh taolo tomonidan in’om qilingan zamzamni ko‘rib qolgach, benihoya xursand bo‘lib ketadilar va "menga xushxabar bo‘lsin, axir bu suv-ku!", deb yuboradilar.

5. "Maktuma" (yashirilgan). Jurhum qabilasidan so‘ng zamzam bulog‘i yerga ko‘milib, berkilib ketganligi uchun shunday atalgan edi. So‘ngra Abdul Muttolib uni qayta ochgan.

6. "Haramiyya". Zamzam qudug‘i Alloh taoloning Harami ichkarisida bo‘lganligi tufayli unga "Haramiyya", ya’ni Haram bulog‘i degan nom berildi.

7. "Rakzatu Jibriyl" (Jabroilning qanot qoqishi), "hazmatu Jibriyl" (Jabroil paydo qilgan quyilik, chuqircha), "vat’atu Jibriyl" (Jabroilning oyoq bosishi). Zamzam suvining bunday nomlar bilan nomlanishiga sabab uning Jabroil farishta o‘z qanoti bilan yerga urishi yoxud oyog‘i bilan yerga tepishi natijasida paydo bo‘lib, yerdan otilib chiqqanligidir.

8. "Solima" (sog‘lom va salomatli suv). Zamzamning bu ism bilan nomlanishiga sabab unda salomatlik va ofiyat borligidandir.

9. "Siqoyatul hoj" (Hojilarga suv berish). Zamzam suvi hojilarni suv bilan ta’minlaydi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarni zamzam suvi bilan ta’minlash ishini Abbos roziyallohu anhu va oilasiga topshirdilar.

10. "Sayyida". Chunki zamzam suvi boshqa barcha suvlarning sayyidi, eng afzali, eng sharaflisi va eng qadri balandi hisoblanadi.

11. "Shabbo‘atul 'iyol" (kambag‘allarni to‘ydiruvchi) shuningdek, "shab’a" (to‘qlik, to‘yimlilik). Johiliyat davrida zamzam bulog‘i shu nom bilan ham nomlanardi. Sababi, u chanqaganni chanqog‘ini qondirardi, kambag‘allarning qornini to‘ydirardi.

12. "Sharobul abror" (yaxshilarning sharobi). Sababi hamma yaxshilar va solih kishilar zamzam suvidan ichishga haris bo‘ladilar.

13. "Shifau suqmin" (kasalliklar shifosi). Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qildilar: "Zamzam yer yuzidagi eng yaxshi suvdir. Unda ochiqqanlar uchun taom, kasalliklar uchun shifo bordir" (Tabaroniy {11167, 11/98}, Haysamiy {3/286}, Ibn Hibbon sahih deganlar). Unda Alloh taoloning izni bilan barcha kasalliklarga davo bordir. Kim shifo niyatida ichsa, Allohning irodasi bilan, albatta, tuzalib ketadi.

14. "Sofiya" (sof). Zamzam barcha zararli narsalardan pok va sof bo‘lgan suvdir.

15. "Tohira" (pok). Zamzam barcha aybu nuqsonlardan pok, ichuvchi kishi uchun foydali suvdir. Bundan tashqari, zamzam hurmati balandligi uchun iflos narsalarga iste’mol qilinmaydi.

16. "Toyyiba" (xush, shirin, mazali). Zamzam suvining bu nom bilan nomlanishi sabab, ichgan kishi lazzatlanadi, uni hamma yaxshi ko‘radi.

17. "Zohira" (zohir, ochiq-oydin). Zamzam suvining manfaati doim zohir bo‘lib, ko‘rinib turadi.

18. "Ofiyat". Zamzam suvi uni ichgan inson uchun ofiyat va shifodir. Alloh taolo mutaxassis tabiblar ham davolay olmagan qancha-qancha kasalliklardan zamzam tufayli shifo bergan.

19. "G‘iyos" (yordam, qutulish). Chunki u Hojar onamiz va u kishining farzandi Ismoil alayhissalom uchun yordam, qattiq qiyinchilikdan so‘ng qutulish manbai edi.

20. "Kofiya" (kifoya qiluvchi). Zamzam suvi uni ichayotgan kishining barcha hojatlariga kifoya qiluvchidir.

21. "La tunzofu vala tuzammu" (yo‘q bo‘lmaydi va kamaymaydi). Zamzam suvidan qancha ko‘p ichilmasin kamaymaydi ham, tugab ham qolmaydi.

22. "Ma’saratu Abbos" (Abbosning ulug‘ merosi). Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarga zamzam suvini ichirishdek sharafli vazifani Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ajratib beradilar. Bu esa Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ulug‘likda tengsiz bo‘lgan meros edi.

23. "Mu’nisa" (do‘st, dildosh). Zamzam suvidan ichgan mo‘min unga o‘rganib, o‘zida unga nisbatan doimiy mayl his qiladi va uni yaxshi ko‘rib qoladi. Mudom zamzam suvidan ichgisi kelaveradi.

24. "Maymuna" (barakali). Zamzam suvi har tamonlama barakalidir.

25. "Nofi’a" (foydali). Zamzam suvi sanab tugatib bo‘lmaydigan manfaatlarga ega ekanligi tufayli shunday nomlangan.

Zamzam suvining foydalari

Zamzam suvi o‘zining ma’naviy foydalaridan tashqari salomatlik uchun ko‘plab foydali xususiyatlarga egadir. Ularning ba’zilarini quyida zikr qilamiz:

1. Erta qarishning oldini oladi.

2. Jismning himoya tizimini (immunitet) kuchaytiradi.

3. Ovqat hazm qilishga yordam beradi.

4. Saratonga qarshi samarali vositalardan biri hisoblanadi.

5. Jism uchun foydali bo‘lgan ozuqa moddalarini qonga so‘rilish jarayonini kuchaytiradi.

6. Jismga kuch-quvvat baxsh etadi. Ayniqsa, hojilar haj mavsimida bunday kuch-quvvat va energiya manbaiga muhtoj bo‘ladilar.

7. Ko‘plab kasalliklardan tuzalishga yordam beradi. Jumladan, ko‘rish qobiliyatining pasayishi, qizamiq, yurak-qon tomir kasalliklari, qon bosimi, qon aylanishi kasalliklari va boshqa bir qator xastaliklardan tuzalishda samarali yordam beradi.

8. Shuningdek, zamzam suvi qandli diabet kasaliga chalinganlar, buyrak xastalari uchun ham shifodir. Shu bilan birga suyak va bo‘g‘in kasalliklari, oshqozon-ichak kasalliklari, hazmdagi muammolar, yo‘g‘on ichak muammolari, qabziyat va yana bir qancha kasalliklarni davolashda samarali vosita hisoblanadi.

Zamzam suvini boshqa suvlarga aralashtirish haqida

Agar zamzam suvidan boshqa oddiy suvlarga aralashtirilsa mazkur oddiy suv unga qo‘shilgan aralashma miqdoricha barakot va fazilat kasb etadi. Qancha ko‘p aralashtirilsa, shunchalik barakoti ortadi. Kamroq aralashtirilgan bo‘lsa ham mazkur suv zamzam qo‘shilmagan suvdan afzalroq va barakotliroq bo‘ladi. Zero, zamzam aralashtirilgan suvdan ichgan kimsa zamzam suvining ma’lum miqdorini ichgan hisoblanadi. Shu tufayli, uning fayzidan bonasib bo‘ladi.

Imom Kosoniy (rahimahulloh) aytadilar: "Agar bir kimsa zamzam suvidan iborat bo‘lgan biror suvni ichmayman deb qasam ichgan bo‘lsa va o‘sha (zamzamdan iborat bo‘lgan) suvga boshqa suvlardan juda ko‘p miqdorda quyilib, natijada zamzam suvi o‘ziga quyilgan ko‘p miqdordagi suvga aralashib, boshqa suv uning ustidan g‘olib kelsa va shundan so‘ng, mazkur suvdan ichsa, qasamini buzgan hisoblanadi" ("Badoi’u-s-sanoi'": 3/63;).

Yuqoridagi matnda aytilmoqchi bo‘layotgan narsa shuki, zamzam suvini ichmayman deb qasam ichgan kishi o‘ziga juda ko‘p oddiy suv aralashtirilishi natijasida oddiy suvga aralashib ketgan zamzam suvidan ichsa, qasamiga rioya qilmagan va zamzamdan ichib qo‘ygan hisoblanar ekan. Bu esa oddiy suvga aralashtirilgan zamzam butkul yo‘qolib ketmasligini anglatadi. Balki, u aralashgan suviga barakot kirgazadi.

Shu ma’noda, zamzam aralashtirilgan suvga "zamzam" deyilsa ham u hukman zamzam maqomida bo‘ladi. Unda zamzamning barakoti va fazilati mavjud bo‘ladi. Oddiy suvlardan ortiq bo‘ladi. Unga har qancha ko‘p suv quyilsa ham baribir, ichida zamzam mavjud bo‘ladi. Ammo fazilatda musaffo zamzamchalik bo‘lmaydi.

Sahobai kiromlar nafaqat zamzam, balki Nabiy alayhissalom tahorat qilgan suvlardan ham tabarruklanganlar. Uzoqdan kelgan kishilar uylariga qaytishda U zotning (alayhissalom) tahoratdan qolgan suvlarini o‘zlari bilan olib ketib, uni ko‘p miqdordagi suvlarga qo‘shib ko‘paytirganliklari rivoyat qilinadi.

Bu ham bo‘lsa, tabarruk narsa boshqa oddiy (tohir va pok) narsaga aralashtirilganda, aralashtirilgan oddiy narsa ham barakot va fazilat kasb etishiga dalolat qiladi.

Rivoyat qilinishicha, Nabiy alayhissalom Makkaning hokimiga odam yuborib, undan Madinaga zamzam suvidan jo‘natishni talab qilar ekanlar. Bundan maqsad, Madinaliklar ham zamzamdan yuqorida aytilganidek, oddiy suvlarga aralashtirib, ko‘paytirish orqali bahramand bo‘lishlari uchun ekan.

Abdulloh Kamolov