Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam:
“…Bas, u(qabr)larni ziyorat qiling. Albatta, ular oxiratni eslatadi”, dedilar (Hadisning to‘liq matni quyida keltiriladi).
Ushbu hadisi sharifda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam qabrlarni ziyorat qilishning hikmatlaridan asosiysini eslatib o‘tmoqdalar.
U ham bo‘lsa, oxiratni eslashdir. Oxiratni eslagan odam esa dunyoni qo‘yib, oxirat harakatini ko‘proq qiladi. Yana o‘lganlarni ko‘rib, ibrat olish, o‘limni yodga olish, dunyo muhabbatini ketkazish, manmanlik, maqtanish va g‘ururlanishni tark qilish ham qabr ziyoratining hikmatlaridandir.
Qabr ziyoratining hukmi
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Islomning ilk davrlarida qabrlarni ziyorat qilishni taqiqlagan edilar. Chunki unda ba’zi johiliya davrining odatlari saqlanib qolgan bo‘lib, ayrim qabilalar maqtanish va g‘ururlanish uchun o‘liklarining qahramonliklarini sanab, baqir-chaqir qilar, oshkora yig‘i-sig‘iga zo‘r berar edilar. Islom odob va ahloqi insonlar qalbiga o‘rnashgach, qabrlar ziyoratiga izn berildi.
Sulaymon ibn Burayda otasidan rivoyat qiladi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam:
“Sizni qabrlarni ziyorat qilishdan qaytargan edim. Batahqiq, Muhammadga onasini ziyorat qilishga izn bo‘ldi. Bas, u(qabr)larni ziyorat qiling. Albatta, ular oxiratni eslatadi”, dedilar” (Beshovlaridan faqat Buxoriy rivoyat qilmagan. Lafz Termiziyniki).
Bu hadisdan ma’lum bo‘ladiki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam nafaqat izn berdilar, balki bu ishga amr qildilar, targ‘ib etdilar.
Ulamolar erkaklarning qabrlarni ziyorat qilishlari mumkinligi borasida barchalari ittifoq bo‘lishgan. Lekin ayollarning ziyoratini esa jumhur ulamolar makruh sanashgan.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:
“Alloh qabrlarni ziyorat qiluvchi ayollarni la’natlasin”, dedilar” (Termiziy rivoyat qilgan).
Ushbu hadisda ayol kishilarning qabrlar ziyoratiga borishi yaxshi emasligi qattiq ta’kidlanmoqda.
Jumhur “ulamolar: “Hadisda aytilgan la’nat qabrlar ziyoratiga borib, dod solib yig‘lagan, sabrsizlik qilgan va noshar’iy xatti-harakatlar qilgan ayollarga xosdir”, deydilar”.
Hanafiy mazhabi ulamolari esa makruh emas, deyishgan va bunga yuqorida birinchi keltirilgan hadisni dalil qilib keltiradilar.
Alxoyrur-Romliy: “Agar bunda bu ziyorat o‘zlarini xafagarchilik, doimgidek yig‘i-sig‘ilarini, baqir-chaqirlarini yangilash uchun bo‘lsa, joiz emas. Agar yig‘lamasdan, qarindosh-urug‘chilik muhabbati e’tiboridan, solih kishilarning qabrlari ziyorati bilan ibratlanish maqsadida borsa, yoshi o‘tgan bo‘lsa, zarari yo‘q, bo‘yi yetgan qiz bo‘lsa, makruh bo‘ladi”, deb, ikki hadisni muvofiqlashtirgan. Ibn Obidin rahmatullohi alayh: “Bu go‘zal muvofiqlashtirish”, deb e’tirof etgan[1].
Ahmad Izzuddin al-Bayyanuniy o‘zining “Tahorat va namoz hukmlari” kitobining “Qabrlarni ziyorat etish va ularning haqqiga duo qilish” bobi, 147-sahifasida quyidagilarni yozadi:
“Qabrlarni ziyorat qilish erkaklar uchun joiz bo‘lganidek, agar fitna xavfi bo‘lmasa, oxiratni eslab, o‘limdan ibrat olish uchun ayollar ham ziyoratga borsalar, joiz. Agar ziyorat safar masofasida bo‘lsa, unda albatta, mahram bo‘lishi shart”[2].
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va boshqa payg‘ambarlarning qabrlarini ziyorat qilish esa bundan mustasno.
Ayollar o‘zlari yurayotgan yo‘llarida biror qabr uchratsalar, uning egasining haqqiga duo qilishlari mumkin.
[1] “Al mavsuatul-Fiqhiyatul-Kuvaytiyya”, Quvayt, Dorus Salosil. –J. 24, –B. 88
[2] Mirzo Ahmad “Xushnazar, “Qabriston ziyorati odobi”. Toshkent”, Movarounnahr 2005. –B. 9
O‘MI Matbuot xizmati
Bismillahir Rohmanir Rohiym
"Li iylafi quraysh" surasi, Quraysh qabilasiga berilgan ne’matlarga urg‘u beradi.
Bu suraning nozil bo‘lishi sababini o‘rganganda, Allohdan yanada qo‘rqish hissi paydo bo‘ladi. Bu sura hayotdagi muhim muammolardan biri - ne’matga odatlanib, uni qadrsizlantirish haqidadir.
Alloh qurayshliklarni ikki mavsum - qish va yozdagi savdo safarlari orqali tirikchiliklarining yaxshi ketishiga odatlanib qolganliklari, lekin ular bu ne’matlarning haqiqiy Egasini tan olib, shukr qilmaganlarini aytadi.
Johiliyat davrida Quraysh qabilasi faqirlik va ocharchilikda yashagan, hayotlari juda nochor va qiyin bo‘lgan. Hattoki, qashshoqlik kuchayganida, ba’zilar o‘z oilasini olib, “xubo” deb atalgan joyga borishar va o‘sha yerda ochlikdan hammasi halok bo‘lguniga qadar qolishardi. Bu odat johiliyat davrida “i’tifar” deb nomlanar edi.
Makkaning katta tojirlaridan bo‘lgan Hoshim ibn Abdumanofga bir kuni Bani Mahzum qabilasining barcha a’zolari juda qattiq ochlikda qolib, halok bo‘lish arafasida ekani haqidagi xabar yetadi. U Allohning bayti Ka’baning xizmatida turgan odamlarning shunday qashshoqlik va o‘ta johilona ahvolda ekanliklaridan o‘kindi va qattiq g‘azablandi.
Shu sababdan Hoshim ibn Abdumanof bu yomon odatni o‘zgartirishga qaror qildi va quyidagilarni amalga oshirdi:
– Sizlar Allohning baytini xizmatida bo‘laturib butun arablarga o‘zingizni sharmanda qiladigan yomon odatlarni joriy qilgansizlar, dedi va bir qabilani bir nechta urug‘larga bo‘lib tashladi. Har bir urug‘dagi boy kishilardan o‘z qarindoshlari bilan mol-mulkini teng bo‘lishishni talab qildi. Shunday qilib, kambag‘al ham boy bilan teng bo‘ldi.
Shundan keyin u Quraysh qabilasiga tijorat usullarini o‘rgatdi va ularni yilda ikki marta tijorat safariga chiqish yo‘llarini belgilab berdi. Yozda meva-sabzavotlar savdosi uchun Shomga, qishda esa, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari savdosi uchun Yamanga safarlarini tashkil qildi.
Shunday qilib, Shom va Yamanning barakasi Makkaga olib kelindi va qurayshliklarning iqtisodiy holati yaxshilandi. Shu bilan birga, “i’tifar” odati ham yo‘q bo‘ldi. Biroq, vaqt o‘tishi bilan Quraysh qabilasi Allohning bu ne’matlariga shukr qilish o‘rniga, ularga odatlanib qoldi va ne’matni qadrlamay qo‘ydi. Ne’matga noshukurlik qilish – bu unga odatlanib, uni ne’mat deb bilmaslikdir.
Quraysh qabilasi Alloh tomonidan tushirilgan ne’matlarga odatlanib, uni qadrsizlantirgani uchun Alloh ularga bu surani tushirdi: "Mana shu Bayt (Ka’ba)ning Parvardigoriga (shukrona uchun) ibodat qilsinlar. Zero, U ularni ochlikdan (qutqarib) to‘ydirdi va xavfu xatardan omon qildi".
Homidjon domla ISHMATBЕKOV